مطالعه پدیدارشناختی از تجربه روان‌شناختی ساکنان تهران در خلال جنگ تحمیلی ۱۲ روزه: تجربه زیسته‌ی ماندن در شهر یا ترک آن
محورهای موضوعی : روانشناسي اجتماعي
پیمان دوستی
1
*
,
نرگس حسینی نیا
2
1 - گروه روان شناسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - گروه روانشناسی، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: جنگ تحمیلی ۱۲ روزه, پدیدار شناختی تجربه‌ی زیسته, ساکنین تهران, ماندن یا ترک کردن,
چکیده مقاله :
هدف این پژوهش توصیف تجربه‌های زیسته‌ی روان‌شناختی ساکنان تهران در خلال جنگ تحمیلی ۱۲ روزه و آتش بس در دو گروه افرادی که در تهران ماندند و یا آن را ترک کردند، بود. این پژوهش یک مطالعه کیفی از نوع پدیدارشناسی-توصیفی بود. جامعه آماری کلیه ساکنان تهران بود که ۳۲ نفر به روش داوطلبانه انتخاب و در دو گروه ۱۶ نفره جای گرفتند. به منظور نمونه‌گیری، فراخوانی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. پس از ۲۹ مصاحبه، داده‌ها اشباع شدند و ۳ مصاحبه نهایی برای اطمینان از اشباع و همتا کردن دو گروه از نظر تعداد بود. داده‌های این پژوهش در بازه زمانی ۵ تیر الی ۸ تیر ۱۴۰۴ (هفته اول آتش بس) جمع آوری گردید. ابزار گردآوری داده‌ها، مصاحبه‌های نیمه‌ساختار‌یافته به شکل آنلاین بود. داده‌ها با استفاده از روش تحلیل مضمون به شیوه پدیدارشناسی کلایزی (۱۹۷۸) تحلیل شد. یافته‌ها نشان داد هر دو گروه اضطراب و ترس را تجربه کردند، اما اضطراب ماندگان بیشتر به خود شخص متمرکز بود و در ترک‌کنندگان بیشتر به عزیزان‌شان معطوف بود. همچنین، هر دو گروه پس از مواجهه با جنگ، به کاهش سخت‌گیری نسبت به مسائل روزمره اشاره کردند. تجربه‌ی نوعی سوگ روانی، بی‌اعتمادی به آتش‌بس و تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی از دیگر مضامین مشترک بود. با این حال، ماندگان بیشتر با نوعی سوگ جمعی مواجه بودند، ترک‌کنندگان سوگ ناشی از فقدان خانه، تعلق مکانی و زندگی‌قبلی داشتند. همچنین ماندگان، تعلق خاطر به خانه را عاملی برای آرامش می‌دانستند، اما ترک‌کنندگان با بحران حس تعلق مکانی مواجه بودند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که صرف‌نظر از تصمیم به ماندن یا ترک شهر، جنگ تأثیرات روان‌شناختی عمیق و ماندگاری بر ساکنان می‌گذارد. با این حال، کیفیت و جهت‌گیری این تجربه‌ها در افراد متفاوت بوده و بر ضرورت طراحی مداخلات روانی‌اجتماعی متناسب با نوع تجربه زیسته‌ی هر گروه تأکید دارد.
This study aimed to describe the lived psychological experiences of Tehran residents during the 12-day imposed war and subsequent ceasefire, focusing on two groups: those who remained in Tehran and those who left the city. This research employed a qualitative, descriptive-phenomenological design. The target population included all residents of Tehran, from which 32 participants were voluntarily selected and divided into two groups of 16. Sampling was conducted through a public call posted on social media. After 29 interviews, data saturation was achieved, and three additional interviews were conducted to ensure saturation and equalize group sizes. Data were collected between June 25 and June 28, 2025 (the first week of the ceasefire). The data collection tool consisted of semi-structured online interviews. The data were analyzed using thematic analysis based on Colaizzi (1978) phenomenological method. Findings indicated that both groups experienced anxiety and fear. However, for those who stayed, anxiety was more self-focused, while for those who left, it centered more on concern for loved ones. Both groups reported a shift toward less rigidity in their approach to daily matters after facing the war. Shared themes included experiences of psychological grief, distrust in the ceasefire, and strengthened family and social relationships. Nonetheless, those who stayed primarily experienced a form of collective grief, whereas those who left expressed grief related to the loss of home, place-based attachment, and their former lives. Staying residents perceived their connection to home as a source of comfort, while those who left faced a crisis of spatial belonging. These findings indicate that, regardless of the decision to stay or leave, war leaves profound and lasting psychological impacts on individuals. However, the nature and orientation of these experiences differ, highlighting the need for psychosocial interventions tailored to the specific lived experiences of each group.
ایسنا. (۱۴۰۴). آخرین وضعیت استان‌های کشور پس از تجاوز گسترده رژیم صهیونیستی. ایسنا. Retrieved from https://www.isna.ir/news/1404032314903
ایرنا. (۱۴۰۴). برنامه‌ریزی دقیقی برای ارایه خدمات شهری در شرایط بحران انجام شد. ایرنا. Retrieved from https://www.irna.ir/news/85875022
رضاپور میرصالح، ی.، احمدی، ک.، داوودی، ف.، و موسوی، س. ز. (۱۳۹۳). بررسی روایی، پایایی و ساختار عاملی نسخه فارسی مقیاس استرس ثانویه در میان فرزندان جانبازان و ایثارگران. مجله روان‌پزشکی و روانشناسی بالینی ایران (انستیتو روان‌پزشکی تهران)، ۲۰(۲)، ۱۳۴-۱۴۳.https://ijpcp.iums.ac.ir/article-1-2186-fa.html
شرق. (۱۴۰۴). گزارشی از ماندن و رفتن تهرانی‌ها در شرایط جنگ؛ دوباره به خانه‌هایمان برمی‌گردیم. شرق. Retrieved from https://www.sharghdaily.com/...
صحراگرد، م.، علی‌پور، ا.، زارع، ه.، و روشن، ر. (۱۳۹۹). بررسی اثربخشی توانبخشی شناختی پاول بر بهبود کارکرد های اجرایی، حافظه و توجه جانبازان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه. دوفصلنامه توانبخشی شناختی و علوم اعصاب، ۶(۲۱)، ۹-۲۶. https://doi.org/10.30473/clpsy.2020.31762.1145
میردورقی، ف.، قنبری هاشم‌آبادی، ب.، و مشهدی، ع. (۱۳۹۰). بازداری اجرایی و شناختی در جانبازان با و بدون اختلال استرس پس از سانحه (PTSD). مجله طب نظامی، ۱۴(۱)، ۴۱-۴۷. https://militarymedj.bmsu.ac.ir/article_1000473.html
Ajdukovic D. (2004). Social contexts of trauma and healing. Medicine, conflict, and survival, 20(2), 120–135. https://doi.org/10.1080/1362369042000234717
Carver, C. S., Scheier, M. F., & Weintraub, J. K. (1989). Assessing coping strategies: a theoretically based approach. Journal of personality and social psychology, 56(2), 267–283. https://doi.org/10.1037//0022-3514.56.2.267
Çoban M. (2024). An Analysis of the Religious Solidarity Discourses Regarding the Syrian Refugees in Türkiye. Religions. 15(10):1216. https://doi.org/10.3390/rel15101216
Colaizzi, P. F. (1978). Psychological research as the phenomenologist views it. In R. S. Valle & M. King (Eds.), Existential-phenomenological alternatives for psychology (pp. 48–71). Oxford University Press.
Clayton, G., Nygård, H. M., Rustad, S. A., & Strand, H. (2022). Ceasefires in Civil Conflict: A Research Agenda. Journal of Conflict Resolution, 67(7-8), 1279-1295. https://doi.org/10.1177/00220027221128300
Hirschberger, G. (2018). Collective trauma and the social construction of meaning. Frontiers in Psychology, 9, 1441. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.01441
Hobfoll, S. E., Watson, P., Bell, C. C., Bryant, R. A., Brymer, M. J., Friedman, M. J., … Ursano, R. J. (2007). Five essential elements of immediate and mid-term mass trauma intervention: Empirical evidence. Psychiatry: Interpersonal and Biological Processes, 70(4), 283–315. https://doi.org/10.1521/psyc.2007.70.4.283
Hoppen, T. H., & Morina, N. (2019). The prevalence of PTSD and major depression in the global population of adult war survivors: A meta-analytically informed estimate in absolute numbers. European Journal of Psychotraumatology, 10(1), 1578637. https://doi.org/10.1080/20008198.2019.1578637
Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Beverly Hills, CA: Sage Publications.
Lombard, L., Picco, E. (2021). Distributive Justice at War: Displacement and Its Afterlives in the Central African Republic, Journal of Refugee Studies, 34 (1), 806–829, https://doi.org/10.1093/jrs/fez012
Lushchak, O., Velykodna, M., Bolman, S., Strilbytska, O., Berezovskyi, V., & Storey, K. B. (2023). Prevalence of stress, anxiety, and symptoms of post-traumatic stress disorder among Ukrainians after the first year of Russian invasion: a nationwide cross-sectional study. The Lancet regional health. Europe, 36, 100773. https://doi.org/10.1016/j.lanepe.2023.100773
Murthy, R. S. R., & Lakshminarayana, R. (2006). Mental health consequences of war: A brief review of research findings. World Psychiatry, 5(1), 25–30. https://doi.org/10.1002/j.2051-5545.2006.tb00010.x
Mulder, E., Bronselaer, T., & Smits, D. (2025). Psychological consequences of global armed conflict. BMC Psychology, 13, 197. https://doi.org/10.1186/s40359-024-02305-4
Neimeyer, R. A. (2001). Meaning reconstruction and the experience of loss. American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/10439-000
Nyarko, F., & Punamäki, R.-L. (2020). The content and meaning of war experiences: A qualitative study of trauma and resilience among Liberian young refugees in Ghana. Transcultural Psychiatry, 58(2), 254–267. https://doi.org/10.1177/1363461520901636
Schweitzer, R., Greenslade, J., & Kagee, A. (2007). Coping and resilience in refugees from Sudan: A narrative account. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 41(3), 282–288. https://doi.org/10.1080/00048670601172780
Smith, J. A., Flowers, P., & Larkin, M. (2009). Interpretative phenomenological analysis: Theory, method and research (1st ed.). SAGE Publications
Sukiasyan S.G. (2024). The Mental Health of Refugees and Forcibly Displaced People: A Narrative Review. Consortium Psychiatricum. 5(4), 78-92. https://doi.org/10.17816/CP15552
Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (2004). Posttraumatic growth: Conceptual foundations and empirical evidence. Psychological Inquiry, 15(1), 1–18. https://doi.org/10.1207/s15327965pli1501_01
Thoresen, S., Aakvaag, H. F., Wentzel-Larsen, T., Dyb, G., & Hjemdal, O. K. (2012). The day Norway cried: Proximity and distress in Norwegian citizens following the 22 July 2011 terrorist attacks in Oslo and on Utøya Island. European Journal of Psychotraumatology, 3, 19709. https://doi.org/10.3402/ejpt.v3i0.19709
Van Manen, M. (1990). Researching lived experience: Human science for an action sensitive pedagogy. State University of New York Press.
Zasiekina, L., Duchyminska, T., Bifulco, A., & Bignardi, G. (2023). War trauma impacts in Ukrainian combat and civilian populations: Moral injury and associated mental health symptoms. Military Psychology, 36(5), 555–566. https://doi.org/10.1080/08995605.2023.2235256