بررسی تطبیقی مفهوم «مرگ» در اساطیر ایرانی و شعر عرفانی

محورهای موضوعی : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

عاطفه بدیعی گلمکان ¹ , رضا اشرف زاده ² , سید مجید تقوی بهبهاني ³

1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی ،واحد مشهد،دانشگاه آزاد اسلامی ،مشهد،ایران
3 - هیئت علمی

تاریخ دریافت : 1402/11/14 تاریخ پذیرش : 1403/05/06 تاریخ انتشار : 1403/06/29

کلید واژه: مرگ, اضطراری, اختیاری, اساطیر, عرفان,

چکیده مقاله :

ایران دارای پیشینه‌ای پر بار از لحاظ فرهنگی و تاریخی است و بسیاری از خلق‌و‌خوی‌های فرهنگی و نوع رفتار انسان امروزی از گذشته¬های دور به جا مانده است. «مرگ» به عنوان موضوعی مهم در تمامی ادوار ذهن و افکار انسان را به خود مشغول کرده‌است. در آثار به‌جا‌مانده اساطیری و فرهنگ کهن ایرانی بسیار به مرگ توجّه شده‌است. از آنجایی که فرهنگ و افکار یک ملت به آسانی فراموش نمی‌شود و پایدار می‌ماند، پس باید شباهت‌هایی نیز بین این دو بخش از آثار ایرانی، یعنی اساطیری و عرفانی وجود داشته باشد و اساطیر و ادیان اساطیری به شعر و عرفان عمق بیشتری داده و به غنای آن کمک کرده‌است. در این مقاله به چگونگی و انواع مرگ یعنی: مرگ اضطراری و مرگ اختیاری در بخش اساطیری و باستانی و هم¬چنین عرفانی پرداخته شده‌ است. با توجه به این¬که قرآن و احادیث از عرفان جدا نبوده است، نگاهی اجمالی نیز به آن منابع شده ‌است.

چکیده انگلیسی:

Iran has a rich cultural and historical background, and many of today's cultural moods and human behavior are from the distant past. "Death" as an important subject has occupied the human mind and thoughts in all eras. Death has received a lot of attention in the remnants of ancient Iranian myths and culture. Since the culture and believes of a nation could not be easily forgotten and remained permanent, so there should be similarities between these two parts of Iranian literary works, mythology and mysticism. My thology and religious myths have given mystical poetry more depth and has contributed to its richness. This article deals with the types and types of death, namely: emergency death and optional death in the myths and ancient section, as well as mysticism. Given that the Qur'an and hadiths have not been separated from mysticism, a brief look is taken at it.

منابع و مأخذ:

1- قرآن کریم، (1388). ترجمه مهدی الهی قمشه ای، تهران: فرهنگ نما.
2- اسماعیل پور، ابوالقاسم، (1375). اسطوره آفرینش در آیین مانی، تهران: فکر روز.
3- الیاده، میرچا، (1368). افسانه و واقعیت، ترجمه نصرالله زنگویی، تهران: آگاه.
4- ــــ ، ــــــــ، (1375). مقدس و نامقدس، ـــــــــــــــــــ، تهران: سروش.
5- بهار، مهرداد، (1381). پژوهشی در اساطیر ایران (پاره نخست و دوم)، تهران: آگاه.
6- تاجدینی، علی، (1379). فرهنگ نمادها و نشانه ها در اندیشه مولانا، تهران: سروش.
7- جلالی مقدم، مسعود، (1384). آئین زروانی، تهران: امیرکبیر.
8- داراب پور، عیسی، (1390). «تأملات عرفانی مولانا در زمینه مرگ (اجباری و اختیاری)»، فصلنامه علمی عرفانیات در ادب فارسی، شماره هفتم، ص 163-147.
9- زرین کوب، عبدالحسین، (1393). جست و جو در تصوف ایران، تهران: اساطیر.
10- زمردی، حمیرا، (1382). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر، تهران: زوار.
11- زنر، آرسی، (1374). زروان یا معمای زرتشتی گری، ترجمه تیمور قادری، تهران: فکر روز.
12- سبزواری، ملاهادی، (1372). دیوان ملاهادی سبزواری، تصحیح حسن امین، تهران{]بی نا[ .
13- سجادی، جعفر، (1350). فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: کتابخانه طهوری.
14- سرامی، قدمعلی، (1368). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.
15- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم، (1385). دیوان سنایی، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: ابن سینا.
16- عطار، فریدالدین، (1386). اسرارنامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی تهران: سخن.
17- ـــــ، ــــــــــ، (1399). الهی¬نامه، تصحیح فؤاد روحانی، تهران: زوّار.
18- ـــــ، ــــــــــ، (1370). تذکره الاولیا، تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: ]بی نا[.
19- ـــــ، ـــــــــــ، (1341). دیوان عطار، تصحیح تقی تفضلی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
20- ـــــ، ـــــــــــ، (1393). منطق الطیر، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
21- عفیفی، رحیم. (1391). ارداویرافنامه، تهران: توس.
22- فردوسی، ابوالقاسم، (1389). شاهنامه فردوسی، تصحیح سعید حمیدیان، تهران: قطره.
23- فروزانفر، بدیع الزمان، (1361). احادیث و قصص مثنوی، تهران: امیرکبیر.
24- کاظم زاده، پروین، (1386). بلا از دیدگاه عطار نیشابوری و مولوی، شهرری: دانشگاه آزاد واحد شهرری.
25- کسائیان، زهره، (1387). بررسی تطبیقی مضمون بازگشت به اصل در ادبیات عرفانی جهان، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
26- کوپر، جی.سی، (1379). فرهنگ نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
27- مجلسی، محمدباقر، (1386). بحارالانوار، جلد 70، تهران: الکتب الاسلامیه.
28- محمد بن منور، (1376). اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابوسعید، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
29- مصاحب، غلامحسین، (1374). دایره المعارف مصاحب، تهران: شرکت سهامی کتاب¬های جیبی.
30- مولوی، جلال الدین محمد، (1342). فیه ما فیه، تصحیح بدیع¬الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
31- ــــــ، ــــــــــــــــــ، (1375). گزیده غزلیات مولوی، انتخاب و شرح سیروس شمیسا، تهران: انتشارات علمی.
32- ــــــ، ــــــــــــــــــ، (1387). مثنوی معنوی، تصحیح محمد استعلامی، تهران: سخن.
33- میرفخرایی، مهشید، (1391). روایت پهلوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات.
34- نظامی، جمال¬الدین ابومحمد، (1383). تصحیح سامیه بصیر مژدهی، خمسه نظامی، تهران: دوستان.
35- وارنر، رکس، (1395). دانشنامه اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور.تهران: هیرمند.
36- ورمازرن، مارتن، (1372). آیین میترا، ترجمه نادر بزرگ زاده، تهران: چشمه.