اثر بخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) برشفقت ورزی به خود و تاب آوری
محورهای موضوعی : روانشناسی
محمود فتاحی
1
,
اسدالله ویسی
2
,
امید مرادی
3
1 - دانشجوی دکتری تخصصی مشاوره ، گروه مشاوره خانواده ، واحد سنندج ، دانشگاه آزاد اسلامی ، سنندج
2 - استادیار گروه روانشناسی و علوم تربیتی ، دانشگاه پیام نور ، تهران
3 - دانشیار گروه مشاوره خانواده ، واحد سنندج ، دانشگاه آزاد اسلامی ، سنندج
کلید واژه: شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی, شفقت به خود, تاب‌آوری, مادران کودکان کم توان.,
چکیده مقاله :
هدف این پژوهش مقایسه اثر بخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی برشفقت به خود، و تاب‌آوری خانوادگی مادران کودکان آموزش بود. این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی با انجام پیش آزمون و پس آزمون با گروه گواه و یک دوره پیگیری 5 ماه بود . نمونه گیری به صورت نمونه گیری تصادفی ساده انجام شد. جامعه آماری شامل مادران کودکان آموزش پذیر در سال 1400-1401 در شهر های ملارد و شهریار بود از میان لیست جامعه آماری (24) نفر با استفاده از اعداد تصادفی انتخاب شدند و در دو گروه آزمایشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی گروه گواه، قرار داده شدند. مداخله آموزشی با استفاده از بسته آموزشی کران 2009 در 8 جلسه 2 ساعته برای گروه آزمایشی انجام شد روش تجزیه و تحلیل داده‌ها، تحلیل کو واریانس چند متغییری (آنوا) بود. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار (SPSS 22) استفاده شد. از پرسشنامه های شفقت به خود ،نف 2003 و تاب آوری خانوادگی سیکسبی 2005 به عنوان ابزار استفاده شد نتایج نشان داد که شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی به شیوه مشاوره گروهی بر افزایش شفقت به خود، و تاب‌آوری خانوادگی مادران کودکان آموزش پذیر تأثیر دارد (001/0P<) و این تأثیر در مرحله پیگیری 5 ماه دارای ثبات بود. (001/0P<) با توجه به یافته های این پژوهش می توان از روش مشاوره گروهی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی برای افزایش شفقت به خود و تاب آوری خانوادگی استفاده نمود .
The purpose of this research was to compare the effectiveness of group counseling with cognitive therapy based on mindfulness, self-compassion, and family resilience of mothers of children in education. This research was semi-experimental with a pre-test and post-test with a control group and a follow-up period of 5 months. Sampling was done by simple random sampling. From the list of the statistical population (24) people were selected using random numbers and were placed in two experimental groups of cognitive therapy based on mindfulness, the control group. The educational intervention was conducted using Crane's educational package (2011) in 8- 2-hour sessions for the experimental group. The method of data analysis was multivariate analysis of covariance (ANOVA). The software (SPSS 22) was used for data analysis. Self-compassion, Neff (2003) and Sixby (2005) family resilience questionnaires were used as tools. The results showed that cognitive therapy based on mindfulness in the form of group counseling increases self-compassion and family resilience. Mothers of educated children have an effect and this effect was stable in the 5-month follow-up phase. According to the findings of this research, it is possible to use the cognitive therapy group counseling method based on mindfulness to increase self-compassion and family resilience.
Journal of Psycho Res and Edu Studies Volume 1, Issue 3- Autumn 2023 - Pages 28 - 45
|
|
Effectiveness of group counseling using mindfulness-based cognitive therapy (MBCT) on self-compassion and family resilience
Fatahi, Mahmoud 1. Vaisi, Asadollah *2. Moradi, Omid 3
1- Mahmoud Fatahi, Ph.D. student in Counseling, Family Counseling Department, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Sanandaj, Iran.
2- Asadollah Vaisi, Assistant Professor, Department of Psychology and Educational Sciences, Payam Noor University, Tehran , Iran.
3- Omid Moradi, Associate Professor, Family Counseling Department, Sanandaj Branch, Islamic Azad University, Sanandaj, Iran.
OPEN ACCESS Research Article
*Correspondence: Vaisi , Asadollahi *
Received: 23 Aug 2023 Accepted: 23 Sep 2023 Published: Autumn 2023 Citation: Vaisi, A. (2023). Effectiveness of group counseling using mindfulness-based cognitive therapy (MBCT) on self-compassion and family resilience. Journal of Psycho Research and Educational Studies, 1(3): 28 – 45
| Abstract The purpose of this research was to compare the effectiveness of group counseling with cognitive therapy based on mindfulness, self-compassion, and family resilience of mothers of children in education. This research was semi-experimental with a pre-test and post-test with a control group and a follow-up period of 5 months. Sampling was done by simple random sampling. From the list of the statistical population (24) people were selected using random numbers and were placed in two experimental groups of cognitive therapy based on mindfulness, the control group. The educational intervention was conducted using Crane's educational package (2011) in 8- 2-hour sessions for the experimental group. The method of data analysis was multivariate analysis of covariance (ANOVA). The software (SPSS 22) was used for data analysis. Self-compassion, Neff (2003) and Sixby (2005) family resilience questionnaires were used as tools. The results showed that cognitive therapy based on mindfulness in the form of group counseling increases self-compassion and family resilience. Mothers of educated children have an effect and this effect was stable in the 5-month follow-up phase. According to the findings of this research, it is possible to use the cognitive therapy group counseling method based on mindfulness to increase self-compassion and family resilience. Key words: academic progress, self-regulation, self-motivation, perfectionism
|
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری سال اول، شماره سوم ، پاییز 1402- صفحات 28- 45 |
|
اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی
(MBCT) بر شفقت ورزی به خود و تاب آوری1
محمود فتاحی 1، اسدالله ویسی* 2 ، امید مرادی 3
1- دانشجوی دکتری تخصصی مشاوره ، گروه مشاوره خانواده ، واحد سنندج ، دانشگاه آزاد اسلامی ، سنندج ، ایران .
2- استادیار گروه روانشناسی و علوم تربیتی ، دانشگاه پیام نور ، تهران ، ایران.
3- دانشیار گروه مشاوره خانواده ، واحد سنندج ، دانشگاه آزاد اسلامی ، سنندج ، ایران .
دسترسي آزاد مقاله علمي پژوهشي نويسنده مسئول*: اسدالله ویسی
تاريخ دريافت: 1/5/1402 تاريخ پذيرش: 1/6/1402 تاريخ انتشار: پاییز 1402 استناد: ویسی ، اسدالله. ( 1402). اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) بر شفقت ورزی به خود و تاب آوری. فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری 1(3): 28 – 45.
|
چکیده هدف این پژوهش مقایسه اثر بخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی برشفقت به خود، و تاب‌آوری خانوادگی مادران کودکان آموزش بود. این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی با انجام پیش آزمون و پس آزمون با گروه گواه و یک دوره پیگیری 5 ماه بود . نمونه گیری به صورت نمونه گیری تصادفی ساده انجام شد. جامعه آماری شامل مادران کودکان آموزش پذیر در سال 1400-1401 در شهر های ملارد و شهریار بود از میان لیست جامعه آماری (24) نفر با استفاده از اعداد تصادفی انتخاب شدند و در دو گروه آزمایشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی گروه گواه، قرار داده شدند. مداخله آموزشی با استفاده از بسته آموزشی کران2 2009 در 8 جلسه 2 ساعته برای گروه آزمایشی انجام شد روش تجزیه و تحلیل داده‌ها، تحلیل کو واریانس چند متغییری (آنوا) بود. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار (SPSS 22) استفاده شد. از پرسشنامه های شفقت به خود ،نف3 2003 و تاب آوری خانوادگی سیکسبی4 2005 به عنوان ابزار استفاده شد نتایج نشان داد که شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی به شیوه مشاوره گروهی بر افزایش شفقت به خود، و تاب‌آوری خانوادگی مادران کودکان آموزش پذیر تأثیر دارد (001/0P<) و این تأثیر در مرحله پیگیری 5 ماه دارای ثبات بود. (001/0P<) با توجه به یافته های این پژوهش می توان از روش مشاوره گروهی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی برای افزایش شفقت به خود و تاب آوری خانوادگی استفاده نمود . واژگان کلیدی: شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی، شفقت به خود، تاب‌آوری، مادران کودکان کم توان. |
اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی---------------------------------------------- فتاحی 30
بیان مسئله
کم توانی ذهنی یکی از عمده ترین مسائل جوامع بشری و از پیچیده ترین ودشوار ترین مشکلات درحیطه کودکان و نوجوانان است که اثرات فراوانی بر خانواده وجامعه بر جای می گذارد ،،(پورت ، استرومهر5 2019). وجود کودک کم توان ذهنی علاوه بر مشکل مراقبتی موجب استرس والدین وخانواده می شود به گونه ای که کارکرد خانواده را مختل می سازد، . ( موریا6 و همکاران 2015) .
ازجمله صفاتی که می تواند به والدین کودکان اموزش پذیر کمک کند تا به بتوانند هم بهزیستی خود را حفظ کنند و هم به نیاز های کودکان خود پاسخ دهند ، شفقت به خود، می باشد . شفقت به خود این گونه تعریف شده است" پذیرش جنبه هایی از خود و زندگی که خوشایند بوده و از سه رکن ،پذیرش شکست های خود در بعضی جنبه ها ، درک احساس درد و شکست که تمام انسان ها تجربه می کنند ، و درک احساس های خود بصورتی متوازن " ،(نف 2022 و نف ، گرام7 2013 ). انسانهایی که شفقت به خود بالایی دارند هنگام تجربه ناکامی ، با خودشان با مهربانی برخورد می کنند، ( لوپز8 و همکاران 2018 ). شفقت به خود سازش با محیط را افزایش می دهد و سدی در جهت شکل گیری ناهنجاری هیجانی است،،( کوکن9 وهمکاران 2015 ).شفقت به خود در ردیف عوامل اجتماعی در پذیرش و تحمل مشکلات است.شفقت به خود همچنین عاملی محافظت کننده است که تاب آوری را افزایش می دهد،( صبری و همکاران 1393 ، نصیری نصب 1398)
صفت دیگری که می تواند به والدین کودکان کم توان ذهنی کمک کند تا به بتوانند هم سلامت روانی و جسمی خود را حفظ کنند و هم نیاز های کودک کم توان ذهنی خود را بر آورده سازند تاب آوری می باشد. .در تعریف تاب آوری گفته شده که ، تاب آوری یک فرایند توانایی رسیدن به موفقیت با پیامد سازگارانه موفقیت آمیز علی رغم شرایط تهدید کننده است، ( گارمزی ، ماتسن10 1991 ).همچنین تاب آوری از طریق پذیرش روانشناختی باعث کاهش استرس و افزایش سلامت روانی افرادی می شود که با کم توان های ذهنی در تعامل هستند،( نونه و هستینگ11 2009) . همچنین تاب آوری و شفقت به خود بالا باعث بهبود روابط کودک و والد می شود،( کاوه وهمکاران1390). .برای افزایش شفقت به خود و تاب آوری از روشهای مختلف در تحقیقات گوناگون استفاده شده است . اما روشهای درمانی مانند رفتار درمانی های موج سوم به لحاظ پرداختن به ریشه ها و استفاده از ذهن آگاهی در این مورد برتری خود را نشان داده است، چنانکه محققان تاثیر مثبت موج سوم درمان رفتاری شناختی برتعداد زیادی از بیماری های روانی مانند افسردگی ، اضطراب و استرس ، سؤمصرف مواد، اثبات نموده اند،(فراستدوتیر ، دورجی12 2019).
از میان روش های درمانی موج سوم درمان رفتاری شناختی که رکن اساسی در آنها مراقبه و مدیتیشن است. می توان شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) را نام برد . مدیتیشن پایه این شیوه درمانی موج سوم است .
فصلنامه روان پژوهی ومطالعات علوم رفتاری پاییز 1402 1(3): 28-45 ---------------------------------------------- فتاحی 31
که از آن برای افزایش سلامت افراد استفاده می شود. و ذهن آگاهی یا مدیتیشن به عنوان توجه برانگیخته وآگاهی ار آنچه در لحظه کنونی اتفاق می افتد تعریف می شود، (والاش13 و همکاران 2009) .
شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی شیوه ای برای درک حوادث گذشته یا جبران راه های غلط در زمان های گذشته نمی باشد و به درمان مستقیم مشکلات روانی دست نمی زند بلکه با آگاهی به وارسی محرک های اساسی ذهن، شناخت ها و هیجان ها عنایت دارد و گره های پنهان ذهن انسان را از ناخود آگاه به آگاهی می آورد. با این روش بدون قضاوت کردن یا نکوهش خود می توان آشکار ساخت که، اولاً هیجانات مرکب از افکار ، حس های بدنی ، احساسات خام و تکانه ها هستند.،دوماً هیجانات اغلب اوقات پیش آگهی قوی و وسیعی از ناتوانی ما در بر قراری ارتباط با خودمان ، دیگران و دنیا هستند. هیجانات اطلاعات درون ذهنی و برون ذهنی را بیان می کنند و نشانه هایی هستند که فقط باید در لحظه و بدون داوری و نکوهش خود بررسی شوند و مورد عنایت قرار گیرند. به این ترتیب شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی راهی برای آموزش و تربیت ذهن می باشد و مانند ذره بینی عمل می کند که زیر بنایی ترین الگوهای ذهن را آشکار می کند و وقتی که ذهن به وسیله آن در عمل مورد برسی قرار می گیرد افکار و هیجانات بالایی خود به خود ناپدید می شود و لایه های زیرین نمایان می شود، ( ویلیام ، پنامن14 2012 ).
صد ها پژوهش در سطح دنیا و ایران نقش شیوه های مختلف درمانی را درافزایش بهزیستی افراد مبتلا به بیماری های روانی از جمله اضطراب و ترس را بررسی کرده اند.نتایج این پزوهش ها نشان داده است که شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش استرس،( لیانگ15 و همکاران 2022)، وکاهش افسردگی،(آشوک16 و همکاران 2021)، و افزایش تنظیم هیجانی ،(شهسواری و همکاران 1401 ) تأثیر معنی داری دارد. همچنین شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افزایش انعطاف پذیری شناختی،( صحرایی1401)، افزایش تحمل پریشانی،(عباسی 1400 )، افزایش تاب آوری و اعتماد بنفس ،( هوشمند 1400)،کاهش بحران هویت، (غیور باغبانی 1399) و کاهش نشخوار فکری،(عابدپور1400) به طور معنی داری تأثیر دارد.
چون دامنه مطالعات مربوط به اثربخشی درمان روانشناختی موج سوم رفتاری بویژه اقسام کوتاه مدت و محدود مثل شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در ارتباط با شفقت به خود و تاب آوری و کاهش اضطراب ناشی از وجود کودک کم توان ذهنی ، رضایت بخش و کافی نیست و نتایج جستجو در سایت های داخلی و خارجی این موضوع را تأیید می کند . بنابراین ، با توجه به سابقه پژوهشی و عدم وجود اطلاعات کافی در مورد اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر شفقت به خود و تاب آوری خانوادگی هدف این تحقیق که اثر بخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی برشفقت به خود و تاب آوری خانوادگی مادران کودکان کم توان ذهنی می باشد. ارزش صرف هزینه و وقت را دارد. به طورکلی این تحقیق در پی بررسی فرضیه زیر است(شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی به شیوه مشاوره گروهی بر تاب آوری خانوادگی و شفقت به خود تأثیر دارد) که به دو بخش تفسیم شده است . بخش اول بررسی تأثیر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی به شیوه مشاوره گروهی بر وشفقت به خود می باشد.. بخش دوم بررسی تأثیر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی به شیوه مشاوره گروهی بر تاب آوری خانوادگی می باشد.
اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی ---------------------------------------------- فتاحی 32
روش اجرای پژوهش
این تحقیق از نوع شبه آزمایشی با انجام پیش آزمون و پس آزمون با گروه آزمایشی وگروه شاهد،و دارای پیگیری در بازه زمانی 5 ماهه بوده است. شیوه نمونه گیری با استفاده از اعداد تصادفی و نمونه گیری تصادفی ساده بود. جامعه آماری ، مادران دانش آموزان کم توان ذهنی دو شهر شهریار و ملارد از شهرستان های استان تهران در سال 1401-1400 بود. از میان لیست جامعه آماری، صد نفر بصورت تصادفی با استفاده از اعداد تصادفی ساده انتخاب شدند. در مصاحبه های ابتدایی با این افراد تعداد( 24 نفر) که ویژگی های لازم را بر اساس ملاک های ورود به پژوهش را داشتند، انتخاب شدند و در دو گروه همتا،شامل گروه آزمایشی (12نفر ) و گروه شاهد (12نفر) قرار داده شدند. ملاک های ورود به پژوهش شامل 1) داشتن سن حداقل 25 سال 2) داشتن یک فرزندکم توان ذهنی آموزش پذیر 3) داشتن حداقل تحصیلات سوم راهنمایی 4) مصرف نکردن داروی بیماری اعصاب و روان 5) داشتن درآمد متوسط جامعه ( کارمند و کارگر) بود. ملاکهای خروج نیز شامل 1- داشتن 3 جلسه غیبت از جلسات درمانی 2- ایجاد اخلال در جلسات در 2 جلسه پی در پی. 3- درخواست خود فرد برای خروج بود . برای تحلیل اطلاعات از نرم افزار (SPSS 22) استفاده شد و با استفاده از تحلیل کوواریانس انداره گیری های مکرر آنوا ( . Repeated Measure ANOVA ) داده های تحلیل شد.این پژوهش دارای کد اخلاقی17 است و ملاحظات اخلاقی شامل کسب رضایت شرکت در جلسه، رازداری و عدم افشای اطلاعات و حق انصراف در هر مرحله در این پژوهش لحاظ شد.
ابزار سنجش
پرسشنامه شفقت به خود
برای تعیین میزان شفقت به خود از مقیاس شفقت به خود( نف 2003) استفاده شد. این مقیاس در سال ۲۰۰۳ توسط( نف) ساخته شده است و دارای( ۲۶ )ایتم می باشد و جنبه های منفی و مثبت سه رکن اصلی شفقت به خود ، را آزمایش می کند . خرده مقیاس های این پرسشنامه شش بخش است که عبارتند از، مهربانی به خود (۵ ایتم) در برابرقضاوت نسبت به خود ( 5 آیتم ) اشتراكات انسانی ( 4 ایتم ) در برابر انزوا ( 4 آیتم) و ذهن آگاهی ( 4 آیتم ) در برابر فزون همانند سازی ( 4آیتم )می باشد . پاسخ به سوالات به صورت مقیاس لیکرتی ( ۵ ) درجه ای از تقریبا هرگز(1) تا تقریبا همیشه(5) است. معدل نمرات پاسخدهی این شش بخش که شامل نمرات معکوس،هم می شود نمره ی کل شفقت به خود، را ایجاد می کند. و برای به دست آوردن نمره ی کل شفقت به خود، باید زیرمقیاس های قضاوت خود، انزوا و فزون همانندسازی آن را که شامل پرسش های 8-1-21-16-11-، 25-18-13-4-، 24-20-6-2 می باشد به طور معکوس نمره گذاری کرد. حداقل نمره در این پرسشنامه 26 و حداکثر آن130 می باشد. سازنده این ابزار، ضریب پایایی بازآزمایی آن 93/. و همسانی درونی آن را از طریق آلفای کرونباخ 92/. گزارش کرده است. یک مطالعه ای ضریب آلفای کرونباخ این مقیاس در تایلند و تایوان، به ترتیب 86/. و در 95/. گزارش داده است، (نف و همکاران 2008).در ایران نیز ویژگی های روانسنجی این پرسشنامه مورد تحقیق قرار گرفته است و الفای کرونباخ 70/ و همساانی درونی آن 89/ گزارش شده است،(مؤتمنی و همکاران 1392) .و آلفای کرونباخ در پژوهش حاضر برای شفقت به خود 84/. محاسبه شده است. دو نمونه از سؤالات پرسشنامه شامل 1- من نسبت به عیبها و نقص هایم، دیدگاهی انتقادی دارم. 2- وقتی احساس غمگینی دارم به صورت وسواسی و مدام به اشتباهات خود فکر می کنم، می باشد.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری پاییز 1402 1(3): 28-45 ---------------------------------------------- فتاحی 33
پرسشنامه تاب آوری خانواده
این مقیاس برای ارزیابی تاب آوری خانواده در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفت . این پرسشنامه یک ابزار استاندارد برای سنجش تاب آوری خانواده می باشد که توسط ، سیکسبی (2005) بر مبنای نظریه سیستمی تاب آوری خانواده،(والاش 2003) ساخته شده است . نمره گزاری این پرسشنامه براساس مقیاس لیکرتی می باشد و شامل (4) درجه ی ، (1) کاملا مخالفم تا (4) کاملا موافقم می شود . ابزار اندازه گیری تاب آوری خانواده مشتمل بر 66 گویه است و یک سوال باز در انتهای پرسشنامه دارد.این مقیاس به سنجش میزان تاب آوری خانواده در شش بخش می پردازد که شامل : 1-ارتباط خانوادگی وحل مسله، 2- بهرمندی از منابع اقتصادی واجتماعی، 3-پیوند خانوادگی،4-حفظ یک چشم انداز مثبت 5- معنویت خانواده، 6- توانایی ایجاد معنا برای سختی ودشواری، است . حداقل نمره در این پرسشنامه 66 ، وحداکثر نمره آن 264 است .
سیکسبی (2005 ) پایایی ابزار را با روش آلفای کرنباخ و روایی آنرا با استفاده از روایی سازه و روایی ملاکی پیش بینی و روایی هم زمان بررسی نموده است،(حسینی و حسین چاری 1390). همچنین بوچانان18( 2008 ) پایایی کل مقیاس را با استفاده از روش آلفاي کرونباخ 96/. گزارش میدهد و روایی ملاکی همزمان آن را از طریق بررسی همبستگی نمرات مقیاس اندازه گیري تاب آوري خانواده با ابزار اندازه گیري (خانواده 1 ) و ابزار اندازه گیري (خانواده 2) ، بالا و مطلوب گزارش میدهد،(حسینی و حسین چاری 1390). درایران نیز تحقیقی در رابطه با کارایی این مقیاس صورت گرفته است و پایایی کل با استفاده از ضریت تنصیف (91/) و آلفای کرونباخ برابر با (93/) گزارش شده است،(حسینی و حسین چاری 1390).و آلفای کرونباخ در پژوهش حاضر برای تاب آوری خانوادگی 98/. محاسبه شده است.
در جدول1 خلاصه جلسات آموزشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) آورده شده است.
اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی ---------------------------------------------- فتاحی 34
جدول (2) خلاصه جلسات آموزش MBCT :
1 | 1-انجام پیش آزمون 2- آموزش MBCT، 3- آموزش مراقبه مقدماتی، 4-تکلیف انجام مرقبه |
2 | : 1-ادامه آموزش MBCT و پایش جسمانی 2- تعیین منابع اضطراب اعضاء 3- - مرقبه کوتاه سه دقیقه ای و کنترل هیجان 4- تکلیف خارج از جلسه، تعیین و یاداشت منابع اضطراب خود |
3 | 1-تعیین روشهای خود ارزیابی اعضاء 2- حل مسئله 3- تعیین افکار خودکار4- تکلیف خارج از جلسه، بکارانجام روشهای خود ارزیابی در حوادث |
4 | 1- آموزش روشهای خود ارزیابی مثبت و امنیت روانی از دیدگاه MBCT 2-بیان نظر در مورد عکس العمل در مقابل حوادث 3- آموزش ، مراقبه کوتاه ، 4- تکلیف خارج از جلسه، 45، دقیقه مدیتیشن نشسته |
5 | 1-ادامه آموزش داشتن دید مثبت و داشتن معنویت از دیدگاه MBCT 2- آموزش ایجاد نگرش نسبی بودن موفقیتها ،. 3-آموزش مراقبه و حواس پنجگانه 4- - تکلیف خارج از جلسه، بیان ویاد داشت تجربه خود از گروه |
6 | 1-دوره کار های انجام شده در گروه ، 2 - یادگیری های خود را از گروه را بیان کنند 4- تکلیف نمونه موفقیت خود را گزارش کنند |
7 | 1- آموزش بازگشت پذیری در بحران و غلبه بر مشلات از دیدگاه MBCT 2- آموزش مراقبه قصد ،رابطه، توجه 3- تکلیف خارج از جلسه، مدت 45 دقیقه مدیتیشن نشسته |
8 | 1-بیان تجربه – 2- آموزش مدیتیشن شناخت خود فکری و خود مشاهده گر ، 3- تکلیف خارج از جلسه، مدت 45 دقیقه مراقبه |
9 | 1- آموزش دید مثبت. 2- آموزش حل مسأله از دیدگاه MBCTه 3- آموزش مراقبه کوتاه تغییر از حالت اتو ماتیک ، به توجه خود آگاه ، 4- تکلیف خارج از جلسه، یاداشت تجربه از گروه و داشتن دید مثبت . |
10 | 1-ادامه آموزش داشتن دید مثبت و داشتن معنویت از دیدگاه MBCT 2-بیان تجربه از اثر داشتن دید مثبت ،3- تکلیف، خارج از جلسه، یاداشت تجربه موفقیت ها وشکستها اساسی در زندگی |
11 | 1-بحث درمورد شکستها وموفقیتها. 2-آموزش مدیتیشن کنترل هیجان و تنش . 4- تکلیف، خارج از جلسه، یاد داشت تجربه یادگیری از گروه . |
12 | 1 - انجام پس آزمون .2- مرور جلسات 1تا11. 3- آموزش مدیتیشن بلند مدت به عنوان برنامه ای برای زندگی در طولانی مدت |
جدول(ران
روش اجرا
این تحقیق در بازه زمانی اسفند1400 تا خرداد 1401 در مدرسه استثنایی زنده یاد تاجیک شهریار، و توسط نویسنده انجام شد. رویکرد درمانی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) به صورت آموزش در قالب مشاوره گروهی به گروه آزمایشی آموزش داده شد. برای گروه شاهد یا گواه هیچ کار انجام نشد . پیش آزمون و پس آزمون ، تاب‌آوری خانواده و شفقت به خود برای گروه آزمایشی و گروه گواه ا انجام شد و بعد از 5 ماه مجداً آزمونهای تاب‌آوری و شفقت به خود، برای تعیین میزان اثر ماندگاری آموزش ، در گروه آزمایشی و گروه گواه انجام شد. داده‌های به دست آمده با استفاده از روش تحلیل کوواریانس انداره گیری های مکرر آنوا (Repeated Measure ANOVA ) مورد تحلیل قرار گرفت تا تاثیر متغییر های مستقل بر متغیرهای وابسته مورد مطالعه
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری پاییز 1402 1(3): 28-45 ---------------------------------------------- فتاحی 35
مشخص شود. مداخله آموزشی با استفاده از بسته آموزشی کران19 (2009). در 8 جلسه 2 ساعته توسط نویسنده مقاله فقط بر روی گروه آزمایشی انجام شد .
یافته ها
شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بیشتر ازکار های سگال20 (2002 ) بر روی شناخت ها بوجود آمده است، ( مقتدایی 1395). در این شیوه به افراد جهت بهبود مسائل روانشناختی آموزش داده می شود و آنها را توانا می سازد تا از احساسات بدنی ، افکار و هیجانات خود آگاهی داشته باشند و به افراد در جهت پاسخ سازگارانه نسبت به نشانه های خطر عود و بازگشت افسردگی و مشکلات، کمک می کند این روش سه پایه اساسی دارد 1- رشدآگاهی از طریق تمرین ذهن آگاهی 2- تغییر چارچوب نگرشی که با پذیرش و میل واقعی به تجربه مشخص می شود و 3- فرایند ترکیب یادگیری با فهم فعالیت همراه با آسیب پذیری،(کران 2009 ).
داده‌های به دست آمده با استفاده از روش تحلیل کوواریانس انداره گیری های مکرر آنوا (Repeated Measure ANOVA ) با استفاده از نرم افزار (SPSS 22) مورد تحلیل قرار گرفت مفروضات روش تحلیل کوواریانس یعنی استقلال مشاهدات، همگنی واریانس ها، و همگنی شیب های رگرسیون در گروههای مختلف موردتأیید قرارگرفت. از آزمون لوین جهت بررسی همسانی واریانس گروهها، آزمون تحلیل واریانس برای بررسی یکسانی ضرایب رگرسیون در متغیرهای پژوهش، و آزمون کالموگروف اسمیرنف جهت بررسی نرمال بودن توزیع نمرات استفاده شد.
پیش از ارائه یافته خلاصه اطلاعات جمعیت شناختی به اطلاع می رسد.
جدول 2 اطلاعات جمعیت شناختی گروه های آزمایش و گواه
سن | فراوانی | درصد فراوانی | تحصیلات | فراوانی | درصد فراوانی |
30 سال و پایین تر | 3 | 13.9 | دیپلم و پایین تر | 21 | 88.9 |
31-35 سال | 7 | 27.8 | فوق دیپلم | 2 | 8.3 |
یالای 35 سال | 14 | 58.3 | لیسانس و بالاتر | 1 | 2.8 |
تعداد کل | 24 | 100 | تعداد کل | 24 | 100 |
در اینجا، میانگین و انحراف معیار گروههای کنترل و آزمایش، قبل از مداخله و بعد از مداخله در شفقت ورزی به خود و تاب آوری در جداول مربوطه ارائه شده است.
اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی ---------------------------------------------- فتاحی 36
جدول (3) شاخص‌های مرکزی نمره‌های گروههای کنترل و آزمایش در شفقت به خود و تاب آوری
متغیرها | تعداد | مراحل | گروه کنترل | گروه آزمایش | ||||
|
|
| انحراف معیار ± میانگین | انحراف معیار ± میانگین | ||||
شقفت به خود | 12 | پیش آزمون | 88/13 ± 83/81 | 05/10 ± 67/82 | ||||
12 | پس آزمون | 79/11± 92/85 | 37/5 ± 33/93 | |||||
| 12 | پیگیری | 01/11± 17/87 | 22/9 ± 33/94 | ||||
تاب آوری | 12 | پیش آزمون | 35/32 ± 17/166 | 21/55 ± 83/179 | ||||
12 | پس آزمون | 37/30 ± 92/170 | 17/48 ± 83/222 | |||||
| 12 | پیگیری | 01/27 ± 17/175 | 03/42 ± 17/224 | ||||
همان طور که در جدول 3 مشاهده می‌شود بیشترین میانگین ها متعلق به گروه آزمایشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در مرجله پس آزمون و پیگیری است.
میانگین شفقت به خود گروه آزمایشی در مرحله پیگیری 33/94 و پس آزمون 33/93 می باشد وتفاوت آن نسبت به میانگین پیش آزمون 67/82 مشهود است در حالیکه میانگین شفقت به خود در گروه کنترل در پیش آزمون 83/81 پس آزمون 92/85 و پیگیری 17/87 است و این اختلاف، میزان تأثیر مداخله آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر ذهن آگاهی بر شفقت به خود، را نشان می دهد .
میانگین تاب آوری خانوادگی گروه آزمایشی در مرحله پیگیری 17/224 و پس آزمون 83/222 می باشد و تفاوت آن نسبت به میانگین پیش آزمون که 83/179 ، مشهود است در حالیکه میانگین تاب آوری در گروه کنترل در پیش آزمون 17/166 پس آزمون 92/170 و پیگیری 17/175 است و این اختلاف میزان تأثیر مداخله آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تاب آوری خانوادگی را نشان می دهد .
نتایج مستخرج از1- نمودارها پراکندگی جهت فقدان نمرات پرت معنی دار ،2- آزمون کولموگروف اسمیرنوف جهت (آزمون نرمال بودن داده ها)، 3- آزمون لوین جهت بررسی همسانی واریانس ها در متغیرهای وابسته، 4- آزمون کرویت ماوچلی جهت همگنی واریانسها، 5-آزمون آماری ام باکس جهت همگنی ماتریس کواریانس، که همگی از مفروضه های تحلیل واریانس آمیخته (آنوا) بود ، ادامه این آزمون را مورد تأیید قرار دادند، به گونه ای که نمره آزمون کولموگروف اسمیرنوف در تاب آوری مقدار K-s=/106 و P=/200>/05 در مرحله پیش آزمون، و مقدار K-s=/114 و P=/200>/05 در مرحله پس آزمون و مقدار K-s=/124 و P=/200>/05 در مرحله پیگیری بود. نمر ه آزمون کولموگروف اسمیرنوف در شفقت به خود، مقدار K-s=/101 و P=/200>/05 در مرحله پیش آزمون، و مقدار K-s=/100 و P=/200>/05 در مرحله پس آزمون، و مقدار K-s=/105 و P=/200>/05 در مرحله پیگیری بود و تفاوت معنی داری میان تابع توزیع تراکمی مشاهده شده با تابع توزیع تراکمی نرمال مشاهده نشد .
نمره آزمون لوین جهت بررسی همسانی واریانس در شفقت به خود مقدار F=/927 و P=/41> /05 در مرحله پیش آزمون و مقدار F=2/86و P=/071>/05 در مرحله پس آزمون ، و مقدار F=/022و P=/98>/05 در مرحله پیگیری بود. نمره آزمون لوین جهت بررسی همسانی واریانسها در تاب آوری مقدار F=1/49 و P=/24> /05 در مرحله پیش آزمون، و مقدار F=1/19و P=/31>/05 در مرحله پس آزمون و مقدار F=/052و P=/82>/05 در مرحله پیگیری بود و تفاوت معناداری بین واریانس ها وجود نداشت .
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری پاییز 1402 1(3): 28-45 ---------------------------------------------- فتاحی 37
تحلیل داده های بخش اول فرضیه بررسی تأثیر روش درمانی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهیMBCT به شیوه مشاوره گروهی بر شفقت به خود
جدول (4) نتایج تحلیل واریانس مکرر در مراحل درمان
متغیر | آزمون | ارزش | نسبتF | درجه آزادی فرضیه | درجه آزادی خطا | سطح معناداری | |
| اثر پیلایی | 885/0 | 344/38 | 2 | 10 | 001/0 | |
زمان (مراحل درمان) | لامبدا ویکلز | 115/0 | 344/38 | 2 | 10 | 001/0 | |
| اثر هاتلینگ | 669/7 | 344/38 | 2 | 10 | 001/0 | |
| بزرگترین ریشه روی | 669/7 | 344/38 | 2 | 10 | 001/0 |
|
جدول 4 آزمون آماری تحلیل واریانس مکرر در گروه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT)، سهم زمان (مراحل درمان) را در متغیر شفقت به خود نشان می دهند.
همانطور که مشاهده می شود ارزش لامبدای ویلکز برای اثر اصلی زمان (مراحل درمان) نشان می دهد که عامل زمان بر روی مدل چند متغیری اثر داشته است به این معنی که شفقت به خود در طول درمان در حال تغییر بوده است (001/0 P<و 344/38 F=).
جدول(5) اثرات درون گروهی با استفاده از تحلیل واریانس مکرر در شفقت به خود
متغیر | منبع تغییرات | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجدورات | نسبتF | سطح معناداری | اندازه اثر |
شفقت به خود | عامل درون گروهی(زمان) | 556/1003 | 2 | 778/501 | 178/25 | 001/0 | 696/0 |
با توجه به تایید پیش فرض کرویت ماوچلی درباره همگنی واریانسها در متغیر شفقت به خود سطرهای مربوط به آزمون اسپرسیتی اسومد21 گزارش می شود و همانطور که نتایج جدول 5 نشان می دهد شفقت به خود در طول زمان تغییراتی معنی داری داشته است.
اندازه اثر زمان بر افزایش متغیر شفقت به خود حدودا برابر با 70/0 است. ولی جهت بررسی اینکه در کدام مراحل خاص تغییرات معنادار است باید از آزمونهای تعقیبی استفاده شود.
به منظور مقایسه های زوجی بین نمرات مراحل پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری از آزمون تعقیبی سیداک استفاده شد. جدول 6 نتایج آزمون تعقیبی سیداک برای شفقت به خود را نشان می دهد.
اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی ---------------------------------------------- فتاحی 38
جدول (6) نتایج مقایسه زوجی سیداک در مراحل درمان برای شفقت به خود
متغیر | مراحل مورد مقایسه | تفاوت میانگین ها | خطای استاندارد | سطح معناداری |
| پیش آزمون-پس آزمون | 10.667- | 2.267 | 002/0 |
شفقت به خود | پیش آزمون-پیگیری | 11.667- | 1.281 | 001/0 |
| پس آزمون-پیگیری | 1- | 1.784 | 929/0 |
با توجه به جدول 6 نتایج آزمون تعقیبی سیداک برای اثر زمان در متغیر شفقت به خود نشان داد که میانگین نمرات شفقت به خود مادران در مرحله پیش آزمون با مرحله پس آزمون و پیش آزمون با پیگیری در گروه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT)، تفاوت معنی داری داشت (001/0P<) و نمرات پس آزمون و پیگیری نسبت به پیش آزمون افزایش معناداری دارند. ولی بین میانگین نمرات مرحله پس آزمون با مرحله پیگیری در گروه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT)، تغییر چندانی وجود ندارد(05/0P>). این موارد در نمودار 1 نیز قابل مشاهده است.
نمودار (1) اثر درمان (MBCT) در طول زمان بر متغیر شفقت به خود
همانطور که در نمودار 1 مشاهده می شود روش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) به شیوه مشاوره گروهی بر شفقت به خود مادران از مرحله پیش آزمون به مرحله پس آزمون و پیگیری افزایش معنی داری داشت ولی از مرحله پس آزمون به مرحله پیگیری تغییر چندانی نداشته است .
در ادامه تحلیل داده های بخش دوم فرضیه بررسی تأثیر روش درمانی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهیMBCT به شیوه مشاوره گروهی بر تاب آوری خانوادگی ارائه می شود .
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری پاییز 1402 1(3): 28-45 ---------------------------------------- فتاحی 39
جدول (7) نتایج تحلیل واریانس مکرر در مراحل درمان
متغیر | آزمون | ارزش | نسبتF | درجه آزادی فرضیه | درجه آزادی خطا | سطح معناداری | |
| اثر پیلایی | 658/0 | 617/9 | 2 | 10 | 005/0 | |
زمان (مراحل درمان) | لامبدا ویکلز | 342/0 | 617/9 | 2 | 10 | 005/0 | |
| اثر هاتلینگ | 923/1 | 617/9 | 2 | 10 | 005/0 | |
| بزرگترین ریشه روی | 923/1 | 617/9 | 2 | 10 | 005/0 |
|
جدول 7 آزمون آماری تحلیل واریانس مکرر در گروه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT)، سهم زمان (مراحل درمان) را در متغیر تاب آوری نشان می دهند. همانطور که مشاهده می شود ارزش لامبدای ویلکز برای اثر اصلی زمان (مراحل درمان) نشان می دهد که عامل زمان بر روی مدل چند متغیری اثر داشته است؛ به این معنی که تاب آوری در طول درمان در حال تغییر بوده است(005/0 P<و 617/9 F=).
جدول (8) اثرات درون گروهی با استفاده از تحلیل واریانس مکرر در تاب آوری
متغیر | منبع تغییرات | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجدورات | نسبتF | سطح معناداری | اندازه اثر |
شفقت به خود | عامل درون گروهی(زمان) | 889/15264 | 081/1 | 980/14118 | 107/17 | 001/0 | 609/0 |
با توجه به عدم تایید پیش فرض کرویت ماوچلی درباره همگنی واریانسها در متغیر تاب آوری در جدول 8، سطرهای مربوط به آزمون گرینهاوس-گایسر گزارش می شود و همانطور که نتایج جدول 8 نشان می دهد تاب آوری در طول زمان تغییراتی معنی داری داشته است. اندازه اثر زمان بر افزایش متغیر تاب آوری حدودا برابر با 61/0 است. ولی جهت بررسی اینکه در کدام مراحل خاص تغییرات معنادار است باید از آزمونهای تعقیبی استفاده شود.
به منظور مقایسه های زوجی بین نمرات مراحل پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری از آزمون تعقیبی سیداک استفاده شد. جدول 9 نتایج آزمون تعقیبی سیداک برای تاب آوری در گروه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) را نشان می دهد.
جدول (9)نتایج مقایسه زوجی سیداک در مراحل درمان برای تاب آوری
متغیر | مراحل مورد مقایسه | تفاوت میانگین ها | خطای استاندارد | سطح معناداری |
| پیش آزمون-پس آزمون | 43.00- | 10.763 | 006/0 |
تاب آوری | پیش آزمون-پیگیری | 44.333- | 10.045 | 003/0 |
| پس آزمون-پیگیری | 1.333- | 2.521 | 939/0 |
اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی ---------------------------------------------- فتاحی 40
با توجه به جدول 9 نتایج آزمون تعقیبی سیداک برای اثر زمان در متغیر تاب آوری نشان داد که میانگین نمرات تاب آوری مادران در مرحله پیش آزمون با مرحله پیش آزمون با پس آزمون (01/0P<) و پیگیری (005/0P<) در گروه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) تفاوت معنی داری داشت و نمرات پس آزمون و پیگیری نسبت به پیش آزمون افزایش معناداری دارند. ولی بین میانگین نمرات مرحله پس آزمون با مرحله پیگیری در گروه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) تغییر چندانی وجود ندارد(05/0P>). این موارد در نمودار2 نیز قابل مشاهده است.
نمودار (2) اثر درمان (MBCT)در طول زمان بر متغیر تاب آوری
همانطور که در نمودار 2 مشاهده می شود گروه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) به شیوه مشاوره گروهی بر تاب آوری مادران از مرحله پیش آزمون به مرحله پس آزمون و پیگیری افزایش معنی داری داشت ولی از مرحله پس آزمون به مرحله پیگیری تغییر چندانی ندارد.
بحث و نتیجه گیری
نتایج این پژوهش نشان داد آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری خانوادگی وشفقت به خود ، تأثیر دارد، گرچه تحقیقی مشابه این پژوهش صورت نگرفته است اما تحقیقاتی با مؤلفه های مشابه انجام شده که در اینجا اهم آنها ذکر می شود .نتایج این پژوهش در بخش تأثیر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی برافزایش تاب آوری با پژوهش، صحرایی (1401) یکسان است صحرایی در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری و انعطاف پذیری شناختی تاثیر معنی داری دارد ،( صحرایی 1401). به همین صورت نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش، عباسی (1400). یکسان است عباسی در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری و تحمل پریشانی و تنظیم هیجانی تاثیر معنی داری دارد،( عباسی 1400). در همین راستا نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش، عسگری نژاد (1395) یکسان است. عسگری نژاد در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری مادران دارای کودک مبتلا به اتیسم تاثیر معنی داری دارد، ،(عسگری نژاد 1395).
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری پاییز 1402 1(3): 28-45 ------------------------------------------ فتاحی 41
همچنین تأثیر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری با نتایج پژوهش، غیور باغبانی ( 1399) یکسان است. غیور باغبانی در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری وکاهش بحران هویت تاثیر معنی داری دارد،( غیور باغبانی 1399). در همین جهت نتایج پژوهش حاضر با نتایج پژوهش، عابدپور (1400) یکسان است. عابدپور در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری وکاهش نشخوار فکری تاثیر معنی داری دارد،( عابدپور 1400) . همچنین نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش، هوشمند (1400) یکسان است. هوشمند در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری و اعنماد بنفس مادران تاثیر معنی داری دارد ،(هوشمند 1400). همچنین نتایج پژوهش، عرفانی (1395) نیز بیان کننده همین مطلب است . عرفانی در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری و راهبرد های مقابله با استرس تاثیر معنی داری دارد ،(عرفانی 1395). نتایج پژوهش، وفایی (1397)نیز بیان کننده همین مطلب است . وفایی در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری وخود تنظیمی هیجانی تاثیر معنی داری دارد، (وفایی 1397) .به همین صورت نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش، آقایی (1400 ) یکسان است. آقایی در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری و کاهش فرسودگی هیجانی تاثیر معنی داری دارد، (آقایی 1400 ). همچنین نتایج این پژوهش با نتایج پژوهش، رنگانی ( 1400 ) یکسان است. رنگانی در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری وتحمل پریشانی کاهش استرس تاثیر معنی داری دارد، (رنگانی 1400 ). در همین راستا، اوحدی ( 1401)به همین نتیجه رسیده است. اوحدی در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری و صمیمیت زوجی تاثیر معنی داری دارد ،(اوحدی 1401).
در خصوص علت اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افزایش تاب آوری خانوادگی مادران کودکان آموزش پذیر می توان گفت از آنجا که تاب آوری به میزان توانایی فرد در سازگاری با موقعیت های سخت تعریف می شود که بر طبق آن اعتماد به نیروهای درونی ، شایستگی فردی ، و پذیرش تغییرات به عنوان عامل مثبت تلقی می شوند، (کانر22،2003). همچنین شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی با افزایش آرام سازی و انعطاف پذیری روانی،(صحرایی ،1401)، و افزایش خود آگاهی ، تنظیم هیجان،(عباسی ،1400)، و کاهش رفتار اجتنابی و استرس،(عرفانی ،1395)،تأثیر داشته است و در این روش درمانی به افراد جهت بهبود مسائل روانشناختی آموزش داده می شود و آنها را قادر می سازد که یاد بگیرند چگونه به صورت ذهنی نسبت به احساسات بدنی ، افکار و هیحانات آگاهی داشته باشند،(کران ، 2009)، در افزایش تاب آوری خانوادگی مادارن مؤثر بوده است.
همچنین نتایج این پژوهش در بخش تأثیر شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش شفقت به خود ، با نتایج پژوهش، افتخاری و ایزدی (1400) یکسان است. افتخاری و ایزدی، در پژوهش خود نشان دادند که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش شفقت به خود، و کاهش ناگویی هیجانی تاثیر معنی داری دارد،( افتخاری و ایزدی 1400). همچنین نتایج این بخش از پژوهش با نتایج پژوهش، قربانی (1397)یکسان است. قربانی، در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش شفقت به خود و عزت نفس تاثیر معنی داری دارد، (قربانی 1397). به همین ترتیب نتایج این بخش از پژوهش با نتایج پژوهش، پاسدار ( 1392 ) یکسان است. پاسدار، در پژوهش خود نشان داد که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش شفقت به خود و کاهش افسردگی تاثیر معنی داری دارد، (پاسدار،1392 ).به همین صورت نتایج این بخش از پژوهش با نتایج پژوهش،
اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی ---------------------------------------------- فتاحی 42
فروغی و همکاران ( 1400) ،یکسان است. فروغی و همکاران ، در پژوهش خود نشان دادند که شناخت درمانی مبتنی برذهن آگاهی بر افزایش شفقت به خود و کاهش افسردگی تاثیر معنی داری دارد،( فروغی و همکاران، 1400).
در خصوص علت اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افزایش شفقت به خود مادران کودکان آموزش پذیر می توان گفت به دلیل اینکه شفقت به خود، عاملی است که افراد را کمک می کند تا بتوانند مشکلات زندگی را بدون آسیب به خود بپذیرند(صبری و همکاران ، 1394)،و شفقت به خود، از جمله عوامل اجتماعی در تحمل مشکلات است،( نصیری نصب ،1398)، همچنین شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در افزایش عزت نفس،( قربانی ،1397)، به همین ترتیب در افزایش اعتماد به نفس،(هوشمند ،1401)، و کاهش رفتار اجتنابی و افسردگی،(فروغی و همکاران 1400). نقش معنی داری دارد و یکی از اصول شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی ، بودن در لحظه ، به شیوهای آگاهانه است،(کرانی و فریدلند23،2009) ،در افزایش شفقت به خود به طور معنی داری مؤثر است
این کار پژوهشی با محدویت هایی هم مواجه بود که اهم آنها 1- اجرای پژوهش به وسیله خود محقق 2- عدم کنترل عامل جنسیت 3- کار فقط بر روی یک گروه از والدین کودکان انجام شد.
پیشنهاد میگردد که محققین 1- موضوع این تحقیق را روی هر دوجنس مرد وزن انجام دهند و مقایسه کنند 2- پیشنهاد میگردد برای دیگرگروه های والدین کودکان موضوع این تحقیق را انجام دهند وبا هم مقایسه کنند 3- پیشنهاد میگردد این تحقیق را با کنترل اثر هاله ای انجام دهند 4- پیشنهاد میگردد نتایج این تحقیق را که کارایی خود را در این پژوهش و تحقیقات مشابه نشان داده است در مراکز آموزش استثنایی برای والدین کودکان آموزش پذیر بکار گیرند.
سپاسگزاری
در این مجال فرصت را غنیمت می شمارم و از تمام کسانی که من را در این تحقیق یاری دادند بخصوص والدین کودکان کم توان ذهنی شهر های شهریار و ملارد سپاسگزاری می کنم .
تعارض منافع
نویسنده مقاله کسب منافع مثل دریافت وجه یا بدست آوردن سهم در هر سازمانی در قبال نوشتن این مقاله را انکار می نماید و در مراجع قانونی پاسخگو می باشد .
منابع
آقایی، هادی. (1400). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر فرسودگی شغلی و تاب آوری تحصیلی پسران دبیرستانی. پایان نامه ارشد. مؤسسه آموزش عالی چرخ نیلوفری، آذربایجان.
افتخاری ،امیر رضا ؛ ایزدی، فاطمه؛ .(1400). بررسی اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر شفقت به خود و آتاکسی هیجانی و تحریف شناختی دانش آموزان مبتلا به سندرم ترومای عشق .مجله تحقیقات علوم رفتاری شناختی (21) 61-72.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری پاییز 1402 1(3): 28-45 ------------------------------------------ فتاحی 43
اوحدی، مرضیه. (1401). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تاب آوری و صمیمیت زوجین و امید به زندگی در زنان نابارور . پایان نامه ارشد. موسسه آموزش عالی سپاهان.
پاسدار، کتایون. (1392). بررسی اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر شفقت برای بیماران خود مبتلا به اضطراب، افسردگی و اختلالات مختلط. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت معلم تهران.
حسینی. فریده .، حسین چاری. مسعود.(1390). بررسی شواهد مربوط به روایی و پایایی مقیاس تاب آوری خانواده: فصلنامه مشاوره خانواده و روان درمانی .2، تابستان.
رنگانی0 فاطمه. (1400) .اثربخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش استرس بر تحمل پریشانی و تاب آوری در مادران کودکان ناشنوا. پایان نامه ارشد موسسه آموزش عالی تابران.
شهسواری، زهره؛ حافظی ، فریبا؛ عسگری ، پرویز؛ حیدری، علیرضا. ( 1401). مقایسه اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) بر افزایش سلامت روانی وتنظیم هیجانی . مجله مطالعات روانی دانشگاه شهر کرد 24(1) 35-41.
صبری، مصطفی ؛ فولاد چنگ ، محبوبه ؛ محمدی دهاقانی، مریم گلزار،. (1393). رابطه بین ابعاد الگوهای ارتباطی خانواده در دانش آموزان با نقش میانجیگری هوش هیجانی روش ها و مدل های روانشناختی . وصال 5 ( 18) 109-128.
صحرایی، عامر. (1401). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تاب آوری شناختی و انعطاف پذیری زندانیان. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه بهشهر.
عابدپور، سحر. (1400) .اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تاب آوری و نشخوار فکری و نگرش های ناکارآمد در زوج های نابارور. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور تهران جنوب.
عباسی، زهرا.(1400). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تاب آوری و تحمل پریشانی و تنظیم هیجانی. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه بهشهر.
عرفانی، برجیان . (1395). بررسی اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تاب آوری و راهبردهای مقابله با استرس خانواده های بیماران روان پریشی بستری در مراکز بهزیستی شهر اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد، واحد خمینی شهر.
عسگری نژاد، فاطمه. (1395). رابطه بین اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی و افزایش تاب آوری مادران دارای فرزند مبتلا به اوتیسم. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران.
غیور باغبانی، سید احمد. (1399). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر بحران هویت و تاب آوری دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان تربت جام. پایان نامه ارشد موسسه آموزش عالی حکمت رضوی.
فروغی،علی اکبر؛ صادقی، خیرالله؛ پرویزی فرد،علی اکبر ؛ پارسا مقدم،آرش ؛ داوری نژاد،عمران ؛ فرانی.، وحید ؛ آذر، غزل. (1400). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی برای کاهش نشخوار فکری و بهبود ذهن آگاهی و شفقت به خود در بیماران مبتلا به افسردگی مقاوم به درمان روانپزشک . مجله روانپزشکی، 42(2)، 138-146 .
اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی ---------------------------------------------- فتاحی 44
قربانی، آمنه. (1397). درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد با شفقت درمانی بر پایبندی به درمان، عزت نفس و خطاهای شناختی در بیماران لوپوس سیستمیک در شیراز. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد ارسنجان.
کاوه منیره، علیزاده حمید، دلاور علی، برجعلی احمد. (1390) . تدوین برنامه پرورش تاب آوری در برابر استرس و تأثیر آن بر مؤلفه های کیفیت زندگی در والدین کودکان دارای کم توانی ذهنی خفیف ایرانی. مجله کودکان استثنایی (2) 119-140.
مقتدایی کمال. (1395). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی(MBCT) بر علائم روانی و جسمی بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر. پایان نامه ارشد دانشگاه گیلان.
مؤتمنی ،فرشته؛ شهیدی ،شریار؛ موتابی ،فرشته؛ حیدری ،محمود ؛ 1393ویژگی های روانسنجی مقیاس شفقت به خود نف . مجله روانشناسی معاصر 8 (2) 27-40 .
نصیری نصب، سعید . (1398). تأثیر شفقت درمانی بر تاب آوری، امید و بهزیستی روانشناختی مادران دارای فرزند فنیل کتونوری.. پایان نامه ارشد دانشگاه اردبیل.
وفایی، پانته آ .(1397). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی والدین بر تاب آوری و خودتنظیمی هیجانی مادران نوجوان بیش فعال. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور هرمزگان.
هوشمند، حسن. (1400). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر اعتماد به نفس و تاب آوری مادران دانش آموزان آهسته گام. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه اردکان .
Ashok.S, Scott.S, Orth.A, Adaji.B, Singh. M. (2021). Comparison of the effectiveness Acceptance and Commitment Therapy (ACT) and Mindfulness-Based Cognitive Therapy MBCT and Positive psychology Therapy (PPT) on depression. American journal Psychterapy4(1) 4-12.
Carney, R, M., Freedland, K. E. (2009). Treatment- resistant depression and mortality after acute coronary syndrome. Am, J Psychiatry،166, 410-417.
Conner .M. Davidson .J.R.T.(2003). Development of a new Resilience scale The conner .D. Resilience scale (CD.RISC) . J Depression and Axity . 18. 76- 82.
Crane.R. (2009). Mindfulness –Based Cognitive Therapy. United State of America New York Routledge.pp. 3-15.
Frostadottir, A. D. Dorjee, D. (2019). Effects of Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT) and Compassion Focused Therapy (CFT) on Symptom Change, Mindfulness, Self-Compassion, and Rumination in Clients With Depression, Anxiety, and Stress. Journal Frontiers in Psychology, 10, 1-11.
Garmezy N, Masten, A. .( 1991). The protective role of competence indicators in children at risk. In: Cummings EM, Green AL, Karraki KH, editors. Life span developmental psychology: Perspectives on stress and coping. Hillsdale N .J: Lawrence; P.147-151.
Kuyken, W., Hayes, R., Barrett, B., Byng, R., Dalgleish, T. , Kessler, D., ... & Causley, A. (2015). Effectiveness and cost- effectiveness of mindfulness based cognitive therapy compared with maintenance antidepressant treatment in the prevention of depressive relapse or recurrence (PREVENT). a randomised controlled trial The Lancet. 386 (9988) 63-73.
فصلنامه روان پژوهی و مطالعات علوم رفتاری پاییز 1402 1(3): 28-45 ------------------------------------------ فتاحی 45
Liang.M , Yanjie. W , Lepan. Z .( 2022). Mindfulness-informed (ACT) and Mindfulness-based Programs (MBSR/MBCT) applied for college students to reduce symptoms of depression and anxiety. journal of Behavioral and cognitive therapy , 320(4): 271-289.
López, A., Sanderman, R., Ranchor, A. V., & Schroevers, M. J. (2018). Compassion for others and self- compassion: Levels, correlates, and relationship with psychological wellbeing. Mindfulness. 9 (1), 325-331.
Morya, M., Agrawal, A., Upadhyaya, S. K., & Sharma, D. K. (2015). Stress & coping strategies in families of mentally retarded children. Journal of Evolution of Medical and Dental Sciences. 4 (52) 8977-8985.
Neff, K. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and identity, 2(2),85-101.
Neff, K.D. & Germer, C.K. .(2013). A pilot study and randomized controlled trial of the mindful selfcompassion program. Journal of Clinical Psychology .69(3): 28-44.
Neff, K.D. ( 2022 ). Self-Compassion: Theory, Method, Research, and Intervention. Annu. Rev. Psychol, 74, 193–218. [Google Scholar] [CrossRef] [PubMed].
Noone SJ, Hastings RP. (2009) . Building psychological resilience in support staff caring for people with intellectual disabilities pilot evaluation of an acceptance based intervention. J Intellect Disabil, (13)1 .43-51.
Prout, H. T., & Strohmer, D. C. (2019). Counseling with persons with mental retardation Issues and considerations. Journal of Applied Rehabilitation Counseling 26(3), 49-54.
Segal, Z. V., Williams, J. M. G., & Teasdale, J. D. (2002). Mindfulness- based cognitive therapy for depression: A new approach to preventing relapse. New York: Guilford press: 121-145.
Sixbey, M. (2005). Development of the family resilience assessment scale to identify family resilience constructs. Doctoral dissertation, School of Counselor Education, University of Florida.
Walsh, J.; Baliant, M. G.; Smolira S. J. D. R.; Fredericksen, L. K. & Madsen,S. (2009). "Predicting individual differences in mindfulness: The role of trait anxiety attachment anxiety and attentional control" . J.Personality and Individual differences46 94-99.
Williams, M., Penman, D. (2012). Mindfulness: A practical guide to finding peace in a frantic world. London: Piatkus.
[1] این مقاله بخشی از رساله دکتری نویسنده مسئول می باشد
[2] Crane
[3] Neff
[4] Sixbey
[5] Prout, H. T., & Strohmer
[6] Morya
[7] Neff & Germer
[8] López
[9] Kuyken
[10] Garmezy and Masten,
[11] Noone and Hastings
[12] Frostadottir and, Dorjee
[13] Walsh,
[14] Williams, Penman
[15] Liang
[16] Ashok
[17] IR.IAU.SDJ.REC.1402.092
[18] Bochanan
[19] Crane
[20] Segal
[21] . sphericity assumed
[22] Conner
[23] Carney and Freedland