تأثیر افکار نوافلاطونی در عرفان اسلامی ( خصوصاً در آثار عطّار و مولوی)

محورهای موضوعی : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

رضا اشرف زاده ¹ , روجا پورفرج بیگ زاده ²

1 - استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
2 - دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار

تاریخ دریافت : 1395/11/11 تاریخ پذیرش : 1395/11/11 تاریخ انتشار : 1395/02/01

کلید واژه: عرفان اسلامی, فلوطین, Mowlavi, Attar, Plato, فلسفة نوافلاطونی, عطّار و مولوی, Keywords: Islamic mysticism, Neo-Platonic philosophy,

چکیده مقاله :

عرفان اسلامی پدیده‌ای شکل گرفته در بستر تفکّرات فلسفی و کلامی است این جریان پربار فرهنگی، بار سنگینی از مضامین و آموزه‌های مکاتب فکری پیشین را بر دوش می‌کشد. فلسفة نوافلاطونی یکی از مهمترین آبشخورهای عرفان و تصوّف اسلامی است و باروری این مکتب از مطالعه آثار برجسته‌ترین عارفان سده‌های ششم و هفتم هجری یعنی شیخ فریدالدین عطّار نیشابوری و جلال‌الدین محمد بلخی آشکار می‌گردد. کشف، دسته‌بندی و تبین مؤلّفه‌های موجود در نظام فلسفی نوافلاطونیان در سروده‌های عطّار و مولوی، حاکی از ژرفای تأثیرپذیری این دو قلّة رفیع عرفان اسلامی از تعالیم فلوطین است. این مقاله با ارایة شواهدی سعی در بازنمایی این تأثیر عمیق و بنیادین دارد

چکیده انگلیسی:

  Islamic mysticism is a phenomenon formed on the grounds of philosophical and theosophical thoughts. This rich cultural process holds many meanings and teachings of previous schools of thought. Neo-Platonic philosophy is an important origin for Islamic mysticism and Sufism, reflected in the works of the outstanding mystics of the 6th and 7th Hegira centuries: Farid al-Din Attar Neishaburi and Jalal al-Din Mohammad Balkhi. Discovery, classification, and explication of the components existing in the Neo-Platonic philosophical system in Attar’s and Mowlavi’s poems reveal deep influences of Plato on these two summits of Islamic mysticism. The present article tries to present some evidence for this deep and basic influence

منابع و مأخذ:

1. استیس، و. ت. (1361)، عرفان و فلسفه، ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی، چاپ دوم، تهران: سروش.


2. پورجوادی، نصرالله، (1364)، درآمدی بر فلسفه افلوطین، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.


3. تفضلی، تقی، (1375)، تصحیح دیوان عطّار، چاپ نهم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.


4. جعفری، محمد تقی، بی تا، مولوی و جهان بینی‌ها، چاپ سوم، تهران: بعثت.


5. خامنه‌ای، سید محمد، (1380)، سیر حکمت در ایران و جهان، چاپ اوّل، تهران: انتشارات حکمت اسلامی صدرا.


6. راسل، برتراند، (1365)، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه نجف دریابندری، جلد 1، تهران: پرواز.


7. رحمانی، غلامرضا، (1390)، فلسفه فلوطین، چاپ اوّل، قم: موسسه بوستان کتاب قم


8. زرّین کوب، عبدالحسین، الف (1362)، ارزش میراث صوفیه، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.


9. _______، ______، ب (1362)، دنباله جستجو در تصوّف ایران، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.


10. ______، ______، ج(1362)، کارنامه اسلام، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.


11. _______، _______، (1368) سرِّ نی، جلد 2، چاپ سوم، تهران: علمی.


12. سجادی، سیدجعفر، (1338)، فرهنگ لغات و اصطلاحات فلسفی، به اهتمام حسامّ‌الدین قهاری، چاپ اوّل، تهران: چاپخانه سعدی.


13. سجادی، سید ضیاءالدین، (1374)، مقدّمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوّف، چاپ چهارم، تهران: سمت.


14. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، (1386)، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات اسرارنامه، چاپ دوم، انتشارات سخن.


15. ______، _____، (1389)، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات منطق‌الطّیر، چاپ هشتم، انتشارات سخن.


16. ضیا نور، فضل‌الله، (1369)، وحدت وجود، چاپ اوّل، تهران: زّوار.


17. علیدوست، محمد، (1392) ، دیوان هاتف اصفهانی، چاپ اوّل، انتشارات مدرسه.


18. غنی، قاسم ،(1383)، تاریخ تصوّف در اسلام، جلد 3، چاپ نهم، تهران: زّوار.


19. فروغی، محمد علی، (1388)، سیر حکمت در اروپا، جلد اوّل، چاپ پنجم، تهران: زّوار.


20. فلوطین، (1378)، اثولوجیا، ترجمه عربی ابن ناعمه حمصی، ترجمه فارسی حسن ملک‌شاهی، چاپ اوّل، تهران: سروش.


21. فنایی اشکوری، محمد، (1391)، درآمدی بر تاریخ فلسفه غرب (جلد نخست: یونان و روم)، چاپ اوّل، تهران: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امّام خمینی.


22. کیایی نژاد، زین‌الدین، (1366)، سیر عرفان در اسلام، چاپ اوّل، تهران.


23. گلدزیهر– ایگناتس، زهد و تصوّف در اسلام، ترجمه محمد علی خلیلی.


24. گوهرین، سید صادق، (1367)، شرح اصطلاحات تصوّف، جلد اوّل و دوم، چاپ اوّل، تهران: زّوار.


25. لطفی، محمد حسن،(1366)، دوره آثار فلوطین (تاسوعات)، چاپ اوّل، تهران: انتشارات خوارزمی.


26. منصوری، (1390)، پیدایی تصوّف، چاپ اوّل، قم: موسسه بوستان کتاب قم.


27. مولوی، جلال‌الدین محمد، (1368)، دیوان شمس تبریزی، به کوشش م. درویش، چاپ هشتم، تهران: جاویدان.


28. ____، _____، (1372)، مثنوی، تصحیح محمد استعلامی، دفتر 6، چاپ چهارم، تهران: زّوار.


29. نفیسی، سعید، (1343)، سرچشمه تصوّف در ایران، تهران: کتابفروشی فروغی.


30. نیکلسون، رینولدا، (1374)، تصوّف اسلامی و رابطة انسان و خدا، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران: سخن.


31. همایی، جلال‌الدین، (1366)، مولوی‌نامه (مولوی چه می‌گوید)، جلد2، چاپ ششم، تهران: هما.


32. یاسپرس، کارل، (1363)، فلوطین، ترجمه محمد حسن لطفی، چاپ اوّل، تهران: خوارزمی.