ریشه‌های خشونت‌گرایی در شامات از سال 2014 الی 2019 (با تکیه بر عوامل مذهبی)

محورهای موضوعی : اندیشه سیاسی

فرزاد محمدی ¹ , رحیم خستو ^{2 *} , سعید مقیمی ³

1 - گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران
2 - گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران (نویسنده مسئول)
3 - گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

تاریخ دریافت : 1403/11/27 تاریخ پذیرش : 1404/04/10 تاریخ انتشار : 1404/01/24

کلید واژه: خشونت‌گرایی, عوامل مذهبی, جنبش‌های اجتماعی, افراط‌گرایی, شامات.,

چکیده مقاله :

این پژوهش به بررسی ریشه‌های پیچیده خشونت در منطقه شامات (سوریه، عراق و لبنان) در بازه زمانی ۲۰۱۴-۲۰۱۹ می‌پردازد، البته با تأکید ویژه بر نقش کلیدی عوامل مذهبی و ایدئولوژیک. خشونت در غرب آسیا، ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به تأثیر عمیق مذهب و ایدئولوژی اشاره کرد. سعی شده است که با بررسی فضای فکری گروه‌های تکفیری و خشونت‌گرا، به تحلیل چگونگی استفاده از تفسیرهای افراطی از مفاهیم دینی، نظیر جهاد و خلافت و همچنین تقابل‌های فرقه‌ای میان سنی و شیعه، برای مشروعیت‌بخشی به خشونت بپردازیم. علاوه بر این‌ها، نقش ایدئولوژی‌های سیاسی و مذهبی در بسیج نیروها و توجیه اقدامات خشونت‌آمیز، موردبررسی قرار می‌گیرد. یافته‌ها نشان می‌دهد که ضعف دولت‌های ملی، مداخلات خارجی و بحران هویت، بستری مناسب برای رشد این گفتمان‌ها فراهم کرده است. همچنین، شرایط محلی مانند فساد سیاسی، سرکوب مذهبی و بحران‌های اجتماعی نیز به تقویت این جریان‌ها کمک کرده‌اند. روش‌شناسی این مطالعه، توصیفی-تحلیلی است که با بهره‌گیری از منابع اولیه (مقالات، کتب) و ثانویه (رویدادها، تحولات میدانی) انجام‌شده است. این پژوهش، ارتباط میان ایدئولوژی و خشونت ساختاریافته را در منطقه شامات روشن می‌کند و نشان می‌دهد که ترکیب عوامل مذهبی و ایدئولوژیک با تأثیرات فراملی و ساختارهای سیاسی ناکارآمد، به افزایش خشونت در این منطقه منجر شده است. نتایج حاکی از آن است که درک این تعاملات پیچیده، برای ارائه راه‌حل‌های پایدار و مؤثر در جهت کاهش خشونت و ایجاد صلح ضروری است.

چکیده انگلیسی:

This study examines the complex roots of violence in the Levant (Syria, Iraq, and Lebanon) region between 2014 and 2019, with particular emphasis on the key role of religious and ideological factors. Violence in West Asia has unique characteristics, including the profound influence of religion and ideology. It attempts to examine the intellectual environment of takfiri and violent groups to analyze how extremist interpretations of religious concepts, such as jihad and caliphate, as well as sectarian confrontations between Sunnis and Shiites, are used to legitimize violence. In addition, the role of political and religious ideologies in mobilizing forces and justifying violent actions is examined. The findings show that the weakness of national states, foreign interventions, and identity crises have provided a suitable environment for the growth of these discourses. Local conditions such as political corruption, religious repression, and social crises have also helped to strengthen these currents. The methodology of this study is descriptive-analytical, using primary (articles, books) and secondary (events, field developments) sources. This research sheds light on the relationship between ideology and structured violence in the Levant region, showing that the combination of religious and ideological factors with transnational influences and dysfunctional political structures has led to an increase in violence in this region. The results suggest that understanding these complex interactions is essential to provide sustainable and effective solutions to reduce violence and build peace.

منابع و مأخذ:

1. اردبیلی، احمد بن محمد مجمع الفیضاء (1387)، البرهان فی شرح هدایت العقول، قم، فقه الثقلین.
2. اسپوزیتو، جان. ال؛ ا.وال، جان (1398)، جنبش‌های اسلامی معاصر، مترجم: شجاع احمدوند، نشر نی، چاپ نهم.
3. امینی، علی‌اکبر؛ حزباوی، قاسم (1389)، مبانی فکری خشونت سیاسی در بنیادگرایی اسلامی، مبانی فکری خشونت سیاسی در بنیادگرایی اسلامی، مطالعات روابط بین‌الملل، 65-100.
4. پاکتچی، احمد؛ هوشنگی، حسین (1391)، بنیادگرایی و سلفیه بازشناسی طیفی از جریان‌های دینی، نشر دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ اول.
5. حسینی، سیدرسول؛ میری، سیدجواد؛ ابطحی، سیدمصطفی؛ پولادی، کمال (1399)، روان‌شناسی اجتماعی پیدایش گروه‌های تکفیری در عراق، جستارهای سیاسی معاصر، سال 11، ش 3.
6. حسینی‌شیرازی، محمد (1393)، نفی خشونت در اسلام، مترجم: محمد علی سلطانی، نشر جلال‌الدین.
7. خلیلی، رضا؛ مهربان اینچه‌برون، حامد (1400)، سرمایه اجتماعی و خشونت کنشگرانه در خاورمیانه، نشریه دانش سیاسی، دوره 17.
8. ذوالفقاری، اکبر؛ عشایری، طاهر (1402)، ریشه‌ها و علل خشونت سیاسی در خاورمیانه، فصلنامه راهبرد سیاسی.
9. روستایی، رضا (1395)، بررسی نقش جاهلیت مدرن در پیدایش جریان‌های تکفیری، همایش ملی اسلام و جاهلیت مدرن، چالش‌ها و بایسته‌ها.
10. رئیسی‌نژاد، آرش (1397)، انقلاب و جنبش‌های اجتماعی: خوانشی نوین، رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی 9(4)، 61-89.
11. زرگر، علی‌اصغر؛ مقصودی، مجتبی؛ نادرپور، بابک؛ گیوری، تورج (1400)، بررسی عوامل مؤثر بر گسترش گروه‌های رادیکال قومی-مذهبی در ایران، فصلنامه علوم و فنون نظامی، سال هفدهم، تابستان، ش 56.
12. زنگنه‌تبار، ستار؛ ظهیری، محمد؛ نصیری حامد، رضا، بررسی (1402)، تحلیلی نظریه خشونت در اندیشه سیاسی کارل اشمیت، پژوهش‌های اخلاقی، سال سیزدهم، شماره سوم.
13. زیلبرشتاین، لاورنس یت (1389)، رویکرد مقایسه‌ای بر بنیادگرایی یهودی، مذهب، ایدئولوژی، بحران مدرنیته، مترجم: شجاع احمدوند؛ نشر دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ اول.
14. زینی حسنوند، ناهید؛ جوانمرد، کرم اله (1399) مطالعه کیفی سنخ شناسی همنوایی گروهی و نقش آن در گسترش گروه داعش، مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 180-206.
15. سردارنیا، خلیل‌الله (1399)، خشونت‌های قومی-مذهبی در خاورمیانه عربی از منظر بحران دولت-ملت‌سازی، مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام.
16. سی.نورث داگلاس؛ والین، جان جوزف؛ آر. وینگانت، باری (1401)، خشونت و نظم‌های اجتماعی، مترجم: جعفر خیرخواهان، رضا مجیدزاده، نشر روزنه، نوبت 4.
17. شفیعی سیف‌آبادی، محسن (1393)، واکاوی ریشه‌های پدیده افراط‌گرایی در خاورمیانه؛ مطالعه موردی جهانی‌شدن، فصلنامه علمی - تخصصی حبلالمتین.
18. صالحی، جواد؛ مرادی نیاز، فاتح (1401)، واکاوی خشونت سیاسی از منظر دلاپورتا: خشونت پنهان، فصلنامه پژوهش سیاست نظری، شماره سی و دوم.
19. طالبان، محمدرضا (1402)، آزمون بین کشوری نظریه بسیج منابع، نشریه انقلاب پژوهی، دوره 1، ش 1.
20. ظهیری، صمد؛ زنگنه‌تبار، ستار؛ نصیری حامد، رضا (1402)، بررسی تحلیلی نظریه خشونت در اندیشه سیاسی کارل اشمیت، پژوهش اخلاقی، سال 13، ش 3.
21. عباسی، ولی‌الله (1383)، نظریه دین حداکثری: درآمدی بر قلمرو گستره دین ازنظر استاد مطهری، اندیشه‌های فلسفی در ایران معاصر، شماره سی.
22. علی‌پور، علی؛ نوری، عباس؛ گل‌زاده، پریسا (1401)، چالش‌های استفاده از شبکه‌های اجتماعی و بسترهای خشونت اجتماعی، رویکردهای پژوهشی در علوم اجتماعی، ش 3.