عوامل تعیین‌کننده در نظم امنیتی غرب آسیا بر اساس نظریه موازنه همه‌جانبه

محورهای موضوعی : روابط بین الملل

محمدرضا دهشیری ¹ , حسین شاه مرادی ²

1 - دانشیار روابط بین الملل، دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه، تهران، ایران
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد مطالعات منطقه ای، دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/03/28 تاریخ پذیرش : 1399/03/28 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: غرب آسیا, موازنه همه‌جانبه, قدرت‌های فرامنطقه‌ای, نظم و امنیت منطقه‌ای, بازیگران فروملی,

چکیده مقاله :

در مقاله حاضر، عوامل و روندهای تعیین‌کننده در نظم امنیتی منطقه غرب آسیا در سه عرصه ساختارها، بازیگران و فرآیندها به‌عنوان پارامترهایی درهم‌تنیده و مرتبط با یکدیگر واکاوی می‌شود.چارچوب‌ نظری تحقیق بر موازنه همه‌جانبه با بهره‌گیری از دیدگاه استیون دیوید استوار است، بدین معنا که دولت‌ها نه‌تنها تهدیدات نظامی بیرونی را در محاسبات امنیتی خود مدنظر قرار می‌دهند بلکه به مخاطرات داخلی نیز اهتمام می‌ورزند. نگارندگان پس از بررسی ساختارهای تأثیرگذار بر نظم و امنیت منطقه، به تبیین نقش بازیگران فروملی، بازیگران فرامنطقه‌ای و بازیگران ملی می‌پردازند. سپس فرآیندهای تأثیرگذار بر نظم و امنیت غرب آسیا با تأکید بر اختلافات هویتی، فقر و نابرابری، بحران آب و اسلام‌گرایی مورد مداقه و واکاوی قرار می‌گیرد. مقاله در مبحث نهایی به تشریح الگوهای نظم و امنیت منطقه‌ای در غرب آسیا مشتمل بر دو الگوی پازلی و شطرنجی می‌پردازد که بازیگران دخیل در نظم امنیتی منطقه را در وضعیت سرگشتگی قرار داده‌ است.مقاله چنین نتیجه می‌گیرد که به دلیل عدم قطعیت و پیش‌بینی ‌ناپذیری پویش‌های منطقه‌ای، بی‌سامانی در فقدان اصل نظم‌دهنده، تکثر و تنوع بازیگران و فرآیند نامتعین و سیال،ترسیم آینده نظم و امنیت منطقه‌ای دشوار می‌نماید. به نظر می‌رسد در چنین شرایطی، ابتکاراتی چون ایجاد امنیت شبکه‌ای و منطقه قوی تنها راه خروج از وضعیت نابسامان فعلی باشد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز آن نیز از روش اسنادی و منابع معتبر اینترنتی استفاده شده است.

چکیده انگلیسی:

In this paper, the determinant factors and processes in the West Asian region are investigated in three areas of structures, actors, and processes as interconnected and interrelated items. The theoretical framework of the research is based on the Steven David''s Omni-Balancing theory, asserting that governments not only consider external military threats in their own security calculations, but also address domestic dangers. After reviewing the structures affecting the security order of the region, the writers explain the role of extra-regional, sub-national/non-state and state actors. Then, processes affecting the security order of West Asia will be examined with emphasis on identity differences, poverty and inequality, water crisis and Islamism. The article then focuses on regional patterns of regional security in West Asia, including Puzzle and Chess patterns, which put actors involved in the security equitations of the region in a state of perplexity. The paper concludes that due to the uncertainty and unpredictability of regional dynamics, the lack of a regulative principle, the plurality and diversity of actors and finally the fluid process, it would be difficult to predict the future of regional order and security. In such a situation, it seems that the ultimate solution would be initiatives such as security networking and a strong region. The research method is descriptive-analytic and documentary and reliable internet based sources have been used to collect the information.

منابع و مأخذ:

• اسپوزیتو، جان؛ مهران کامروا؛ و جان واتربوری (2012). جامعه مدنی و دموکراسی در خاورمیانه، ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: فرهنگ جاوید.


• برنل، پیتر؛ و ویکی رندال (2005). مسائل جهان سوم، ترجمه احمد ساعی و سعید میرترابی(1387)، تهران: قومس.


• بیل، جیمز آلین (1972). سیاست در ایران: گروه‌ها، طبقات و نوسازی، ترجمه علی مرشدی‌زاد (1387)، تهران: اختران.


• حق‌پناه، جعفر (1387). کردها و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.


• دکمجیان، هرایر (1995). اسلام در انقلاب: جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب: بررسی پدیدۀ بنیادگرایی اسلامی، ترجمه حمید احمدی (1366)، تهران: انتشارات کیهان.


• ماه‌پیشانیان، مهسا (1390). «اسلام‌گرایی در خاورمیانه: دسته‌بندی‌ها، نبردها و مشارکت سیاسی»، در کتاب خاورمیانه (8)»: ویژه اسلام‌گرایی و بیداری اسلامی در خاورمیانه، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.


• Al-Rimmawi, Hussein (2012), “Middle East Chronic Water Problems: Solution Prospects”, Energy and Environment Research; Vol. 2, No. 1.


• Alterman, Jon B (2017), “the other side of the World: China, the United States, and the Struggle for Middle East Security”, Washington, Center for Strategic and International Studies (CSIS).


• Baldwin, R. (2006), “Multilateralising Regionalism: Spaghetti Bowls as Building Blocs on the Path to Global Free Trade”, World Economy, 29, 1451-518.


• Beswick, Danielle (2011), "The return of Omnibalancing? A Multilevel Analysis of Strategies for Security Agency in Post-Genocide Rwanda," ESRC-BISA Seminar Series.


• Blanchard, Christopher M. (2007), "Al Qaeda: Statements and Evolving Ideology", CRS Report for Congress, Congressional Research Service.


• Chatel, Francesca D. (2011), Water Sheikhs and Dam Builders: Stories of People and Water in the Middle – East. USA: Transaction Publishers.


• Chican, Dumitru (2013), “Constructive Anarchy in the Context of the New Middle East”, Supplement Geostrategic Pulse, Issue No. 147, 20 June.


• Collins, Kathleen (2004), "The Logic of clan Politics: Evidence from the Central Asian Trajectories", World Politics, 56(2), 224-261.


• David, Steven R. (1991), "Explaining Third world Alignment", World Politics, Vol. 43, No. 2 (Jan.), pp. 233-256.


• Durac, Vincent (2015), “The Role of Non-State Actors in Arab Countries after the Arab Uprisings”, Barcelona, IEMed Mediterranean Yearbook.


• Ehtshanmi, Anoushiravan (2007), Globalization and Geopolitics in the Middle East: Old Games, New Rules, London: Taylor and Francis.


• Ehtshanmi, Anoushiravan (2014), “Middle East Middle Powers: Regional Role, International Impact”, Uluslararası İlişkiler, Vol 11, No. 42.


• Eizenstat, Stuart, Porter, John Edward & Weinstein, Jeremy M.(2005), “Rebuilding Weak States", Foreign Affairs, Volume 84, Number 1, January, 134-146.


• Esposito, John L & Mogahed, Dalia (2009), “What Makes a Muslim Radical?”, Available at: https://foreignpolicy.com/2006/11/16/what-makes-a-muslim-radical/, (Accessed 12 May 2019).


• Esposito, John L. & Mogahed, Dalia (2006). “What Makes a Muslim Radical?” Foreign Policy, Retrieved 20 November 2016 from foreignpolicy.com/story/sms.php?story-id=3637.


• Facundo, Alvaredo et al (2019), “World Inequality Report 2018”, World Inequality Lab, Paris.


• Gassert, Francis et al (2016), “Aqueduct Global Maps 2.1: Constructing Decision-Relevant Global Water Risk Indicators, Available at: https://wriorg.s3.amazonaws.com/s3fs-public/Aqueduct_Global_Maps_2.1-Constructing_Decicion-Relevant_Global_Water_Risk_Indicators_final_0.pdf?_ga=2.223426971.1435072926.1561871042-350029657.1561871042, (Accessed 29 January 2019).


• Gause, F. Gregory III (2014), “Beyond Sectarianism: The New Middle East Cold War”, Doha: Brookings Doha Center Analysis Paper, No. 11.


• Habeeb, William Mark (2012), “The Middle East in Turmoil: Conflict, Revolution and Change”, ABC-CLIO, No. 209.


• Habeeb, William Mark (2018) “The Middle East leads the world in income inequality”, Available at: https://thearabweekly.com/middle-east-leads-world-income-inequality, (Accessed 17 January 2019).


• Harrison, Ross (2018), “Shifts in the Middle East Balance of Power: An Historical Perspective”, Available at:, http://studies.aljazeera.net/mritems/Documents/2018/9/2/d5c3525d0759469eb1569983a729a408_100.pdf, (Accessed 2 January 2019).


• Hazbun, Waleed (2018), “Regional Powers and the Production of Insecurity in the Middle East”, Available at:, https://www.iai.it/sites/default/files/menara_wp_11.pdf, (Accessed 25 January 2019).


• Holmquist, Erika and Rydqvist, John (2016), “The Future of Regional Security in the Middle East: Four Scenarios”, Available at: https://www.foi.se/rest-api/report/FOI-R--4267--SE, (Accessed 3 May 2019)


• Knudsen, Are (2003), Political Islam in the Middle East, Michelsen Institute, Bergen.


• Kumaraswamy, P R (2006), “Who Am I?: The Identity Crisis in the Middle East”, Middle East Review of International Affairs, Vol. 10, No. 1.


• Menon, J. (2013), "The Challenge Facing Asia's Regional Comprehensive Economic Partnership", East Asia Forum, 23 June, Viewed July 2016, http://www.eastasiaforum.org


• Miller, Bettye (2016), “Religions and ethnic tensions are critical to analyzing Middle East Politics”, November 10, Available at: https://phys.org/news/2016-11-religious-ethnic-tensions-critical-middle.html.


• Milton- Edwards, Beverley & Hinchcliffe, Peter (2001), Conflicts in the Middle East Since 1945, London: Routledge.


• Ncube, Mthuli et al (2013), “Inequality, Economic Growth, and Poverty in the Middle East and North Africa (MENA)”, available at: https://www.eldis.org/document/A66775, (Accessed 3 January 2019).


• Pillalmarri, Akhilesh (2014), “Iran’s Important Role in the future of the Middle East, The Diplomat, June 21.


• Puelings, Jelle (2010), Fearing a "Shiite Octopus"; Sunni-Shia Relations and the Implications for Belgium and Europe. Naamesestraat: Academia Press.


• Rabinovich, Itamar (2016), “The Russian-U.S. Relationship in the Middle East: A Five-Year Projection”, Available at: https://carnegieendowment.org/files/03-25-16_Rabinovich_Five_Year_Projection_clean.pdf, (Accessed 29 January 2019).


• Salem, Paul (2014), The Middle East in 2015 and Beyond: Trends and Drivers, The Middle East Institute, November 18, Available at: http://www.mei.edu/content/article/middle-east-2015-and-beyond-trends-and-drivers.


• Shabbir, Muhammad (2013), “Emerging Middle East: Interplay of the New Power Centers”, ISSRA Papers, Islamabad: National Defense University.


• Snedden, Christopher (2016), "Regional Security Architecture: Some Terms and Organizations, Hawaii, U.S.A., http://www.apcss.org, accessed on 20 December 2016.


• Sofer, Arnon (1999), Rivers of Fire: The Conflict over Water in the Middle East. Lanham: Rowman & Littlefield.


• Spracher, Bill (2002), "Case Study: Chess: Check or Checkmate? Leadership Challenges” The Center for Hemispheric Security Studies", EDUS 388, December 14.


• Turan, Kürşad (2017), “Sources of Conflict in the Middle East: Borders or Stratified Identities?” The Journal of Defense Sciences, Vol. 16, No. 1.


• Wright, Robin & Baker, Peter, (2004), "Iraq: Jordan See Threat to Election From Iran.", Washington Post, 8 December.


• Zulfqar, Saman (2018), “Competing Interests of Major Powers in the Middle East: The Case Study of Syria and Its Implications for Regional Stability” Perceptions, Vol 23, No 1.