سیاستگذاری و تبیین مولفه¬های موثر مفهوم خلوت بر ارتقای امنیت محیطی در اقامتگاه¬های بوم¬گردی (مطالعه موردی: اقامتگاه¬های بوم¬گردی متین¬آباد و مزرعه قوها)
محورهای موضوعی : معماری
متین قلی پور
1
,
جمال الدین سهیلی
2
1 - کارشناس ارشد مهندسی معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
2 - گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران،
کلید واژه: اقامتگاه بوم گردی, امنیت محیطی, خلوت, متین آباد, مزرعه قوها,
چکیده مقاله :
امروزه امنیت یکی از اساسیترین نیازهای جوامع بشری بعد از نیازهای فیزیولوژیک شناخته شده و عوامل گوناگونی در ایجاد امنیت موثرند که در این میان نمیتوان نقش بسزای محیط و ادراک هر فرد از محیط که خلوت نام دارد را نادیده گرفت. بنابراین، اهداف تحقیق بررسی و دستیابی به شاخصها و مولفههای کالبدی تاثیرگذار در تحقق خلوت در اقامتگاههای بومگردی و رابطه آنها در ایجاد و ارتقای امنیتمحیطی و احساس آن توسط گردشگران در این نوع از اقامتگاهها است. روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر روش پیمایشی، روش این تحقیق است. جامعه آماری، دو اقامتگاه بومگردی متینآباد در نزدیکی کاشان و مزرعهقوها در لاهیجان است. در تحلیل دادهها از نرم افزار SPSSبا ورژن 24 و برای پایایی سوالات، آلفای کرونباخ و بررسی نرمال بودن متغیرها از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف استفاده شده است. در بررسی فرضیه اول یعنی همبستگی بین دو متغیر امنیت محیطی و خلوت از آزمون همبستگی پیرسون، برای بررسی تأثیرگذاری متغیر خلوت بر امنیت محیطی، از آزمون رگرسیون خطی ساده و در بررسی فرضیه دوم یعنی رتبهبندی شاخصهای متغیر خلوت از آزمون ضریب فریدمن بهره گرفته شده است. در نهایت به این نتیجه دست یافتیم که تامین خلوت یکی از عوامل تاثیرگذار در راستای ارتقای امنیت محیطی در طراحی معماری اقامتگاههای بومگردی است و این دو متغیر با هم رابطه معناداری دارند و همچنین شاخصهای متغیر خلوت به لحاظ اهمیت و تاثیرگذاری آنها در طراحی اقامتگاه بومگردی با یکدیگر تفاوت معناداری دارند و در این میان شاخص تنوع پذیری از بیشترین اولویت برخوردار است. بنابراین بایستی به مولفههای کالبدی تامینکننده این شاخص یعنی تلفیق فضاهای باز، نیمه باز و بسته به صورت پراکنده در سایت، تعدد فضاهای باز با متراژ و کاربری متنوع بین فضاهای بسته، ایجاد فضای باز بزرگ بین اقامتگاهها اهمیت ویژه ای داده شود.
Today, security is one of the most basic needs of human societies after the known physiological needs and various factors are effective in creating security, in which we cannot ignore the important role of the environment and each person's perception of the environment called privacy. Therefore, research objectives to study and achieve the indicators and physical components that are effective in obtaining privacy in ecotourism resorts and their relationship in creating and promoting environmental security and its feeling by tourists in this type of resorts. Descriptive-analytical method based on survey method is the method of this research . The statistical population is the two eco-tourism resorts of Matin Abad near Kashan and Swans Farm in Lahijan. In data analysis, SPSS software with version 24 and for reliability of questions, Cronbach's alpha and in examining the normality of research variables Kolmogorov-Smirnov test was used. To examine the first hypothesis , the correlation between the two variables of environmental security and privacy, Pearson correlation test, to examine the effect of privacy variable on environmental security, simple linear regression test was used, and to examine the second hypothesis , the ranking the indicators of the privacy variable, the Friedman coefficient test was used. Finally, we came to the conclusion that providing privacy is one of the effective factors in promoting environmental security in the architectural design of ecotourism resorts and these two variables have a significant relationship with each other and also indicators of privacy variables are significantly different from each other in terms of their importance and effectiveness in the design of ecotourism resort, and among these, the diversity index has the highest priority. So combination of open, semi-open and closed spaces scattered , the multiplicity of open spaces with different sizes and uses between closed spaces should be given special importance.
Almasifar, N & Ansari, M. (2010). Investigating environmental security in regional parks as a part of urban spaces from the perspective of women based on the CPTED approach (Case Study: Sa'i Park). Urban and Rural Management, 8 (25), 21-34. (in Persian)
Altman, I. (2003). Environment and social behavior (privacy, personal space, territory and crowding). Translated by Ali Namazian. Tehran: Shahid Beheshti University Press. First Edition.
Amini, N & Norouzianpour, H. (2014). Privacy and Secrecy; Understanding the differences and similarities of these two concepts in architecture and urban development. Studies on Iranian- Islamic City, (15), 99-107. (in Persian)
Arjmand, M & Khani, S. (2012). The role of privacy in the architecture of iranian house. Studies on Iranian- Islamic City, 2 (7), 27-38. (in Persian)
Azizzadeh, M; Enayati, B & Farzaneh, M. (2016). The Necessity of Promoting Environmental Security for Sustainable Urban Parks; Utilising the CPTED Approach (case study: Baharan Park, District 17 of Tehran Municipality). Sustainable Architecture and Urban Design, 3(1), 1-14. (in Persian)
Borhanifar, S; Mazhari, M; Taghvaei, V; Vasigh, B & Ashrafzadeh, R. (2021). Investigating the components affecting sociability in residential complexes using privacy-preserving approach (Case Study: Mashhad residential complex of 600 units). Motaleate Shahri, 10(38), 91-106. (in Persian)
Drumm, A & Moore, A. (2008). Ecotourism development: A manual for conservation planners and managers (volume 1; An introduction to ecotourism). Translated by Mohsen Kalantari and Ghadir Shokrolehzade. Zanjan: Mohsen Kalantari. First Edition.
Ghaffari, A; Nemati Mehr, M & Abdi, S. (2014). Evolution of crime prevention through environmental design (CPTED) in residential, Housing and Rural Environment, 32(144), 3-16. (in Persian)
Gheshlaghpour, S & Babakhani, M. (2021). Analysis of Crime Prevention Factors through Environmental Design (CPTED) in Mehr Housing, (Case Study: Mehr Housing of Nazarabad City). Armanshahr Architecture & Urban Development, 14(36), 161-175. (in Persian)
Hayati, H; Rostami, F & Podat, Z. (2018). Investigating factors affecting the reduction of individual crimes and increasing security in urban spaces using CPTED theory. Architecture, 1 (1), 1-10. (in Persian)
Heydari, A & Abdipour, Z. (2016). To evaluate the role of privacy in promoting place attachment in student dormitories. Honar-Ha-Ye-Ziba: Memary Va Shahrsazi, 20 (4), 73-86. (in Persian)
Hosseini Divshali, F & Karimi Azari, A. (2017). Extraction of effective environmental strategies in preventing of crimes based on CPTED theory (Case Study: residential complexes of Rasht). Urban and Rural Management, 16 (48), 459-476. (in Persian)
Jabbaran, F; Talischi, Gh; Deimary, N & Dorri, A. (2019). Adjustment mechanisms of privacy in extroverted homes of Gilan (Case Study: Rural Homes). Researches in Islamic Architecture, 6 (21), 103-120. (in Persian)
Kalantari Khalilabad, H; Ardalani, R; Seraji, S & Pourahmad, A. (2013). Planning urban safe spaces based on gender segregation with the CPTED approach (Case Study: Farhangian neighborhood, Bonab city). Studies on Iranian- Islamic City, (12), 15-26. (in Persian)
Lang, J. (2002). Creation of architectural theories (the role of behavioral sciences in environmental design). Translated by Alireza Einifar. Tehran: University of Tehran Printing and Publishing Institute. First Edition.
Mohseni, M; Zandi Atashbar, A & Massoud, M. (2013). Comparative study of the physical elements in Shiraz traditional districts with the features of CPTED approach, Studies on Iranian- Islamic city, (13), 65-72. (in Persian)
Nourian, F; Abdollahpour Razkenari, S; Ghazi, R & Ghazaei, M. (2021). Assessment of the Impacts of Security on Livability of Urban Distressed Textures and Provision of Strategies to Improve It; (Case Study: Ansar Neighborhood, Mashhad). Armanshahr Architecture & Urban Development, 13(33), 279-297. (in Persian)
Organization of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism. (2014). Description of specifications and regulations for construction and operation and classification of ecotourism residences in the country. Vice President of Tourism. (in Persian)
Raeisi, I & Hosseini, E. (2015). A Survey on Relationship between Privacy and Interaction In Qazvin Residential Buildings. Hoviatshahr, 9 (21), 29-40. (in Persian)
Rostam Piseh, M; Nasir Salami, M & Tizghalam Zonouzi, S. (2019). An evaluation and comparative analysis of physical structures in eco-tourism resorts (Case study: Telarkhaneh Bordbar and Deylmay Gasht; Guilan province). Physical Development Planning, 6 (2), 111-132. (in Persian)
Sajjadi, H & Ghazizade, A. (2018). ecotourism residences from concept to implementation; A pathological approach. Kerman: Kermanology Center: Iranology Foundation. First Edition. (in Persian)
Sajjadian, N; Amanpour, S & Madanlu Joibari, M. (2014). An analysis of the environmental security of urban parks function based on the CPTED approach (Case Study: Sari city). Journal of Police Geography, 3 (10), 110-87. (in Persian)
Sajjadzadeh, H; izadi, M & Haghi, M. (2017). The Relationship between Spatial Configuration and Environmental Security in Informal Settlements of Hamedan. Honar-Ha-Ye-Ziba: Memary Va Shahrsazi, 22(2), 19-28. (in Persian)
Salehi, S; Ebrahimi, L & Fattahi, N. (2018). Local Participation and Ecotourism Development (An Empirical Study in Jannat Roodbar Village). Environmental education and sustainable development, 6(3), 121-136. (in Persian)
Shariatifar, Sh & Shakouri, R. (2020). The Study of Mechanisms of Securing Privacy in Urban Open Spaces and Explaining the Relationship between Provided Privacy and Improving the Qualitative Levels of User’s Presence (Case study: Naghshe Jahan Square). Journal of Architecture and Urban Planning, 12(27), 27-42. (in Persian)
URL1:https://matinabad.com
URL2:http://swansfarm.uspace.ir/
URL3:https://www.iranbomgardi.com/ecolodge/22697/
Explain the effective components of the concept of privacy on promoting environmental security in ecotourism resorts
(Case Study: Matin Abad and Swans Farm Eco-Resorts)
Abstract
Today, security is one of the most basic needs of human societies after the known physiological needs and various factors are effective in creating security, in which we cannot ignore the important role of the environment and each person's perception of the environment called privacy. Therefore, research objectives to study and achieve the indicators and physical components that are effective in obtaining privacy in ecotourism resorts and their relationship in creating and promoting environmental security and its feeling by tourists in this type of resorts. Descriptive-analytical method based on survey method is the method of this research . The statistical population is the two eco-tourism resorts of Matin Abad near Kashan and Swans Farm in Lahijan. In data analysis, SPSS software with version 24 and for reliability of questions, Cronbach's alpha and in examining the normality of research variables Kolmogorov-Smirnov test was used. To examine the first hypothesis , the correlation between the two variables of environmental security and privacy, Pearson correlation test, to examine the effect of privacy variable on environmental security, simple linear regression test was used, and to examine the second hypothesis , the ranking the indicators of the privacy variable, the Friedman coefficient test was used. Finally, we came to the conclusion that providing privacy is one of the effective factors in promoting environmental security in the architectural design of ecotourism resorts and these two variables have a significant relationship with each other and also indicators of privacy variables are significantly different from each other in terms of their importance and effectiveness in the design of ecotourism resort, and among these, the diversity index has the highest priority. So physical components of the providing this index that is mean combination of open, semi-open and closed spaces scattered on the site, the multiplicity of open spaces with different sizes and uses between closed spaces, creating a large open space between resorts should be given special importance.
Keyword: Ecotourism Resort, Environmental Security, Privacy, Matin Abad, Swans Farm
تبیین مولفههای موثر مفهوم خلوت بر ارتقای امنیت محیطی در اقامتگاههای بومگردی
(مطالعه موردی: اقامتگاههای بومگردی متینآباد و مزرعه قوها)
امروزه امنیت یکی از اساسیترین نیازهای جوامع بشری بعد از نیازهای فیزیولوژیک شناخته شده و عوامل گوناگونی در ایجاد امنیت موثرند که در این میان نمیتوان نقش بسزای محیط و ادراک هر فرد از محیط که خلوت نام دارد را نادیده گرفت. بنابراین، اهداف تحقیق بررسی و دستیابی به شاخصها و مولفههای کالبدی تاثیرگذار در تحقق خلوت در اقامتگاههای بومگردی و رابطه آنها در ایجاد و ارتقای امنیتمحیطی و احساس آن توسط گردشگران در این نوع از اقامتگاهها است. روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر روش پیمایشی، روش این تحقیق است. جامعه آماری، دو اقامتگاه بومگردی متینآباد در نزدیکی کاشان و مزرعهقوها در لاهیجان است. در تحلیل دادهها از نرم افزار SPSSبا ورژن 24 و برای پایایی سوالات، آلفای کرونباخ و بررسی نرمال بودن متغیرها از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف استفاده شده است. در بررسی فرضیه اول یعنی همبستگی بین دو متغیر امنیت محیطی و خلوت از آزمون همبستگی پیرسون، برای بررسی تأثیرگذاری متغیر خلوت بر امنیت محیطی، از آزمون رگرسیون خطی ساده و در بررسی فرضیه دوم یعنی رتبهبندی شاخصهای متغیر خلوت از آزمون ضریب فریدمن بهره گرفته شده است. در نهایت به این نتیجه دست یافتیم که تامین خلوت یکی از عوامل تاثیرگذار در راستای ارتقای امنیت محیطی در طراحی معماری اقامتگاههای بومگردی است و این دو متغیر با هم رابطه معناداری دارند و همچنین شاخصهای متغیر خلوت به لحاظ اهمیت و تاثیرگذاری آنها در طراحی اقامتگاه بومگردی با یکدیگر تفاوت معناداری دارند و در این میان شاخص تنوع پذیری از بیشترین اولویت برخوردار است. بنابراین بایستی به مولفههای کالبدی تامینکننده این شاخص یعنی تلفیق فضاهای باز، نیمه باز و بسته به صورت پراکنده در سایت، تعدد فضاهای باز با متراژ و کاربری متنوع بین فضاهای بسته، ایجاد فضای باز بزرگ بین اقامتگاهها اهمیت ویژه ای داده شود.
واژگان کلیدی: اقامتگاه بومگردی، امنیت محیطی، خلوت، متین آباد، مزرعهقوها
مقدمه
گردشگری یکی از گستردهترین و متنوعترین فعالیتهای اقتصادی جهان است. گذشته از منافع و مزایای مادی گردشگری، دلیل اهمیتیابی این فعالیت، راهکاری مناسب برای نیل به توسعه پایدار است، چرا که گردشگری منبعی تمام نشدنی و نسبت به سایر فعالیتهای اقتصادی تاثیرات تخریبی زیست محیطی کمتری دارد. همچنین نکته حائز اهمیت دیگر گردشگری، بودن ابزاری مناسب برای شناخت فرهنگها و نشردهنده ارزشها، باورها و دانستههای جوامع گوناگون است، به دیگر سخن گردشگری پنجرهای برای دیدن پیام صلح و دوستی ساکنین زمین است (Drumm & Moore, 2008).
در طی سالهای اخیر، طبیعتگردی و در پی آن شکلگیری سازوکاری اقامتی با محوریت زندگی بومی و فولکلور مردم مناطق خصوصا روستایی، عنصر جدیدی را به بازار گردشگری ایران معرفی نمود که مجموعه این سبک از گردشگری، بومگردی و اکوتوریسم است؛ همچنین یکی از ارکان این گونه از گردشگری، جامعه محلی و اقامتگاههای ارائه دهندهی این خدمات است که اقامتگاههای بومگردی و یا اکولوژ نامیده می شود. محوریت آداب و رسوم بومی در ساختار یک خانواده ایرانی و تکیه کردن به عناصری نظیر همزیستی با محیط زیست و سنت مهماننوازی ایرانی از نقاط قوت این اقامتگاهها محسوب می شود (Sajjadi & Ghazizade, 2018: 17).
اقامتگاههای بومگردی، اقامتگاههایی هستند که در محیطهای طبیعی و بومی با رعایت بیشترین سطح ممکن ضوابط زیستمحیطی و به صورت سازگار با معماری بومی، بافت تاریخی و سیمای طبیعی منطقه تاسیس گردیده و ضمن بالاترین تعامل با جامعه محلی و توجه به تنوع اقلیم، زمینهی حضور توریستها را با کیفیتی قابل قبول و تعریف شده فراهم میکنند (Organization of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism, 2014). این اقامتگاهها شامل انواع کلبه یا اقامتگاه سنتی، مسافرخانهها، اکوکمپها، بومگردی روستایی، مزرعه ارگانیک، خانه-های اکولوژیک، هتلهای سنتی است (Jafari, 2000: 56, qtd. in Rostampiseh at al., 2019: 112 ). که براساس تعریف رسمی در سال 2002، ضوابط و استانداردهایی دارد که یکی از این ضوابط، استفاده از معماری و مصالح بومی و داشتن بافت فرهنگی و فیزیکی خاص با توجه و هماهنگ با فرم، منظره و رنگ محیط است (Mahta, 2004: 12, qtd. in Rostampiseh at al., 2019: 112 ) .
سالهای اخیر در ایران نیز به مسئله بومگردی اهمیت ویژه ای داده شده و نهادهای زیربط از جمله سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری، سازمان نظام مهندسی ساختمان و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و ... سعی بر این داشتهاند که در شهرها و روستاهای ایران با مشارکت مردم هر منطقه، اقامتگاههایی را متناسب و هماهنگ با اقلیم و فرهنگ آن منطقه جهت پذیرایی از گردشگران بویژه طرفداران بومگردی بنا کنند. اما یکی از مشکلات اساسی اماکن گردشگری از جمله اقامتگاههای بومگردی که مورد بهرهبرداری اقشار مختلف قرار میگیرد نادیده گرفتن مفاهیمی از علوم روانشناسی و اجتماعی از جمله امنیت محیطی و خلوت مطلوب است. مفاهیمی که در ارتباط مستقیم با انسان، امنیت، آسایش و آرامش او سروکار دارند. بنابراین ضرورت این پژوهش ایجاب می کند که در این زمینه تحقیقاتی صورت گیرد تا با بررسی مولفههای کالبدی موثر خلوت بر ایجاد و ارتقای امنیت محیطی بتوانیم به راهکارهایی جهت طراحی معماری اقامتگاههای بومگردی موفق دست یابیم که هم با ایجاد امنیت باعث کاهش ترس از وقوع جرم در این اماکن بخصوص در ایام شلوغ سال شده و هم برای بهرهبرداران آن خلوت مطلوبی را تامین کند و در نهایت باعث افزایش ترغیب گردشگران شود.
اهداف پژوهش
هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی و دستیابی به شاخصها و مولفههای کالبدی تاثیرگذار در تحقق خلوت در اقامتگاههای بومگردی و رابطه آنها در ایجاد و ارتقای امنیت محیطی و احساس آن توسط گردشگران در این نوع از اقامتگاهها است.
پرسشهای پژوهش
1. مولفههای کالبدی موثر در ایجاد خلوت و در نهایت ارتقای امنیت محیطی در طراحی معماری اقامتگاههای بومگردی کدامند؟
2. برای دستیابی به خلوت مطلوب در اقامتگاههای بومگردی کدام یک از شاخصهای این متغیر از بالاترین اولویت برخوردار است؟
فرضیه های پژوهش
1. مفروض است که تامین خلوت یکی از عوامل تاثیرگذار در راستای ارتقای امنیت محیطی در طراحی معماری اقامتگاههای بومگردی است.
2. مفروض است که شاخص های متغیر خلوت به لحاظ اهمیت و تاثیرگذاری آن ها در طراحی اقامتگاه بومگردی با یکدیگر تفاوت معناداری دارند و در این میان شاخص تنوع پذیری از بیشترین اولویت برخوردار است.
پیشینه پژوهش
پژوهشهای انجام شده مرتبط با مبانی نظری تحقیق پیش رو را می توان در دو حوزه ی امنیت محیطی و خلوت دسته بندی کرد که در ادامه به معرفی خلاصهای از این پژوهشها می پردازیم.
سهیل قشلاق‌پور و باباخانی در مقاله "تحلیل عوامل پیشگیری جرم از طریق طراحی محیطی (CPTED) در مسکن مهر (مورد مطالعاتی: شهرک مهر شهرستان نظرآباد)" به این نتیجه دست یافتند که پنج عامل نظارت طبیعی مردم در محیط شهری، همبستگی در اجتماع محلی، طراحی انسان محور، خدمت‌رسانی و ارتقاء هویت‌مندی به ترتیب از عوامل تاثیرگذار بر بهبود امنیت در این شهرک هستند که میتوان با برنامهریزی و طراحی جهت تقویت شاخصههای هریک از این عوامل، موجب ارتقاء امنیت ادراکی ساکنان شهرک مهر نظرآباد شد (Gheshlaghpour & Babakhani, 2021). فرشاد نوریان و همکارانش در مقاله "ارزیابی تاثیر امنیت بر زیست پذیری بافت‌های فرسوده شهری و ارائه راهبردهای ارتقای آن (مورد مطالعاتی: محله انصار شهر مشهد)" به این نتیجه رسیدند از میان شاخصهای امنیت، کیفیت روشنایی و تمایل به نظارت میان ساکنان به ترتیب دارای بیشترین ارتباط با زیست پذیری هستند. ساماندهی نظام کاربریها و فضاهای باز عمومی جهت ایجاد سرزندگی و ایمنی، تقویت مرکز گردهمایی و تجمع در محله از جمله راهبردهای شناسایی شده جهت افزایش زیست پذیری با تاکید بر امنیت در محله انصار است (Nourian at al., 2021). حامد حیاتی و همکارانش در مقاله "بررسی عوامل موثر بر کاهش جرائم فردی و افزایش امنیت در فضاهای شهری با استفاده از نظریه CPTED" جرائم گوناگون در جامعه را ناشی از فرصتهای محیطی دانسته و برای بهبود امنیت محیطی فضاهای شهری، راهکارهایی مانند ایجاد فضاهای قابل دفاع، کنترل دسترسی، بهبود سیستم روشنایی، ایجاد فضاهای قابل نظارت و پرهیز از طراحی شطرنجی ارائه داده است (Hayati at al., 2018). سیده فرگل حسینی و کریمی در مقاله "استخراج راهبردهای محیطی موثر در پیشگیری از جرایم بر اساس نظریه CPTED(مطالعه موردی: مجتمعهای مسکونی شهر رشت)" نشان می دهند که استفاده از موانع واقعی و نمادین – نظارت بر ورودی ساختمانها با استفاده از نورپردازی – اجتناب از طراحیهای جزئی و جلوآمدگیها و عقب نشینیها و در نهایت اختصاص دادن یک فضای تعریف شده مشترک به ساکنین هریک از بلوکها، بیشترین سهم را در پیشگیری از جرایم در مجتمعهای مسکونی به خود اختصاص داده اند (Hosseini & Karimi, 2017). حسن سجادزاده و همکارانش در مقاله "رابطه پیکره بندی فضایی و امنیت محیطی در سکونتگاههای غیررسمی شهر همدان" دو نکته اساسی را روشن نمود؛ نخست آنکه برای تحلیل صحیح در خصوص رابطه محیط و امنیت باید مسائل مختلف امنیتی را به طور مجزا مورد بررسی قرار داد. دوم آنکه محدود نمودن ورود غریبهها به یک محله، به همان اندازه می تواند به امنیت یک محله صدمه بزند که ورود خارج از کنترل غریبهها لطمه می زند (Sajjadzadeh at al., 2017). ناهید سجادیان و همکارانش در مقاله "تحلیلی بر امنیت محیطی کارکرد بوستان های شهری بر پایه رویکرد CPTED (مطالعه موردی : شهر ساری)" به این نتیجه رسیده است که در محدوده مورد مطالعه بوستان اتحاد با کارکرد غالب ورزشی- ارتباطی، بیشترین میزان احساس امنیت را برای شهروندان فراهم می کند ولی بوستانهای جنگلی شهید زارع و ساریکنار با کارکرد غالب اقامتی، شهروندان هنگام قرارگیری در فضاهای آن کمترین احساس امنیت را دارند (Sajjadian at al., 2014). محمود عزیززاده و همکارانش در مقاله "لزوم ارتقای امنیت محیطی در پایداری پارک های شهری؛ با بهره گیری از رویکرد CPTED (مطالعه موردی: پارک بهاران، منطقه 17 شهرداری تهران)" به این نتیجه رسیده است که رویکرد CPTED، در اصل روشی برای بهبود بهرهبرداری محیط است و می توان از محیطهای شهری به شکلی بهینه استفاده نمود تا احساس امنیت محیطی در بخشهای مختلف فضاهای شهری در ساعات مختلف شبانه روز برای مردم فراهم شود. و همچنین از میان اصول پنجگانه این رویکرد، حمایت از فعالیتهای اجتماعی و نظارت طبیعی از اولویت بیشتری برخوردار است (Azizzadeh at al., 2016). علی غفاری و همکارانش در مقاله "تکامل رویکرد پیشگیری از جرم مبتنی بر طراحی محیطی (CPTED) در محیط های مسکونی" با بررسی نظرات در سه بخش نسل اول، دوم و مدل امنیت گستری، جدولی حاوی اهداف و سیاست های خرد و کلان طراحی به منظور دستیابی به اصول طراحی مناطق مسکونی امن تهیه کرده که می تواند به معماران و طراحان شهری برای طراحی مناطق مسکونی ایمن در برابر جرایم کمک کند (Ghaffari at al., 2014). حسین کلانتری و همکارانش در مقاله "برنامه ریزی فضاهای امن شهری مبتنی بر تفکیک جنسیتی با رویکرد CPTED (نمونه موردی: محله فرهنگیان، شهر بناب)" با توجه به شرایط این محله که به علت قرار گرفتن در حاشیه پیرامونی شهر امنیت ساکنان بویژه زنان را به مخاطره انداخته سعی بر این داشته که پیشنهادها و راهحلهای بنیادی از جمله احداث لبه تجاری فعال و پرورش اقتصاد شبانه، حذف فضاهای خاموش و ... در جهت بهبود الگوی برنامه ریزی شهری ارائه دهد (Kalantari at al., 2013). محمدرضا محسنی و همکارانش در مقاله "بررسی تطبیقی عناصر کالبدی محله های قدیمی شیراز با شاخصههای رویکرد CPTED" سعی دارد با توجه به اینکه اصول طراحی محلههای تاریخی شیراز به اصول پایدار این رویکرد نزدیک است، مدخلی را برای بومیسازی رویکردهایی کارا از این دست ارائه دهد تا به افزایش امنیت محلههای مسکونی کمک شایانی کند (Mohseni at al., 2013). نینا الماسی فر و انصاری در مقاله "بررسی امنیت محیطی در پارکهای منطقهای به عنوان بخشی از فضاهای شهری از دیدگاه زنان بر پایه رویکرد CPTED (مطالعه موردی: پارک ساعی)" به این نتیجه دست یافتند که در کشورهایی که ساختار فرهنگی و اعتقادی عمیقتری وجود دارد، بایستی رویکرد CPTED معیارهای ریزتر و جزئیتری را در ارتباط با زنان در شاخصههای طراحی محیط لحاظ نماید (Almasifar & Ansari, 2010).
سحر برهانی‌فر و همکارانش در مقاله "بررسی مولفههای تاثیرگذار بر اجتماع‌پذیری مجتمعهای مسکونی با رویکرد حفظ خلوت (نمونه مورد مطالعه: مجتمع مسکونی ششصد دستگاه مشهد)" به این نتیجه دست یافتند که دو مولفه مرز و قلمرو و فواصل میان‌فردی بیشترین تاثیر و مولفه حریم سمعی بصری کمترین تاثیر را بر تعاملات اجتماعی دارند. همچنین در میان زیرمولفه‌ها، شاخصهای انعطاف‌پذیری کالبدی، همگنی اجتماعی، انعطاف‌پذیری میان‌فردی و عرصه‌بندی فضا بیشترین تاثیر و شاخصهای ابعاد و تناسبات و سلسله مراتب کمترین تاثیر را بر تعاملات اجتماعی در راستای حفظ خلوت در مجتمع مسکونی ششصد دستگاه مشهد دارند (Borhanifar at al., 2021). شیوا شریعتی‌فر و شکوری در مقاله "بررسی سازوکارهای تامین خلوت در فضای باز شهری و تبیین نسبت آن با ارتقای سطح کیفی حضور شهروندان (بررسی موردی: میدان نقش جهان اصفهان)" به این مهم رسیدند که همواره میان میزان تامین و تحقق خلوت و ارتقای سطح کیفی حضور انسان در فضا همبستگی پایداری وجود دارد که ناشی از تلاش مستمر افراد برای رسیدن به امنیت روانی بوده است. در این میان رفتار قلمروپایی فعال فرد در تامین خلوت تاثیرگذار است و همچنین شرایط ادراکی شخص در محیط غنی از ادراکات حسی و معنایی نیز زمینه حضور در مراتب عالی آن را مهیا خواهد کرد (Shariatifar & Shakouri, 2020). فاطمه جباران و همکارانش در مقاله "سازوکارهای تنظیم خلوت در خانههای برونگرای گیلان ( نمونه موردی: خانههای روستایی)" نشان می دهند که تنظیم خلوت نقش مهمی در شکلگیری ساختار فضایی و عناصر معماری خانههای برونگرا ایفا می کند و این عناصر ضمن عملکرد اصلی خود سبب تسلسل ارتباطی، عدم اشرافیت بصری و محصوریت فضایی میشوند و حوزة خصوصی خانواده حفظ میگردد (Jabbaran at al., 2019). علی اکبر حیدری و عبدی پور در مقاله "ارزیابی نقش خلوت در ارتقای دلبستگی به مکان در خوابگاههای دانشجویی" به این نتیجه رسیدهاند که میزان دلبستگی ساکنین خوابگاههای دانشجویی از محیط زندگیشان، تا حد زیادی متاثر از کیفیت تامین خلوت مطلوب برای افراد در محیط خوابگاه است (Heydari & Abdipour, 2016). ایمان رئیسی و حسینی در مقاله "بررسی رابطهی خلوت و تعامل در چند مجتمع مسکونی قزوین" با فرض اینکه سطح مطلوب خلوت میتواند کيفيت تعاملات اجتماعی را بهبود بخشد، به این نتیجه دست یافتند که تأمين خلوت مانع احساس ذهنی ازدحام و تنش بوده و در کيفيت روابط متقابل مردم تأثيرگذار است (Raeisi & Hosseini, 2015). ندا امینی و نوروزیان پور در مقاله "خلوت و محرمیت (شناخت تفاوتها و شباهتهای این دو مفهوم در معماری و شهرسازی)" با نشان دادن تفاوتهای ماهوی و بنیادین دو مفهوم خلوت و محرمیت در معنا و کاربرد، نشان داده که آن ویژگی که در معماری امروز ایران پررنگ تر از همیشه دیده می شود مفهوم خلوت است، نه محرمیت (Amini & Norouzianpour, 2014). محمود ارژمند و خانی در مقاله "نقش خلوت در معماری خانه ایرانی" به این نتیجه رسیدهاند که مفهوم خلوت در اکثر خانهها در پستو، صندوقخانه و خلوتخانه (و تنها در یک خانه، ایوان) تعریف می شود که باعث تفکر، حضور و آرامش قلب و برآورده کردن نیازهای معنوی است (Arjmand & Khani, 2012). ایروین آلتمن در کتاب "محیط و رفتار اجتماعی" مفاهیم "خلوت"، "ازدحام"، "قلمرو" و "فضای شخصی" بر اساس دیدگاه اجتماعی روانشناختی تحلیل کرده است. "خلوت" فرایند نظارت بر مرز خود و دیگری است. "فضای شخصی" مردان، زنان و گروههای گوناگون، متفاوت است. نقش "قلمرو"ها تسهیل تعامل اجتماعی و تثبیت نظامهای اجتماعی است. "ازدحام" وقتی رخ می دهد که خلوت کسب شده کمتر از خلوت مطلوب باشد و در دراز مدت اثر منفی دارد (Altman, 2003). جان لنگ در کتاب "آفرینش نظریه معماری (نقش علوم رفتاری در طراحی محیط)" با سودمند شمردن مبانی نظری معماری، نقش علوم رفتاری در ساخت نظریههای طراحی و نقش بالقوه آن در تحولات آینده را بررسی کرده سپس با تحلیل فرایند طراحی به رابطه معماری و رفتار انسانی اشاره میکند (Lang, 2002).
با توجه به پژوهشهایی که در دو حوزه امنیت محیطی و خلوت مورد بررسی قرار دادیم، می توان به این نتیجه رسید که در زمینه عنوان این مقاله، پژوهشی تا کنون ارائه وپرداخته نشده، لذا بررسی و ارائه تحقیق حاضر در این حوزه ملزم و مفید دانسته شده است.
روش شناسی پژوهش
این پژوهش با توجه به عنوان آن که "تبیین مولفههای موثر مفهوم خلوت بر ارتقای امنیت محیطی در اقامتگاههای بومگردی" است، از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش و ماهیت توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر روش پیمایشی است. در اینجا بعد از مشخص کردن مساله و ضرورت و اهمیت انجام پژوهش و در نظر گرفتن هدف، فرضیه و پرسش در راستای عنوان، ابتدا با جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانهای و میدانی به مطالعهی پیشینه پژوهش، مبانی نظری پرداخته و به استخراج شاخصها و مولفههای کالبدی دو رویکرد خلوت و امنیت محیطی دست می یابیم و سپس با روش پیمایشی یعنی از طریق پیمایش در جامعه آماری مدنظر که یکی اقامتگاه بومگردی متین آباد در نزدیکی کاشان و دیگری اقامتگاه بومگردی مزرعه قوها در لاهیجان است به بررسی این شاخصها و رابطه بین آنها در راستای هدف میپردازیم. حجم نمونه براساس جدول مورگان معادل 118 نفر برآورد شد که در نهایت 120 پرسشنامه بین مسافران توزیع گردید. در تحلیل دادهها از نرم افزار SPSS با ورژن 24 و برای پایایی سوالات از آلفای کرونباخ و در بررسی نرمال بودن متغیرهای پژوهش از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف استفاده شده است. برای بررسی فرضیه اول یعنی همبستگی بین دو متغیر امنیت محیطی و خلوت از آزمون همبستگی پیرسون و بررسی تأثیرگذاری متغیر خلوت بر امنیت محیطی، آزمون رگرسیون خطی ساده و بررسی فرضیه دوم یعنی رتبهبندی شاخصهای متغیر خلوت از آزمون ضریب فریدمن بهره گرفته شده است. در نهایت بعد از تجزیه و تحلیل دادهها، نتایج استخراج شده به صورت راهکارهای نهایی جهت طراحی اقامتگاههای بومگردی که دو رویکرد خلوت و امنیت محیطی را همزمان دارا باشند ارائه گردید.
مبانی نظری پژوهش
امنیت محیطی
واژه 1 CPTEDاز ترکیب حروف اول واژههای عبارت "پیشگیری جرم از طریق طرّاحی محیط" به دست میآید (Cozen & Savill, 2005: 328, qtd. in Kalantari at al., 2013: 18 ). نظریه CPTED براین ادعا پافشاری دارد که با طراحی مناسب و کاربردی موثر از محیط و با بهبود در کیفیت محیط زندگی، از جرم پیشگیری کرده و بر ترس از وقوع جرم غلبه مییابیم (Ahmadi, 2014: 96, qtd. in Hayati at al., 2018: 5 ). بر اساس تازهترین پژوهشها، نظریه CPTED روی هفت مفهوم کلیدی "تعیین قلمرو (قلمروگرایی)" – "نظارت" –"کنترل ورودی" – "مدیریت محیط (بهبود کیفیت محیطی)"- "سخت کردن آماج جرم" – "فعالیتهای پشتیبانی" –و در نهایت "مجاورت جغرافیایی که اشاره دارد به تاثیر زمینها و فعالیتهای نزدیک بر روی امنیت و ایمنی یک سایت ویژه"، متمرکز است (Ekblom, 2011; Cozen, 2015: 74, qtd. in Hosseini & Karimi, 2017: 462).
مساله امنیت نخستین بار در مفهوم عام آن توسط مازلو2 مورد اشاره قرار گرفت که اهمیت ایمنی و امنیت را بلافاصله پس از نیازهای فیزیولوژیکی انسان مطرح کرد. لیکن شاید بتوان جین جکوبز3 را بنیانگذار مطالعات حوزه امنیتمحیطی معرفی کرد که در نقد شهرهای بزرگ آمریکایی دوره مدرنیسم با تعریف «چشمان ناظر»، به نقش کلیدی طراحی محیط در کاهش جرایم و تبهکاریها تاکید دارد (Sajjadzadeh at al., 2017: 21). پيشگيري از جرم توسط طراحي محيط، شناختهشدهترین رويكرد در كاهش فرصتهاي وقوع جرم بوده که با بهرهگيري از ايدههاي "اختلاط كاربري" در شهر و "چشمان ناظر بر خيابان" در سال 1961 م در كتاب تأثيرگذار "مرگ و زندگي شهرهاي بزرگ امريكايي" جين جكوبز مطرح گردید (Jacobs, 2007, qtd. in Ghaffari at al., 2014: 4). براساس نظريات جکوبز، خيابان موفق دربرگيرندهی سه كيفيت اصلي،"مرزبندي روشن بين فضاي عمومي و خصوصي"، "چشمهاي ناظر بر خيابان" و "استفاده مداوم از پیاده راهها"، است (Sajjadian at al., 2014: 90).
نخستینبار عبارت CPTED در سال 1971 میلادی توسط رای جفري 4 که يك جرمشناس از دانشگاه ايالت فلوريدا بود با انتشار كتابش به همين نام، به كار گرفته شد. كار جفری بر اساس مبانی روانشناسي تجربي و استوار بر اين ايده بود كه با حذف تقويت كنندههاي بروز جرم، جرم اتفاق نمیافتد (Ghaffari at al., 2014: 4). بعبارتی جفری در رویکرد خود یعنی "پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی" به این اعتقاد داشت که عواملی همچون طراحی، روانشناسی، فیزیولوژی و زیستشناسی در بروز ناامنی موثر است (Sajjadian at al., 2014: 90).
اسكار نيومن5 سال 1972 میلادی در كتابش که "فضاي قابل دفاع: مردم و طراحي در شهرهاي جرمخیز" نام داشت، نظرياتش را براساس آمارهاي دقيق در مورد ميزان جرم گزارش شده در محيطهاي مسكوني با فرم فيزيكي خانههاي رديفي دو طبقه تا بلوكهاي 36 طبقه آپارتماني در نيويورك پایهریزی کرد (Sajjadian at al., 2014: 90). "فضاي قابل دفاع " یعنی ايده اصلي نيومن، شامل چهار عنصر اصلي "قلمروبندي"، "نظارت"، "بهبود كيفيت محيط" و "مجاورت كاربري مسكوني با ديگر امكانات مورد نياز مردم" است (Colquhoun, 2004, qtd. in Ghaffari at al., 2014: 5). این نظریه به دو بخش اصلی تقسیمبندی شده است؛ 1- فضا بايد به ساكنين اجازه ديدن و ديده شدن بدهد. 2- ساكنين بايد به دليل وجود حس مالكيت و علاقه به محيط زندگيشان به هنگام وقوع جرم، خود مايل به دخالت و گزارش به پليس باشند (Cozens, Saville, Hillier, 2005, qtd. in Ghaffari at al., 2014: 5).
نظریه "پنجرههاي شكسته" ويلسون و كلينگ6 که در سال 1982 میلادی مطرح شد، درباره تأثير منظر فاقد نظم و اثرات ناشي از بيتوجهي ساكنين به ساختمانها و فضاهاي محلهی خود روي رفتار تبهکاران بود که بر نقش حياتي مراقبت از محيط به عنوان شاخص فيزيكي سطوح همبستگي اجتماعي و كنترل غيررسمي ساکنین تاکید داشت (Cozens, Saville, Hillier, 2005, qtd. in Ghaffari at al., 2014: 5).
وکرل و آیتزمن7، برای ارتقای ایمنی و امنیت در فضای شهری، سه عامل؛ "آگاهی از محیط"، "قابلیت مشاهده توسط دیگران" و "دسترسی آسان به کمک در صورت نیاز را" مطرح و اشاره کردند که یکپارچه نمودن این مؤلفههای طراحی و برنامهریزی با ارائه فرض تنهایی برای رهایی از الگوهای مؤثر جرم، باعث افزایش ایمنی و امنیت میشود (Whitzman & Wekerle, 1995, qtd. in Azizzadeh at al., 2016: 2).
ماینر8 در سال 2005 میلادی چندین معیار کالبدی موثر بر ایجاد امنیت در فضا را براساس رویکرد CPTED طرح و ارایه داد که شامل فرم فضا، آسایش بصری و محیطی، اندازه فضا، سازمان فضایی و نفوذپذیری و در نهایت کیفیت مسکن و کاربری زمین است (Kalantari at al., 2013: 19).
آرمیتاژ9 در سال 2009 میلادی پنج رکن و ویژگی برای ایجاد امنیت از طریق طراحی از جمله "تعیین قلمرو"، "نظارت اعم از رسمی و غیر رسمی"، "کنترل ورودی و خروجی"، "امنیت فیزیکی"، "مدیریت و نگهداری" متذکر شد (Sajjadian at al., 2014: 90).
شکل 1. مدل مفهومی از شاخصهای امنیت محیطی (مأخذ: نگارنده)
خلوت
معنای لغوی خلوت، تنها نشستن، تنهایی گزیدن، تنهایی، انزوا، فاقد ازدحام و شلوغی است (Moein, 2008, qtd. in Jabbaran at al., 2019: 106). اکثر محققان، مفهوم خلوت را به معنای توانایی کنترل افراد یا گروهها بر تعامل دیداری، شنیداری و بویایی با دیگران دانسته اند. به عنوان مثال راپاپورت10، توانایی کنترل تعاملات اجتماعی، حق انتخاب و امکان تعامل اجتماعی دلخواه برای هر فرد را خلوت معنا میکند (Rapaport, 1977: 202, qtd. in Heydari & Abdipour, 2016: 75). با این حال خلوت نباید باعث گوشهگیری و تمایل به انزوا گردد (Schwartz, 1968: 357, qtd. in Heydari & Abdipour, 2016: 75). بنابراین خلوت از جهت رابطه فرد با گروه و مابقی جامعه حائز اهمیت بوده و فرد و همین طور گروه، گاه نیاز به با دیگران بودن و گاه نیاز به جدا بودن از دیگران دارد (Arjmand & Khani, 2012: 30).
از دیدگاه ایروین آلتمن11، خلوت از دو جنبهی "خلوت مطلوب" و "خلوت کسب شده" تشکیل شده است. نوع اول به مقدار تعاملات و خلوتی که فرد خواهان آن است توجه دارد و نوع دوم به میزان واقعی تعاملات و خلوت موجود در محیط اطلاق می شود. زمانی که میزان خلوت کسب شده بیشتر از خلوت مطلوب باشد، تماس بین افراد بیش از حد شده که این امر منجر به "ازدحام" میگردد و در مقابل زمانی که میزان خلوت کسب شده کمتر از خلوت مطلوب باشد، سطح تعاملات اجتماعی میان افراد کاهش یافته که این امر منجر به "انزوا"ی فرد میشود (Altman, 1975, qtd. in Heydari & Abdipour, 2016: 76).
وستین12 خلوت را به چهار نوع و چهار عملکرد تقسیمبندی کرده است. 1. تنهایی؛ در این حالت فرد تنها و دور از چشم دیگران و از نهایت خلوت برخوردار است. 2. نزدیکی و محرمیت؛ در این حالت گروهی کوچک مثل یک زن و شوهر از بیگانگان جدا میشوند تا تنها باشند. 3. گمنامی؛ در این نوع از خلوت، فرد در جمع ناشناس است یعنی در مکانی عمومی و پر ازدحام حضور دارد، اما کسی او را نمیشناسد. 4. خودداری یا توداری؛ در این حالت فرد به معنای واقعی کلمه دیگران را خارج از حوزه فعالیت و زندگی خود نگاه میدارد (Westin, 1970: 32, qtd. in Altman, 2003: 23).
پروشانسکی، ایتلسون و ریولین13 (1970) بیان داشتهاند که عوامل مهم و تاثیرگذار در امر خلوت، کنترل و مهار فضا - یا همان قلمرو- و تعیین وضعیت قلمرو را ممکن میسازد. پروشانسکی و همکارانش بر این اساس به این نتیجه دست یافتهاند که فرد توسط سازوکار قلمرو، گستره امکانات و حدود انتخابهای خود را بسط داده و در موقعیتی معین به آزادی انتخاب بیشتری میرسد (Proshansky, 1970: 181, qtd. in Altman, 2003: 25).
در بین سازوکارهای خلوت، رفتارهای محیطی مثل تعیین فضای شخصی و قلمرو نقش بسیار پیچیدهای دارد. که در این میان پوشاک و فضای شخصی محدوده نزدیک به بدن فرد بوده اما قلمرو بیانگر محدوده وسیعتری است. فضای شخصی یعنی دومین لایه از محیط فیزیکی، همان حباب فرضی در پیرامون فرد است که تعدی دیگران به آن باعث تنش و ناراحتی او میگردد. در این حوزه، هال14 (1966) چهار منطقه را در مورد نزدیکی افراد به یکدیگر تعیین کرده است: 1.فاصله حدود 45 سانتیمتر: فاصله صمیمانه؛ ایجاد رابطهای بسیار نزدیک و خصوصی، 2.فاصله 45 تا 120 سانتیمتر: فاصله شخصی؛ امکان تبادل اطلاعات و نشانهها، 3.فاصله 120 تا 360 سانتیمتر: فاصله اجتماعی؛ امور شخصی، محل کار و روابط موقتی و اتفاقی، 4.فاصله 360 سانتیمتر و بیشتر: فاصله عمومی؛ ملاقاتهای رسمی و دیدار با افراد صاحبمقام (Hall, 1966, qtd. in Altman, 2003: 44).
در ارتباط نقش محیط فیزیکی در تامین خلوت، پژوهشهایی در حوزهی خانه و زندگی خانوادگی صورت گرفته است. ژورار15 (1966) متذکر شده است که در زندگی خانوادگی بایستی هر یک از اعضای خانواده اتاقی داشته باشند تا در آن تنها و دور از سایرین اوقاتشان را سپری کنند. هیل (1969) به این نتیجه رسیده است که پنجره و پرده در اتاق خواب برای جلوگیری از ورود سر و صدا و نگاه دیگران در خانه پرفایده است. شواتز16 (1968) به این اشاره میکند که وسایلی مانند در، دیوار، نرده و تابلو مانع ورود ناخواسته دیگران به حریم فرد در خانه میشود. کوپر17 (1953) با بررسی ساختمانهای انگلیسی به این نتیجه رسید که دیوارهای نازک مشترک مابین اتاق خوابهای مجاور خانواده و دستشوییها، درها و راهروها دستیافتن به خلوت را سخت میکند. مک گینلی18 (1959) خلوت را بعنوان داراییهای ارزشمند انسان میشمرد و در بسیاری از تمدنها، همچون دنیای معاصر آن را حائز اهمیت میداند. بعنوان مثال مصریان با کاشت درخت مو در اطراف باغهایشان از تعدی دیگران جلوگیری می کردند، یونانیان دورتادور خانههای خود ایوان ایجاد میکردند و انگلیسیها نیز با دیوارهای سنگی و پارکها، خانههای ییلاقی خودشان را حصار میکردند. شرمایف و الکساندر19 (1963) نیز از خانه بعنوان مرزی محکم و استوار میان فرد و دنیای بیرون او یاد کرده و رابطه متعادل اعضای خانواده با طبیعت بیرون و همچنین تعامل افراد با هم در داخل خانه را متاثر از طراحی داخلی آن دانسته اند (Altman, 2003: 45). از آنجایی که خانه مقدس قلمداد شده، بایستی شاخصههای مکان مقدس را نیز داشته باشد. یعنی دسترسی به خانه سخت و یا غیر ممکن بوده، برای رسیدن به آن نیاز به گذشتن از چندین گذرگاه و دروازه های متعددی باشد (Alexander, 1963, qtd. in Jabbaran at al., 2019: 107). ادوارد هال (1959)، رابرت سامر20 (1969)، ایروین آلتمن (1975) و اسکار نیومن (1972، 1979) نیز با انجام مطالعاتی در مورد درک بهتر رابطهی شکل اتاق و کنش انسان، به این نتیجه رسیدهاند که طراحان از طریق طراحی و ایجاد موانع واقعی و نمادین و تعیین قلمرو در فضای بستهی داخل و فضای باز بیرون از ساختمانها، میتوانند دستیابی به خلوت را برای انسانها میسر کنند. در صورتیکه تمایل به خلوت با ایجاد فضای شخصی و کنترل قلمروی مکانی امری عمومی بوده، اما شیوهی پاسخ دادن به آن در فرهنگهای گوناگون دنیا با هم فرق دارد (Lang, 2002).
با توجه به دیدگاه نظریهپردازان که در این پژوهش گردآوری شده، شکل 2 را به عنوان مدل مفهومی از شاخص های خلوت و در نهایت شکل 3 را به عنوان مدل مفهومی پژوهش ارائه میدهیم ؛
شکل 2. مدل مفهومی از شاخصهای خلوت (مأخذ: نگارنده)
شکل 3. مدل مفهومی پژوهش (مأخذ: نگارنده)
نمونه های مورد مطالعه
در این پژوهش از آنجایی که جامعه آماری و نمونه مدنظر از دو اقامتگاه بوم گردی متین آباد در نزدیکی کاشان و اقامتگاه بوم گردی مزرعه قوها در لاهیجان در نظر گرفته شده است در ادامه به طور خلاصه به معرفی این اقامتگاهها بخصوص از نظر ویژگیهای معماری میپردازیم.
اقامتگاه بومگردی متینآباد
منطقه نمونه گردشگری متینآباد به عنوان نخستین اکوکمپ ایران، در حاشیه کویر مرکزی و در ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی کاشان قرار دارد. این مجموعه سال ۲۰۱۴ از سوی سازمان ملل (UN DESA) در لیست ۱۸ سایت برتر جهان در زمینه اکوتوریستی قرار گرفت و سال ۲۰۱۵ جایزه صلح و محیط‌زیست دکتر تقی ابتکار را دریافت کرد. اکوکمپ متین آباد شامل واحدهای اقامتی متنوع از جمله سوئیتهای معمولی کاروانسرا، سوئیت گوشواره، سوئیت شاه نشین، کومههای کاهگلی و چادرهای کوچک 12 متری و بزرگ 24 متری بوده که با جهتگیری و جانمایی صحیح همگی آنها به کوه کرکس دید مناسب دارند و همچنین به گونه ای جهتگیری شدهاند که از نظر بصری برای هم مزاحمت ایجاد نمیکنند (URL1).
شکل 4. تصویر سمت راست؛ تنوع و پراکندگی واحدهای اقامتی و فضاهای باز در سایت مجموعه و
تصویر سمت چپ؛ رواق در همکف و فضای باز بزرگ جلوی بنای مرکزی و ایجاد شفافیت در رفت و آمدها (URL1)
سوئیتهای معمولی در ساختمان اصلی که شبیه کاروانسراهای قدیمی است، قرار داشته و شامل 13 باب اتاق دو تخته و سه باب اتاق 3 تخته است. سوئیتهای گوشواره 5 تخته بوده و دارای سیستم گرمایشی و سرمایشی و کرسی است. کاروانسرا دارای یک سوئیت ویژه به نام شاه‌نشین است که در طبقه سوم ساختمان قرار گرفته و همگی اینها مزین به طراحی سنتی ایرانی حاشیه کویر است. اکثر دیوارها آجری و پوشش دیوارها از آجر و کاهگل بوده و بازشوها برای شکست نور به سمت داخل دیوارها جانمایی شده اند تا نور مطلوب وارد فضا شود. کومههای کاهگلی به صورت 13 کومه دو تخته و 8 کومه کف‌خواب ارائه و با طراحی به سبک خانههای کویر مرکزی ایران با سقف‌هایی گنبدی برای تهویه و داشتن هوایی سبک و دلنشین بنا شده است. برای مبلمان داخلی نیز از صنایع دستی همین منطقه بهره گرفته شده است (URL1).
شکل 5. تصویر سمت راست؛ نمای داخلی از سوییت گوشواره و تصویر سمت چپ؛ نمای داخلی از کومه کاهگلی
و بهره گیری از معماری بومی منطقه در اندازه فضاها و متریال متنوع (URL1)
اکوکمپ متینآباد غیر از واحدهای اقامتی کاربریهای دیگری بصورت باز و نیمه باز و بسته از جمله رستوران و چایخانه سنتی، نمایشگاه و فروشگاه صنایعدستی، مزرعه ارگانیک، سایت پرورش شتر و شترمرغ و سایتهای تفریحی دارد. سایت و محوطه اقامتگاه در بعضی از قسمت ها بخوبی طراحی نشده، هرچند مسیرهای پیاده و سواره و شترسواری در سایت مجموعه در نظر گرفته شده است. همچنین فعالیتهای محیط زیستی مانند استفاده از لامپها و وسایل برقی کم مصرف، بهرهگیری 70 درصدی از انرژی خورشیدی، کنترل مصرف آب، تفکیک زباله انجام میدهند (URL1).
اقامتگاه بومگردی مزرعه قوها
اقامتگاه بومگردی مزرعه قوها در استان گیلان، سه کیلومتری شهرستان لاهیجان در اسفند ماه 1397 افتتاح شد (URL2). این اقامتگاه در زمینی به مساحت چهار هکتار بصورت 13 سوئیت همکف بنا شده که در مجموع حداکثر ظرفیت اسکان و پذیرایی از 60 گردشگر را دارد. این سوئیت ها کشیدگی شرقی غربی با بام شیبدار داشته و همگی بر روی کرسی بنا شده که همگی این راهکارهای بومی برای در امان ماندن از رطوبت بالای منطقه است (URL3).
شکل 6. تصویر سمت راست؛ تنوع و خوانایی کاربریها با فرمهای ساده و بومی و تنوع فضای باز و پراکندگی آنها در سایت و تصویر سمت چپ؛ افزایش دید اطراف استخر با پوشش گیاهی کوتاهقد و ایجاد تراس جلوی اقامتگاه جهت تقابل با فضای باز مجموعه (URL2)
این اقامتگاه بومگردی شامل هفت سوئیت یک خوابه، پنج سوئیت دو خوابه و یک سوئیت سه خوابه بوده که همگی اینها مستقل بوده و با تراس زیبایی به استخر ماهی دید دارند. در طراحی خارجی و داخلی این اقامتگاهها سعی شده از معماری بومی منطقه از جمله جانمایی پنجره های بزرگ به صورت شمالی و جنوبی جهت ایجاد کوران در داخل فضاها، متریال سنتی مانند آجر قرمز و چوب برای پوشش دیوارها، خرپای چوبی و سفال برای بام این اقامتگاه ها بهره گرفته شود (URL2).
شکل 7. نمای خارجی و داخلی یکی از واحدهای اقامتی و بکارگیری معماری و مصالح بومی منطقه (URL2)
در اقامتگاه بوم گردی مزرعه قوها امکانات دیگری به شکل فضای باز و بسته از جمله رستوران، کافی شاپ، مینی گلف، ماز(هزارتوی شمشادی)، باشگاه تفریحی و ورزشی چندمنظوره، استخر ماهی درمانی، گلخانه بسیار بزرگ و پارکینگ دارند که توسط فضای نیمه باز به هم متصل اند و همگی اینها به خوبی در داخل محوطه طراحی شده اند. این مجموعه دارای ورودی بزرگ و شاخصی بوده که به خوبی گردشگران را به داخل مجموعه دعوت می کند (URL2).
با مطالعه اقامتگاههای بومگردی متینآباد و مزرعه قوها، در ادامه تجزیه و تحلیل این نمونه‌های موردی را بر اساس شاخصهای امنیت محیطی و خلوت به صورت دو جدول 1 و 2 داریم؛
جدول1. تجزیه و تحلیل نمونه های مورد مطالعه بر اساس شاخص های امنیت محیطی (مأخذ: نگارنده)
نمونه ها | نظارت طبیعی | فرم فضا | اندازه فضا | کنترل دسترسی | حس مالکیت | آسایش بصری و محیطی | مدیریت و نگهداری |
1.اقامتگاه بوم گردی متین آباد
| *رواق در همکف بنای مرکزی و ایجاد شفافیت *دید خوب با جهت صحیح | *خوانایی کاربری ها و جلوگیری از ایجاد فضای کور با فرم ساده و بومی | *ایجاد فضای باز بزرگ جلوی ساختمان مرکزی برای جلوگیری از ازدحام و ناامنی | *شاخص بودن ورودی مجموعه * افزایش دید با پوشش کم گیاهی | *محصور بودن فضاها و تعیین حریم بین فضاهای عمومی و خصوصی *مصالح و معماری بومی و ایجاد حس نوستالژیک | *بازشوها به سمت داخل دیوارها برای شکست نور *هماهنگی مصالح باهم و محیط اطراف | *امکانات متنوع جهت رفاه توریست *استفاده از مبلمان متناسب با بافت بنا |
2.اقامتگاه بوم گردی مزرعه قوها
| *تراس جلوی اقامتگاه ها جهت تقابل با فضای باز مجموعه | *خوانایی کاربری ها و نبود فضای کور با فرم ساده بومی | *فضاهای باز و بسته بصورت پراکنده درسایت و جلوگیری از ازدحام | *شاخص بودن ورودی مجموعه *شفافیت مسیرهای دسترسی | *محصور بودن فضاها و تعیین حریم بین فضاهای عمومی و خصوصی *استفاده از متریال بومی | *پنجره های بزرگ در جبهه شمالی جنوبی جهت ایجاد کوران و روشنایی | *دسترسی سریع به امکانات مجموعه *استفاده از مبلمان و چیدمان مناسب |
جدول2. تجزیه و تحلیل نمونه های مورد مطالعه بر اساس شاخص های خلوت (مأخذ: نگارنده)
نمونه ها | تنوع پذیری | عدم اشرافیت بصری | اندازه فضا | سلسله مراتب | قلمروگرایی | آرامش و امنیت | موانع واقعی یا نمادین |
1.اقامتگاه بوم گردی متین آباد
| * فضای باز بزرگ بین اقامتگاه ها برای برگزاری جشنها و رسوم سنتی | *رواق در همکف ساختمان مرکزی *طراحی مستقل اقامتگاه ها و جهتگیری صحیح | *فضا باز بزرگ جلوی ساختمان مرکزی برای جلوگیری از ازدحام و ناامنی | *شاخص بودن ورودی مجموعه *رواق در همکف ساختمان مرکزی و مرزبندی فضاها | *محصور بودن فضاها و تعیین حریم بین فضاهای عمومی و خصوصی | *طراحی داخلی مناسب واحدهای اقامتی و مشخص بودن مرز فضای خصوصی وعمومی | *المان طبیعی؛ پرچین چوبی و درخچه کوتاه برای تمایز مسیر پیاده و دوچرخه |
2.اقامتگاه بوم گردی مزرعه قوها
| *تعدد فضاهای باز با متراژ و کاربری متنوع بین فضاهای بسته | *طراحی مستقل هر واحد اقامتی و جهتگیری مناسب *تراس بین فضای خصوصی وعمومی | *پراکنده بودن فضاهای باز و بسته درسایت وجلوگیری از ازدحام | *شاخص بودن ورودی مجموعه *مرزبندی فضای باز و بسته با تراس جلوی واحد اقامتی | *محصور بودن فضاها و تعیین حریم بین فضاهای عمومی و خصوصی | *طراحی داخلی مناسب اقامتگاه ها و مشخص بودن مرز فضای خصوصی وعمومی | *شمشادکوتاه برای تمایز محدوده باغچه و فضای سبز با مسیردسترسی |
یافتههای پژوهش
در این پژوهش، پرسشنامهای جهت "تبیین مولفههای موثر مفهوم خلوت بر ارتقای امنیت محیطی در اقامتگاههای بومگردی" با 28 سؤال که 14 سؤال آن متغیر امنیت محیطی و 14 سؤال دیگر متغیر خلوت را میسنجیدند، طراحی شد. پرسشنامه مذکور با 28 گویه و در قالب طیف لیکرت 5 درجه ای (خیلی زیاد (5)، زیاد (4)، متوسط (3)، کم (2) و خیلی کم (1)) طراحی شد. بعد از طراحی پرسشنامه، با مراجعه به دو اقامتگاه بومگردی متینآباد در نزدیکی کاشان و اقامتگاه بومگردی مزرعه قوها در لاهیجان، حجم جامعه مشخص و براساس آن حجم نمونه تعیین گردید. حجم نمونه براساس جدول مورگان معادل 118 نفر برآورد شد که در نهایت 120 پرسشنامه بین مسافران توزیع شد.
پایایی پرسشنامه
برآورد پایایی از روش همسانی درونی و از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ21 صورت گرفت. ضریب پایایی کل پرسشنامه و دو خرده مقیاس آن در جدول 3 گزارش شده است.
جدول3. ضریب آلفای کرونباخ (مأخذ: نگارنده)
متغیر | تعداد سوال | ضریب آلفا |
امنیت محیطی | 14 | 780/0 |
خلوت | 14 | 713/0 |
کل | 28 | 714/0 |
ضریب آلفای پرسشنامه طراحی اقامتگاه بومگردی برابر 714/0 بدست آمد که بیانگر پایایی قابل قبول نمرات حاصل از پرسشنامه است. همچنین پایایی دو خرده مقیاس اصلی پرسشنامه شامل امنیت محیطی و خلوت نیز قابل قبول و بالای 7/0 بدست آمد. بنابراین میتوان گفت که کلیه متغیرهای پژوهش از پایایی لازم و خوبی برخوردار هستند.
روایی پرسشنامه
باتوجه به اینکه پرسشنامه حاضر از طریق یک پژوهش کیفی حاصل شده است، برای بررسی روایی آن، همان ساختار عاملی از طریق تحلیل عامل تاییدی مورد بررسی قرار میگیرد و در صورت برازش مدل با داده ها، روایی آن تایید می گردد ولی در صورت عدم تایید ساختار حاصل از پژوهش کیفی از طریق تحلیل عامل اکتشافی ساختار جدیدی برای پرسشنامه معرفی میگردد. از آنجایی که طی تحلیل عاملی تاییدی ساختار مذکور تایید شد دیگر نیازی به تحلیل عامل اکتشافی نبود.
بر اساس تحلیل عامل تاییدی که نشان دهنده رابطه بین دو متغیر امنیت محیطی و خلوت با سؤالهای پرسشنامه است، آماره t همه 28 گویه معنادار (96/1 t>) شد؛ بنابراین همه گویهها (سؤال ها) با متغیر مربوط به خود همبستگی مطلوبی دارند.
جنسیت
در جدول 4، وضعیت گروه نمونه برحسب جنسیت آنها توصیف شده است.
جدول4. توزیع فراوانی شرکت‌کنندگان برحسب جنسیت (مأخذ: نگارنده)
جنسیت | فراوانی | درصد فراوانی |
زن | 72 | 60 |
مرد | 48 | 40 |
مجموع | 120 | 100 |
همان‌طور که در جدول بالا مشاهده میشود، از 120 شرکت کننده در این پژوهش 72 نفر زن و 48 نفر مرد بودهاند.
اطلاعات توصیفی سؤالات پرسشنامه
در جدول 5، فراوانی انتخاب گزینههای مربوط به هر سؤال گزارش شده است.
جدول5. اطلاعات توصیفی سؤالات پرسشنامه (مأخذ: نگارنده)
متغیر | سؤال | گزینهها | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
خیلی کم | کم | متوسط | زیاد | خیلی زیاد | |||
امنیت محیطی | 1 | 9 | 23 | 18 | 54 | 16 | |
2 | 3 | 7 | 11 | 52 | 47 | ||
3 | 2 | 9 | 21 | 63 | 25 | ||
4 | 3 | 9 | 4 | 58 | 46 | ||
5 | 7 | 13 | 9 | 51 | 40 | ||
6 | 10 | 20 | 21 | 49 | 20 | ||
7 | 13 | 34 | 10 | 47 | 16 | ||
8 | 11 | 19 | 13 | 57 | 20 | ||
9 | 5 | 1 | 8 | 52 | 54 | ||
10 | 13 | 19 | 22 | 44 | 22 | ||
11 | 5 | 22 | 20 | 42 | 31 | ||
12 | 4 | 18 | 8 | 56 | 34 | ||
13 | 12 | 30 | 8 | 45 | 25 | ||
14 | 12 | 28 | 10 | 48 | 22 | ||
خلوت | 15 | 3 | 8 | 7 | 49 | 53 | |
16 | 5 | 7 | 5 | 44 | 59 | ||
17 | 1 | 20 | 16 | 58 | 25 | ||
18 | 1 | 7 | 5 | 53 | 53 | ||
19 | 5 | 19 | 8 | 37 | 51 | ||
20 | 2 | 15 | 9 | 64 | 30 | ||
21 | 21 | 42 | 7 | 40 | 10 | ||
22 | 3 | 32 | 12 | 58 | 15 | ||
23 | 2 | 7 | 5 | 63 | 43 | ||
24 | 8 | 16 | 23 | 53 | 20 | ||
25 | 9 | 24 | 15 | 50 | 22 | ||
26 | 2 | 12 | 11 | 47 | 48 | ||
27 | 4 | 19 | 14 | 59 | 24 | ||
28 | 10 | 25 | 12 | 49 | 24 | ||
همان‌طور که در جدول فوق مشاهده میشود در تمامی سؤالات بیشترین فراوانی مربوط به گزینه زیاد است.
پیش فرض نرمال بودن
برای بررسی نرمال بودن متغیرهای پژوهش از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف22 استفاده شد که نتایج آن در جدول 6 گزارش شده است.
جدول6. نتیجه آزمون کلموگروف- اسمیرنوف (مأخذ: نگارنده)
متغیر | آماره | درجه آزادی | سطح معنارداری |
امنیت محیطی | 07/0 | 120 | 2/0 |
خلوت | 09/0 | 120 | 02/0 |
توزیع متغیرهای پژوهش براساس نتایج آزمون کلموگروف-اسمیرنوف با توزیع نرمال تفاوت معنادار ندارد (01/0P>)؛ بنابراین مفروضه نرمال بودن برقرار است و استفاده از آزمون پارامتریک بلامانع است.
آزمون فرضیه اول
فرضیه اول پژوهش: تامین خلوت یکی از عوامل تاثیرگذار در راستای ارتقای امنیت محیطی در طراحی معماری اقامتگاههای بومگردی است.
برای بررسی تأثیرگذاری متغیر خلوت بر متغیر امنیت محیطی نیاز است که از آزمون تحلیل رگرسیون خطی ساده23 استفاده شود. با توجه به اینکه در این فرضیه تنها یک متغیر مستقل (خلوت) وجود دارد، تنها یک مدل رگرسیونی برای آن تعریف میشود؛ اما قبل از انجام تحلیل رگرسیون نیاز است که وجود همبستگی بین دو متغیر تأیید شود.
جدول7. نتایج آزمون همبستگی پیرسون (مأخذ: نگارنده)
متغیرها | ضریب همبستگی | سطح معناداری |
امنیت محیطی - خلوت | 75/0 | 001/0 |
اطلاعات جدول 5، نتایج آزمون همبستگی پیرسون24، به منظور بررسی رابطه امنیت محیطی و خلوت را نشان میدهد. همان‌طور که در جدول مشاهده میشود رابطه بین این دو متغیر مثبت و به لحاظ آماری معنادار است (05/0>P،75/0 r=). با توجه به تأیید وجود رابطه بین دو متغیر در مرحله بعدی از طریق رگرسیون خطی، امکان پیش بینی متغیر امنیت از طریق متغیر خلوت بررسی میشود که نتایج آن در ادامه گزارش شده است.
قبل از ارائه ضرایب مدل رگرسیونی، معناداری مدل از طریق تحلیل واریانس بررسی شد که نتایج آن حاکی از معناداری مدل (01/0 P< و 47/151F =) و امکان انجام تحلیل رگرسیون بود. در جدول 8 نتایج تحلیل رگرسیون گزارش شده است.
جدول8. ضرایب مدل رگرسیونی (مأخذ: نگارنده)
متغیر پیش بین | ضرایب رگرسیون | t | سطح معناداری | r | 2 r | 2 r تعدیل شده | |
B | Beta | ||||||
مقدار ثابت | 83/4 |
| 28/1 | 2/0 | 75/0 | 562/0 | 558/0 |
خلوت | 88/0 | 75/0 | 31/12 | 001/0 | |||
ضرایب مدل رگرسیونی نشان میدهد که متغیر خلوت (31/12 t= و 05/0P<) بهطور معناداری در پیشبینی امنیت محیطی دخالت دارد. ضریب 2 rنیز برابر با 562/0 است؛ این بدان معناست که بهطور تقریبی 56درصد از واریانس متغیر ملاک (امنیت محیطی) توسط متغیر پیشبین (خلوت) تبیین میشود. مطابق با این مدل رگرسیونی، میتوان معادله رگرسیونی را به صورت زیر تنظیم کرد.
88/0(خلوت) + 83/4 = امنیت محیطی
بنابراین فرضیه اول پژوهش مورد تایید است.
آزمون فرضیه دوم
فرضیه دوم پژوهش: شاخصهای متغیر خلوت به لحاظ اهمیت و تاثیرگذاری آنها در طراحی اقامتگاه بومگردی با یکدیگر تفاوت معناداری دارند و در این میان شاخص تنوع پذیری از بیشترین اولویت برخوردار است.
متغیر خلوت از 7 شاخص (تنوعپذیری، عدم اشرافیت بصری، اندازه فضا، سلسله مراتب، قلمروگرایی، آرامش و امنیت و موانع واقعی یا نمادین) تشکیل شده است. در اینجا برای مشخص شدن اهمیت هر یک از این 7 شاخص از آزمون فریدمن25 استفاده شد که نتایج آن در جدول 9 گزارش شده است.
جدول9. اطلاعات توصیفی و رتبه بندی شاخصهای متغیر خلوت (مأخذ: نگارنده)
شاخص | اطلاعات توصیفی | آزمون فریدمن | ||
|---|---|---|---|---|
میانگین | انحراف استاندارد | میانگین رتبهها | آماره خی- دو | |
تنوعپذیری | 38/8 | 60/1 | 16/5 |
|
عدم اشرافیت بصری | 97/7 | 40/1 | 5/4 | **68/128 |
اندازه فضا | 79/7 | 73/1 | 38/4 | |
سلسله مراتب | 22/6 | 87/1 | 51/2 | |
قلمروگرایی | 66/7 | 44/1 | 03/4 | |
آرامش و امنیت | 49/7 | 77/1 | 02/4 | |
موانع واقعی یا نمادین | 1/7 | 53/1 | 41/3 | |
P<**01/0
مطابق با نتایج آزمون فریدمن تفاوت بین رتبهها به لحاظ آماری معنادار بود و بالاترین رتبه مربوط به شاخص تنوعپذیری و پایین‌ترین رتبه مربوط به شاخص سلسله مراتب است.
به عبارت دیگر مهمترین شاخص از نظر گردشگران شاخص تنوعپذیری است.
بنابراین فرضیه دوم نیز مورد تایید است.
با توجه به هدف اصلی پژوهش پیش رو که بررسی و دستیابی به شاخصها و مولفههای کالبدی تاثیرگذار در تحقق خلوت در اقامتگاههای بومگردی و رابطه آنها در ایجاد و ارتقای امنیت محیطی و احساس آن توسط گردشگران در این نوع از اقامتگاهها است، ابتدا بعد از مطالعه مبانی نظری دو رویکرد امنیت محیطی و خلوت توانستیم برای هر کدام از این متغیرها هفت شاخص استخراج کنیم. شاخصهای امنیت محیطی عبارتند از: نظارت طبیعی، فرم فضا، اندازه فضا، کنترل دسترسی، حس مالکیت، آسایش بصری و محیطی، مدیریت و نگهداری. شاخصهای خلوت عباتند از: تنوع پذیری، عدم اشرافیت بصری، اندازه فضا، سلسله مراتب، قلمروگرایی، آرامش و امنیت، موانع واقعی یا نمادین. سپس با بررسی دو اقامتگاه بومگردی متینآباد و مزرعه قوها به این نتیجه دست یافتیم که هر کدام از این شاخصها از طریق مولفههای کالبدی با یکدیگر در ارتباط بوده و می تواند با تامین خلوت در نهایت باعث احساس امنیت محیطی در اقامتگاههای بومگردی شود. این مولفههای کالبدی عبارتند از ایجاد فضاهای باز و نیمه باز بین فضاهای بسته و تردد گردشگران در بین آنها، افزایش دید با پوشش گیاهی کوتاه قد و یا کاشت درختان بلند تنه، ایجاد تلار یا تراس اطراف و یا جلوی بنا جهت تقابل با فضای باز مجموعه، ایجاد رواق در همکف ساختمان مرکزی و شفافیت در رفت و آمدها، دید مناسب با جهتگیری صحیح بناها، خوانا و نمایان بودن کاربریها و جلوگیری از فضاهای کور و مخفی با کمک فرمهای ساده و شفاف، رعایت مقیاس محلی، شاخص بودن ورودی مجموعه و مسیر دسترسی بین کاربریها، محصور بودن کاربریها و تعیین حریم بین فضاهای عمومی و خصوصی، معرفی حدود مالکیت بنا با مصالح بومی و هماهنگ با محیط اطراف، استفاده از مبلمان متناسب با بافت بنا و چیدمان صحیح آنها، ایجاد امکانات متنوع هماهنگ با محیط و دسترسی سریع گردشگران به آن امکانات و ... .
در نهایت با تجزیه و تحلیل آماری دادهها و بررسی فرضیه اول یعنی همبستگی بین دو متغیر امنیت محیطی و خلوت با آزمون همبستگی پیرسون و تأثیرگذاری متغیر خلوت بر امنیت محیطی با آزمون تحلیل رگرسیون خطی ساده به این نتیجه دست یافتیم که تامین خلوت یکی از عوامل تاثیرگذار در راستای ارتقای امنیت محیطی در طراحی معماری اقامتگاههای بومگردی است و این دو متغیر با هم رابطه معناداری دارند و همچنین با رتبه بندی بین شاخصهای متغیر خلوت ازآزمون ضریب فریدمن فرضیه دوم نیز اثبات شد و مشخص شد که شاخصهای متغیر خلوت به لحاظ اهمیت و تاثیرگذاری آنها در طراحی اقامتگاه بومگردی با یکدیگر تفاوت معناداری دارند که به ترتیب تاثیرگذاری آنها از بیشترین تا کمترین عبارتنداز؛
1. مولفه های شاخص "تنوع پذیری" ؛ تلفیق فضاهای باز و نیمه باز و بسته به صورت پراکنده در سایت، تعدد فضاهای باز با متراژ و کاربری متنوع بین فضاهای بسته، ایجاد فضای باز بزرگ بین اقامتگاهها و...
2. مولفه های شاخص "عدم اشرافیت بصری" ؛ ایجاد دیوارهای بلند اطراف فضاهای نیمه باز و ایجاد روزنهها در آنها، حصارهای چوبی اطراف هر بنا، طراحی مستقل هر واحد اقامتی و جهتگیری صحیح آنها، ایجاد تراس بین فضای عمومی و خصوصی، ایجاد رواق در همکف ساختمان مرکزی در اقامتگاهها و...
3. مولفه های شاخص "اندازه فضا" ؛ رعایت مقیاس محلی، طراحی فضاهای باز بزرگ، ایجاد فضاها با کاربری متفاوت در کنارهم، جانمایی فضاهای باز و بسته به صورت پراکنده در سایت و...
4. مولفه های شاخص "قلمروگرایی" ؛ معرفی حدود مالکیت بنا با مصالح هماهنگ با محیط، مرزبندی فضای عمومی و خصوصی با فضای نیمه باز، ایجاد حریم و فاصله بین ساختمان مرکزی و اقامتگاهها و خود اقامتگاهها باهم، محصور بودن فضاها و تعیین حریم بین فضاهای عمومی و خصوصی و...
5. مولفه های شاخص "آرامش و امنیت" ؛ طراحی داخلی مناسب ساختمان مرکزی مجموعه و هر واحد اقامتی و مشخص بودن مرز بین فضای عمومی و خصوصی و...
6. مولفه های شاخص "موانع واقعی یا نمادین" ؛ جانپناه بلند برای فضای نیمه باز و جانپناه کوتاه برای فضای باز، استفاده از المان های طبیعی و مصنوعی برای تفکیک کاربریها مانند پرچین های چوبی و درختان بلندتنه و درخچههای کوتاه قد و شمشادهای کوتاه برای شاخص کردن مسیر دسترسی از فضای سبز و فضای بازی و ...
7. مولفه های شاخص "سلسله مراتب" ؛ شاخص بودن ورودی مجموعه و مسیر دسترسی بین کاربری ها، قرار گرفتن فضای نیمه باز بین فضای باز و بسته، کفسازی متمایز راه ارتباطی، قرار گرفتن ساختمان مرکزی بین ورودی و حوزه اقامتگاهها، ایجاد تراس جلوی هرواحد اقامتی، ایجاد رواق در همکف ساختمان مرکزی و مرز بین فضای باز و بسته و...
باتوجه به نتایج آماری شاخص تنوع پذیری از بیشترین اولویت برخوردار است و بایستی به مولفه های کالبدی تامین کننده این شاخص یعنی تلفیق فضاهای باز و نیمه باز و بسته به صورت پراکنده در سایت، تعدد فضاهای باز با متراژ و کاربری متنوع بین فضاهای بسته، ایجاد فضای باز بزرگ بین اقامتگاهها اهمیت ویژه ای داده شود. اما می توان گفت بطور کل تمام این شاخصه ها به همراه مولفه های کالبدی انها در صورت عملی و صحیح اجرا شدن با تامین خلوت در نهایت باعث احساس امنیت محیطی و کاهش ترس از وقوع جرم و افزایش ترغیب گردشگران در اقامتگاههای بومگردی بخصوص در ایام شلوغ سال می شوند.
References
Almasifar, N & Ansari, M. (2010). Investigating environmental security in regional parks as a part of urban spaces from the perspective of women based on the CPTED approach (Case Study: Sa'i Park). Urban and Rural Management, 8 (25), 21-34. (in Persian)
Altman, I. (2003). Environment and social behavior (privacy, personal space, territory and crowding). Translated by Ali Namazian. Tehran: Shahid Beheshti University Press. First Edition.
Amini, N & Norouzianpour, H. (2014). Privacy and Secrecy; Understanding the differences and similarities of these two concepts in architecture and urban development. Studies on Iranian- Islamic City, (15), 99-107. (in Persian)
Arjmand, M & Khani, S. (2012). The role of privacy in the architecture of iranian house. Studies on Iranian- Islamic City, 2 (7), 27-38. (in Persian)
Azizzadeh, M; Enayati, B & Farzaneh, M. (2016). The Necessity of Promoting Environmental Security for Sustainable Urban Parks; Utilising the CPTED Approach (case study: Baharan Park, District 17 of Tehran Municipality). Sustainable Architecture and Urban Design, 3(1), 1-14. (in Persian)
Borhanifar, S; Mazhari, M; Taghvaei, V; Vasigh, B & Ashrafzadeh, R. (2021). Investigating the components affecting sociability in residential complexes using privacy-preserving approach (Case Study: Mashhad residential complex of 600 units). Motaleate Shahri, 10(38), 91-106. (in Persian)
Drumm, A & Moore, A. (2008). Ecotourism development: A manual for conservation planners and managers (volume 1; An introduction to ecotourism). Translated by Mohsen Kalantari and Ghadir Shokrolehzade. Zanjan: Mohsen Kalantari. First Edition.
Ghaffari, A; Nemati Mehr, M & Abdi, S. (2014). Evolution of crime prevention through environmental design (CPTED) in residential, Housing and Rural Environment, 32(144), 3-16. (in Persian)
Gheshlaghpour, S & Babakhani, M. (2021). Analysis of Crime Prevention Factors through Environmental Design (CPTED) in Mehr Housing, (Case Study: Mehr Housing of Nazarabad City). Armanshahr Architecture & Urban Development, 14(36), 161-175. (in Persian)
Hayati, H; Rostami, F & Podat, Z. (2018). Investigating factors affecting the reduction of individual crimes and increasing security in urban spaces using CPTED theory. Architecture, 1 (1), 1-10. (in Persian)
Heydari, A & Abdipour, Z. (2016). To evaluate the role of privacy in promoting place attachment in student dormitories. Honar-Ha-Ye-Ziba: Memary Va Shahrsazi, 20 (4), 73-86. (in Persian)
Hosseini Divshali, F & Karimi Azari, A. (2017). Extraction of effective environmental strategies in preventing of crimes based on CPTED theory (Case Study: residential complexes of Rasht). Urban and Rural Management, 16 (48), 459-476. (in Persian)
Jabbaran, F; Talischi, Gh; Deimary, N & Dorri, A. (2019). Adjustment mechanisms of privacy in extroverted homes of Gilan (Case Study: Rural Homes). Researches in Islamic Architecture, 6 (21), 103-120. (in Persian)
Kalantari Khalilabad, H; Ardalani, R; Seraji, S & Pourahmad, A. (2013). Planning urban safe spaces based on gender segregation with the CPTED approach (Case Study: Farhangian neighborhood, Bonab city). Studies on Iranian- Islamic City, (12), 15-26. (in Persian)
Lang, J. (2002). Creation of architectural theories (the role of behavioral sciences in environmental design). Translated by Alireza Einifar. Tehran: University of Tehran Printing and Publishing Institute. First Edition.
Mohseni, M; Zandi Atashbar, A & Massoud, M. (2013). Comparative study of the physical elements in Shiraz traditional districts with the features of CPTED approach, Studies on Iranian- Islamic city, (13), 65-72. (in Persian)
Nourian, F; Abdollahpour Razkenari, S; Ghazi, R & Ghazaei, M. (2021). Assessment of the Impacts of Security on Livability of Urban Distressed Textures and Provision of Strategies to Improve It; (Case Study: Ansar Neighborhood, Mashhad). Armanshahr Architecture & Urban Development, 13(33), 279-297. (in Persian)
Organization of Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism. (2014). Description of specifications and regulations for construction and operation and classification of ecotourism residences in the country. Vice President of Tourism. (in Persian)
Raeisi, I & Hosseini, E. (2015). A Survey on Relationship between Privacy and Interaction In Qazvin Residential Buildings. Hoviatshahr, 9 (21), 29-40. (in Persian)
Rostam Piseh, M; Nasir Salami, M & Tizghalam Zonouzi, S. (2019). An evaluation and comparative analysis of physical structures in eco-tourism resorts (Case study: Telarkhaneh Bordbar and Deylmay Gasht; Guilan province). Physical Development Planning, 6 (2), 111-132. (in Persian)
Sajjadi, H & Ghazizade, A. (2018). ecotourism residences from concept to implementation; A pathological approach. Kerman: Kermanology Center: Iranology Foundation. First Edition. (in Persian)
Sajjadian, N; Amanpour, S & Madanlu Joibari, M. (2014). An analysis of the environmental security of urban parks function based on the CPTED approach (Case Study: Sari city). Journal of Police Geography, 3 (10), 110-87. (in Persian)
Sajjadzadeh, H; izadi, M & Haghi, M. (2017). The Relationship between Spatial Configuration and Environmental Security in Informal Settlements of Hamedan. Honar-Ha-Ye-Ziba: Memary Va Shahrsazi, 22(2), 19-28. (in Persian)
Salehi, S; Ebrahimi, L & Fattahi, N. (2018). Local Participation and Ecotourism Development (An Empirical Study in Jannat Roodbar Village). Environmental education and sustainable development, 6(3), 121-136. (in Persian)
Shariatifar, Sh & Shakouri, R. (2020). The Study of Mechanisms of Securing Privacy in Urban Open Spaces and Explaining the Relationship between Provided Privacy and Improving the Qualitative Levels of User’s Presence (Case study: Naghshe Jahan Square). Journal of Architecture and Urban Planning, 12(27), 27-42. (in Persian)
[1] 1. Crime Prevention Through Environmental Design
[2] 2. Maslow
[3] 3. Jane Jacobs
[4] 4. Ray Jeffrey
[5] 5. Oscar Newman
[6] 6. Wilson & Kling
[7] 7. Wekerle & Witzman
[8] 8. Miner
[9] 9. Armitage
[10] 10. Rapaport
[11] 11. Irwin Altman
[12] 12. Westin
[13] 13. Proshansky & Ittelson & Rivlin
[14] 14. Edward Hall
[15] 15. Zhorar
[16] 16. Schwartz
[17] 17. Kuper
[18] 18. McGinley
[19] 19. Chermayeff & Alexander
[20] 20. Robert Summer
[21] 21. Cronbach alpha
[22] 22. Kolmogorove-Smirnov test
[23] 23. Simple Linear regression
[24] 24. Pearson correlation test
[25] 25. Friedman test