خویشکاری‌های منظومة همای و همایون بر اساس نظریة ولادیمیر پراپ

محورهای موضوعی : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

لیلا عدل پرور ¹ , حمیدرضا فرضی ² , علی دهقان ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
2 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، گروه زبان و ادبیّات فارسی، تبریز، ایران
3 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، گروه زبان و ادبیّات فارسی، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1395/11/11 تاریخ پذیرش : 1395/11/11 تاریخ انتشار : 1395/08/01

کلید واژه: خویشکاری, ولادیمیر پراپ, Vladimir Propp, Similarity, همای و همایون, همسانگردی, self-function, Homai and Homayun,

چکیده مقاله :

ولادیمیر پراپ، فولکلور شناس روسی، برای تجزیه و تحلیل قصّه‌های پریان، الگویی را پیشنهاد کرده و معتقد است می‌توان این الگو را در مورد سایر قصه‌های عامیانه نیز به کار برد. منظومة همای و همایون از جمله داستان‌های عاشقانه است. در این مقاله سعی شد تا نمودار خویشکاری‌های پراپ و روش ریخت شناسانة وی در داستان همای و همایون اجرا شود تا مشخص گردد نظریة پراپ تا چه اندازه با آن انطباق دارد. برای این منظور ابتدا مقدّمه‌ای دربارة تحلیل ساختاری متن و روش پراپ مطرح شده است. سپس کارکردهای پیشنهادی پراپ از قصّة همای و همایون استخراج شده و همسانگردی پراپ با ذکر مثال‌هایی توضیح داده شد. یافته‌های این پژوهش گویای تطابق داستان همای و همایون با کارکردهای ریخت شناسانة پراپ است و توالی کارکردهای مورد نظر پراپ با اندکی تغییر در این داستان دیده می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Vladimir Propp, Rassian folkore writer, has suggested a pattern forfairy tales.He believes that his pattern is applicable for other folklore legendstoo.Homai and Homayun is a beautiful Persian love story.In this article, the writer has tried to apply Propp,s samples of selffunctionto the story of Homai and Homayun.At first, as an introduction for his research, she presents a stracturalanalyses of the text and she introduces Propp,s theory as well. Then, shetries to apply Propp.s pattern and his suggestions in the story of Homaiand Homayun. Of course, for each case, some examples from the text areincluded.The results show that the story of Homai and Homayun is comparablewith Propp,s theory.

منابع و مأخذ:

1. اخوت، احمد، (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان: نشر فردا، چاپ اوّل.


2. اسکولز، رابرت، (1383)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیّات، تهران: اگه، چاپ دوّم.


3. برتنس، هانس، (1383)، مبانی نظریۀ ادبی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: نشر ماهی، 288ص.


4. پراپ، ولادیمیر، (1386)، ریخت‌شناسی قصّه پریان، تهران: ترجمۀ فریدون بدره‌ای، توس،چاپ دوّم.


5. تسلیمی، علی، (1388)، نقد ادبی؛ نظریه‌های ادبی و کاربرد آن در ادبیّات فارسی، تهران: کتاب آمه


6. جلالی‌پور، بهرام،(1391)، ریخت شناسی قصه‌های اساطیری و پهلوانی شاهنامه فردوسی بر اساس روش ولادیمیر پراپ، تهران: انتشارات افراز، چاپ اول، 199ص.


7. خدیش، پگاه، (1387)، ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اوّل.646ص.


8. خواجوی کرمانی، (1370)، خمسه خواجوی کرمانی، کرمان: به تصحیح سعید نیازکرمانی، انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان، چاپ اوّل،760ص.


9. رضازاده، شفق، (1369)، تاریخ ادبیّات ایران، تهران: انتشارات آهنگ، چاپ اول.


10. صفا، ذبیح الله، (1372)، تاریخ ادبیّات ایران، جلد 2/3/4، تهران: انتشارات فردوسی.


11. سبحانی، توفیق، (1379)، تاریخ ادبیّات2، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور،200ص.


12. سلدن، رامان و ویتسون، پیتر، (1384)، راهنمای نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمة عباس مخبر، تهران: انتشارات طرح نو.


13. هارلند، ریچارد،(1385)، پیش درآمدی تاریخی بر مطالعه نظریه ادبی از افلاطون تا بارت، تهران: گروه مترجمان زیر نظر شاپور جورکش، چاپ دوّم، نشر چشمه.


14. ریپکا، یان، (1383)، تاریخ ادبیّات ایران، با ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات سخن.

فهرست مقالات

1. آذر، عباس و پور سیّد، سیّده معصومه، 1390، «ریخت‌شناسی گنبد سرخ در هفت پیکر نظامی»، فصل‌نامة پژوهش‌های ادبی و سبک‌شناسی، (علمی- پژوهشی)، ش4، ص 30-9


2. ذوالفقاری، حسن، 1389،ریخت‌شناسی افسانة «گل بکاولی»، فصل‌نامة فنون ادبی دانشگاه اصفهان، سال دوم، شمارة 1،ص62-49.


3. بیات، سعیدرضا و همکاران، 1377، «ریخت‌شناسی و ریشه‌شناسی»، کتاب ماه (هنر)، ش2، ص14-12.


4. خانفی، عباس و فیضی گنجین، جعفر، 1386، «تجزیه و تحلیل قصّه سمک عیار بر اساس نظریه ولادیمیر پراپ»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های ادبی، سال 5، شماره 18، ص51-33.


5.  روحانی، مسعود و عنایتی قادیکلایی، محّمد، 1390، بررسی«قصّه دیوان در شاهنامه فردوسی بر اساس نظریه ریخت شناسانه ولادیمیر پراپ»، پژوهشنامۀ زبان و ادبیّات فارسی دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، سال سوم، شماره 1، ص 122-105.


6. عبّاسی، سکینه، 1389، «نقد و بررسی قصّة گنبد سفید»، (بر اساس قصّة هفتم منظومة هفت‌پیکر حکیم نظامی‌گنجوی)، فصلنامة کاوش‌نامه، سال یازدهم، شمارة20، ص 224-203.


7. قافله‌باشی، سیداسماعیل و بهروز، سیّده زیبا، 1386، «نقد ریخت‌شناسیحکایت‌های کشف‌المحجوب و تذکرة‌الاولیاء» فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، سال 5، شماره 18، ص 140-117.


8. قدمیاری، کرمعلی، 1392، «کارکرد عناصر فانتزی در منظومة همای و همایون»، پژوهشنامة ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال یازدهم، شمارة بیستم، صص238-217.


9. یوسفی نیکو، عبدالمجید، 1389، «ریخت‌شناسی داستان پیامبران در تفسیر طبری و سورآبادی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی کاوش‌نامه، سال یازدهم، شماره 21، ص141-11.