تاثیرجهانی شدن نئولیبرال بر دولت تحصیلدار(رانتیر)جمهوری اسلامی ایران
محورهای موضوعی : روابط بین الملل
حمید رضا شیرزاد
1
(دانش آموخته دکتری روابط بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران)
کلید واژه:
چکیده مقاله :
دولت های صادر کننده نفت از دهه 1340 با افزایش ناگهانی و تصاعدی درآمدهای نفتی، وپیشی گرفتن آن نسبت به درآمدهای سایر بخشهای اقتصاد رسما به دولتهای رانتیر (متکی به درآمدهای نفتی) تبدیل شدند. این وضعیت تا امروز وآینده قابل پیش بینی نیز همچنان ادامه دارد.پدیده فوق باعث تحول ساختارها ،تورم و گستردگی کارکردی دولت و در عین حال شگل گیری نوع منحصر به فرد رابطه حکومت با جامعه مدنی و جهان خارج شده است.بر این همه باید تجدید ساختار اقتصاد سیاسی داخلی ،تنظیم مجدد چیدمان بلوکهای قدرت داخلی ، استقلال نسبی سیاست خارجی کشور و نهایتا تغییر الگوی روابط داخل با خارج را نیز افزود.گرامشی هژمونی را نتیجه تفوق یک گفتمان بر سایر گفتمانهای رقیب می انگارد.درآمدهای رانتی نفتی با پیشی گرفتن بر سایر درآمدها قدرت ایجاد بلوکهای قدرت گفتمانی نوین نفتی که قادر به تفوق بر سایر گفتمانها باشد را به دولتهای مسلط نفتی، به صورت نابرابر داده است. وقوع پدیده های مختلف همچون انقلاب ,کودتا و روی کار آمدن مسلح حکومتهای رادیکال در این قالب تنها راه جابه جایی تصاحب درآمدهای رانتی نفت جهت تفوق بر گفتمانی بوده که تغییر دموکراتیک آن به سادگی میسر نبوده است. با این تغییرات در اولویتهای ارتباط داخل با خارج بر مبنای ارزشهای ایدئولوژیک تغییر انقلابی حاصل گردیده اما در رانتیر بودن دولت و نقش آن در اقتصاد در عرصه داخلی و نوع پیوستگی با خارج تغییر چندانی حاصل نگشته است. وقوع و تعمیق پدیده جهانی شدن و خصوصا پروژه نئولیبرالی آن اساسی ترین بنیادهای این نوع حکومتها را در دو سطح کارآمدی و حاکمیتی به چالش کشیده یعنی باعث تحول ناگزیر دولت رانتیر ، تغییرمشی سیاسی داخلی حاکمان و نوع ارتباط و پیوستگی آنان با نظام بین الملل گردیده است. در این مقاله سعی بر آن است تا بدون ادعا در خصوص ارایه نظریه ای نوین تنها به سمت رهیافتی میان رشته ای با یاری گرفتن از دیدگاه های نئو گرامشیانی و همچنین مفاهیم کنترل و تنظیم اقتصاد جهانی (مکتب اقتصاد سیاسی آمستردام) برای مدل سازی و درک چگونگی تاثیر جهانی شدن( پروژه ای شده) بر دولتی رانتیر خارج از نظم یا مخالف نظم موجود (دیالکتیک داخل – خارج) ، پرداخته شود .مسئله ای که نظریات مسلط رشته اقتصاد سیاسی بین الملل از قدرت چندانی برای تبیین آن برخودار نیستند.
Abstract since 1960s with sudden and multiple increase in oil revenues and its supremacy over other economic sectors in national income, Iranian government officially transformed to a rentire state which seems still is and tend to be in predictable future. The above mentioned phenomenon caused radical changes in, government size and structures, inflation increase and forming a new and unique kind of relationship between government, citizens and civil society .It also caused restructuring of domestic political economy settings, reorganization and emergence of domestic blocs of power and interests, relative independence in foreign relations and finally changing of pattern of inside-outside relations. After Islamic revolution there were radical changes in priorities of foreign relations based on the new ideological values but there were not the same radical trend of changes in the rentire nature of government, its role in the domestic economy and its economic relations with the outside world. Rentire states continue to exist with the ability to cover their weakness through the continuous flow of oil revenues and their distribution based on two main routes, firstly to put the government as the sole base of development and secondly to allocating more to their supporters and reducing the influence of civil society on the ruler’s desired order. Globalization occurrence and deepening particularly its neoliberal project, challenged the most basic foundations of these type of underdeveloped and weak governments in both efficiency and the governance levels, which results in forcing inevitable evolution of the rentire state, changing domestic political rulers behaviors and transforming their type of connection to the international system . Globalization (neoliberal) with its worldwide extent and depth puts little space and alternatives for rentire states, they should either be efficient according to new order (project) necessities which means to change their position inside the national political economy , (redefine) type of internal governance and reducing them their autonomy in the international arena (a new position in the international division of labor) or if they cannot get along with the type of globalized order they must pay the price of further inefficiency inside and more incompatibility with the rest of the world. This means that the country's growth can be suppressed by increasing transaction costs both inside and outside and failing to benefit from all development capacity of country and ultimately undermine national power compared to other nations of the world. The mainstream theories of IR or IPE has a high explanatory power to explain the integration process of a state to the globalizing order but they lack the competence for explanation of why a nation with high potential cannot or don’t have the will to develop its place in the international division of labor and world economy. This dissertation has no claim of representing a new theory in IPE, it only pave the way for the new interdisciplinary approach and somewhat heuristic model for understanding how to avoid approaching states (rentire) as a homogeneous entities and using a two tier criteria to evaluate the effects of globalization (project) on them which are first its effect on the rentire nature of these states and second its effect on the hegemonic concept which holds control over this states. Using a neogramscian approach helps me to better explain this theoretical challenge in Dominant theories (especially institutional neoliberal) which have little explanatory power about outside of the order (isolated) states. There exist not a rich literature about the mechanisms through which the globalization (project) affects states (rentire), therefore I used an outside –inside dialectical approach with the study of impacts of globalized concepts of control over internal concepts of control which means ideologized (projected) globalization effects on ideologized rentire state. Using the above mentioned theoretical approach will reach us to conclusion that the hegemonic concept of control of Iran's rentire state (traditional ideological) is going to fade by the strong waves of globalized concept of control (neoliberal project). Using of coercive power can for a short period survive this concept of control but it is obvious that there will be a capacity for hegemonic shift inside Iran whether by government choice or outside government’s alternatives.
منابع
- اسدی، جمشید(بهمن 1380)، "کار آفرینی اصل اقتصادی فراموش شده در جنبش اصلاحات"، ماهنامه آفتاب، شماره دوازدهم.
- حاجی یوسفی، امیرمحمد(زمستان1377)، «استقلال نسبی دولت یا جامعه مدنی در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 2.
- رنانی، محسن(1376)، بازار یا نابازار؟ بررسی موانع نهادی کارایی نظام اقتصادی بازار در اقتصاد ایران، تهران: سازمان برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی - اجتماعی.
- فاخری، مهدی(تابستان 1379)، "جهانی شدن وسیاست خارجی، با تاکید بر جمهوری اسلامی ایران"، فصلنامه سیاست خارجی، سال. چهاردهم، شماره 2.
- شامبیاتی، ه(زمستان1376)، «مخالفت با دولت تحصیلدار، مقایسه جنبش‌های اسلامی در ایران و الجزایر»، ترجمه عبدالقیوم شکاری، فصلنامه 15خرداد، سال ششم، شماره28.
- طبیبیان، محمد و غنی‌نژاد، موسی - عباس‌علی حکم، حسین(1380)، آزادی‌خواهی، نافرجام: نگاهی از منظر اقتصاد سیاسی به تجربة ایران معاصر، تهران: گام نو.
- طیب، علیرضا(1388)، ارزیابی‌های انتقادی در زمینه امنیت بین‌الملل، تهران: نشر نی.
- نجم آبادی,افسانه، "بازگشت به اسلام از مدرنیسم به نظم اخلاقی" ترجمه عباس کشاورز شکری، فصل نامه متین، شماره .1
- نیلی، مسعود، روزنامه همشهری، یکشنبه 5 مرداد 1382
- نیلی، مسعود(آبان1380)، گفتگو با دکتر مسعود نیلی، مجله بررسیهای بازرگانی، شماره 170.
- نیلی، مسعود(تیر 1382)، "توسعه پایدار ملی با رویکرد جهانی، مقدماتی- پیشنهادی"، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، شماره 17.
- Baylis, John, and steves smith (1998), The Globalization of World Politics, Oxford: Oxford University Press.
- Brener, Robert (1998), The Economics of Global Turbulence, London: New Left Review.
- Bromley, Simon (1994), Rethinking Middle East politics, Cambridge: Polity press.
- Cox R.W (1987), Production, Power and World Order Social Forces in the Making of History, New York: Columbia University Press.
- Gilpin, Robert (1987), Political Economy on International Relations, Princeton, NJ: Princeton University Press.
- Halliday, Fred, (2002)," Culture of Exclusion" in Kamran Dadkhah, Globalization and Iran, Routledge, London.
- Hakimian Hassan and Moshaver Ziba (2001),The state and Global change, Richmond: Curzon press .
- Najmabadi, A(1987),"De politicization of a rentire state; The Case of Pahlavi Iran in Beblawi and Luciani, “the rentire state”, London, Croom Helm.
- Owen, R. (1992), State, Power and Politics in the Making of the Modern Middle East, London: Routledge.
- Putnam, Robert D. (1993), Democracy at Work, Princeton, NJ: Princeton University Press.
- Ross, Michael L. (2001), “Does Oil Hinder Democracy?”, World Politics.
- Theda Skacpol (1990),"Rentier State and Shia Islam in the Iranian Revolution” in Theda Skacpol, Social revolutions in the modern world, Cambridge: Cambridge university press.
- Wood, A. (2001), "Value Chains: An Economist's Perspective", in G. Gereffi and R.Kaplinsky (eds.), IDS Bulletin Special Issue on the Value of Value Chains, Vol. 32, No. 3.