اهمیت اوراسیای مرکزی در رقابت‌های ژئوپلتیکی بین قدرت‌های بزرگ

محورهای موضوعی : قفقاز و آسیای مرکزی

افشین زرگر ¹ (استادیار و عضو هیات علمی گروه روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، کرج، ایران)
سینا صیاد ² (دانشجوی دکتری گروه روابط بین‌الملل، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران، همدان)

تاریخ دریافت : 1395/04/12 تاریخ پذیرش : 1395/06/20 تاریخ انتشار : 1395/08/01

کلید واژه: ژئوپلتیک, اوراسیای مرکزی, بحران سیاسی, توسعه طلبی, ساختار نظام بین‌الملل,

چکیده مقاله :

مقاله حاضر در پی پاسخ‌گویی به این سوال می‌باشد که چرا منطقه اوراسیای مرکزی در رقابت ژئوپلتیکی میان قدرت‌های بزرگ، حائز اهمیت است؟ با فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد، بسیاری بر این عقیده بودند که دوران نظریات ژئوپلتیک و رقابت قدرت‌های بزرگ در اوراسیا، به پایان رسیده است. اما در دهه 1990 و هنگامی که روسیه تضعیف شده، روابط مسالمت آمیز خود را با غرب بهبود می‌بخشید، غرب نیز در قالب ناتو، مرزهای خود را به سمت شرق و اوراسیای مرکزی گسترش می‌داد. آغاز سال2000 و حوادث 11 سپتامبر موجب شد که غرب به بهانه مبارزه با تروریسم، نفوذ خود در آسیای مرکزی را بیش از پیش گسترش دهد. روسیه نیز که در حال بازیابی قدرت پیشین بود، این مساله را یک تهدید تلقی می‌نمود و این آغازی برای تقابل دوباره رقبای دیرینه در اوراسیای مرکزی بود. از طرفی دیگر، خلاء قدرتی که پس از فروپاشی شوروی در اوراسیای مرکزی به وجود آمده بود، توجه بسیاری از قدرت‌ها به این منطقه ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک را جلب نمود. این مقاله به بیان رقابت میان قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با هدف کسب برتری‌های ژئوپلتیک در اوراسیای مرکزی می‌پردازد.

چکیده انگلیسی:

This article is seeking to answer this question that why the central Eurasian region is important in geopolitical competition among major powers? Many of scientists believe that with the collapse of the Soviet Union and the end of Cold War, the era of geopolitical theories and competition Great Powers in Eurasia has ended. But in 1990s that weakened Russia improved its peaceful relations with the west, west expanded its borders toward east and central Asia in form of NATO. The beginning of 2000 and September 11 led to west under the excuse of fighting with terrorism increase its presence more than ever in central Asia. Russia was being restored its former power, act of west is regarded as a threat for Russia, and this is the beginning of the confrontation between two rival in the Central Eurasia. On the other hand, power vacuum that arose after the collapse of the Soviet Union in Central Eurasia, draw attention of many powers in to this geopolitics and geostrategic area. This paper explains the competition among regional and extra-regional powers with the aim of geopolitical advantage in Central Eurasia.

منابع و مأخذ:

منابع فارسی

- آقایی، داوود (1384)، نقش و جایگاه شورای امنیت در نظم نوین جهانی، تهران: نسل نیکان

- ابوالحسن‌شیرازی، حبیب‌اله (1386)، «تکرار بازی بزرگ در آسیای مرکزی»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره 2، بهار.

- امام زاده فرد، پرویز (1384)، «دکترین امنیت ملی آمریکا، گذشته، حال و چشم انداز آینده»،در:کتاب آمریکا 7 (ویژه دکترین امنیت ملی آمریکا)، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.

- امیراحمدیان، بهرام (1383)، «جغرافیای اوراسیا»، فرهنگ اندیشه، سال سوم، شماره نهم، صص 52-19.

- برژینسکی، زبیگنیو (1378)، طرح بازی، چگونگی اداره رقابت آمریکا و شوروی، ترجمه مهرداد رضاییان، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

- بوزان، باری(1388)، مناطق و قدرت‌ها، ترجمه رحمان قهرمان‌پور، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

- جعفری ولدانی، اصغر (1385)، «دیدگاه‌های نظری در مطالعات منطقه‌ای»،اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره‌های 224 و 223، فروردین و اردیبهشت.

- جکسون، رابرت و گئورگ سورنسون (1393)، درآمدی بر روابط بین‌المللی، ترجمه مهدی ذاکریان، احمد تقی‌زاده و حسین سعیدکلاهی، تهران: نشرمیزان.

- حاجی یوسفی، امیر محمد (1387)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در پرتو تحولات منطقه‌ای (2001-1991)، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.

- حافظ‌نیا، محمدرضا (1385)، اصول و مبانی ژئوپلتیک در آسیای مرکزی، مشهد: نشر پاپلی.

- داداندیش، پروین (1386)، «گفتمان ژئوپلتیک در آسیای مرکزی: عرصه‌های تعامل ایران و روسیه»، فصلنامه ژئوپلتیک، شماره 1.

- دهشیار، حسین (1386)، سیاست خارجی و استراتژی کلان ایالات متحده آمریکا، تهران: قومس.

- رودینتسکی، آرتم (1384)، «روسیه و آسیای مرکزی: بعد امنیتی»، ترجمه قاسم ملکی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال چهاردهم، شماره51، پاییز.

- رومر، ایوگن (1383)، «جانشین‌های رهبری در آسیای مرکزی»، ترجمه قاسم ملکی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 45، بهار.

- زرگر، افشین (1386)، «رقابت قدرت‌های بزرگ در قفقاز و آثار آن بر امنیت منطقه‌ای»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 58، تابستان.

- سازمند، بهاره (1390)، سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر.

- شیهان، مایکل (1388)، امنیت بین‌الملل، ترجمه سیدجلال دهقانی‌ فیروزآبادی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی

- عزتی، عزت الله (1380)، ژئوپلتیک قرن بیست و یکم، تهران: نشر سمت.

- عطایی، فرهاد و شیبانی، اعظم (1390)، «زمینه‌های همکاری و رقابت ایران و روسیه در آسیای مرکزی در چارچوب ژئوپلتیک»، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال چهارم، شماره 8، بهار و تابستان.

- قنبرلو، عبدالله (1388)، «مفهوم و ماهیت قدرت منطقه‌ای»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال دوازدهم، شماره چهارم شماره مسلسل 64، زمستان.

- قوام، عبدالعلی (1390)، روابط بین‌الملل: نظریه‌ها و رویکردها، تهران: سمت.

- کرمی، جهانگیر (1386)، «نگاه ایرانی به صلح و همکاری در اوراسیای مرکزی»، ایراس، گاهنامه روسیه؛ آسیای مرکزی و قفقاز»، شماره نوزدهم.

- کولایی، الهه (1391)، سیاست و حکومت در اوراسیای مرکزی، تهران: سمت.

- لاروئل، مارلن (1388)، اوراسیاگرایی روسی، ایدئولوژی امپراتوری، ترجمه سیدجعفر سیدزاده و محمدحسین دهقانیان، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر.

- لاکوست، ایوو و ژیبلن، بئتریس (1378)، عوامل و اندیشه‌ها در ژئوپلتیک، ترجمه علی فراستی، تهران: نشر آمن.

- نادری، احمد (1393)، «از ژئوپلتیک دولت محور؛ به ژئو کالچو تمدن‌محور، خاورمیانه عرصه نبرد تمدن‌ها»، دو فصلنامه مطالعات قدرت نرم، سال چهارم، شماره دهم، بهار و تابستان.

- نوری، علی رضا (1387)، «ارتقای جایگاه روسیه در عرصه جهانی و تنش با آمریکا در دوره پوتین»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 61، بهار.

- واعظی، محمود (1386)، «نمایش قدرت: تحلیل قدرت روسیه درقبال اقدامات ایالات متحده آمریکا؛ دلایل و فرضیه‌ها»، همشهری دیپلماتیک، شماره 18، مهر.

- یانگ، جان (1384)، جنگ سرد صلح سرد، ترجمه عزت‌الله عزتی و محبوبه بیات، تهران: قومس.

English Source

- Brzezinski, Zbigniew (1997), The Grand Chessboard, New York: Basic Book.

- Buzan, Barry (1991), People, State and Fear; an Agenda for International Security Studies in the Post-Cold War Era, 2^nd edition, Boulder: Lynne Reinner.

- Cornell, S (2004), “Nato’s Role in South Caucasus Regional Security”, Turkish Policy Quarterly, Vol.3, No.2, May.

- Fairbanks, C. (2001), “Strategic Assessment of Central Eurasia”, in: The Atlantic Council of the United States, Washington. D.C: Central Asia-Caucasus Institute (SAIS).

- Goldestein, Avery (2005), Rising to Challenge: China’s Grand Strategy and International Security, Stanford: Stanford University Press.

- Mackinder, H.J, (1904), “The Geographical of History”, The Geographical Journal, 23, pp.421-431

- Kerr, David (2010), “Central Asia and Russian Perspective on Chain a’s Strategic Emergence”, International Affairs.Vol.86.No.1

- Pan, Guang (2008), “China in the Shanghai Cooperation Organization”, in: Wang Gungwa and Zheng.

- Sakwa, Richard (2002), Russian Politics and Society, London: Routledge

- Thompson, William (1973), “The Regional Subsystem: A conceptual Explication and a Propositional Inventory”, International Studies Quarterly, No.17.

- Tsygankov, Andrei. P. (2006), “New Challenges for Putin’s Foreign Policy”, Elsevier, Winter.

- Waltz, K. (1979), Theory of International Politics, New York: MC Grow Hill.

- Weitz, R (2006), “Averting a New Great Game in Central Asia”, The Washington Quarterly, Vol.29, No.3, Summer.