قانون حقوق حیوانات در شاهنامه

محورهای موضوعی : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

اشرف السادات موسوی فرد ¹ , علی عشقی ² , سعید روزبهانی ³

1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار
2 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران
3 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی سبزوار

تاریخ دریافت : 1403/03/05 تاریخ پذیرش : 1403/03/30 تاریخ انتشار : 1403/03/31

کلید واژه: حقوق, حیوانات, قانون, تمدن, شاهنامه,

چکیده مقاله :

پیوستگی حیات جانوران به حیات انسان به گونه‌ای است که تاریخ تمدن، پیشرفت و مدنیت انسان جدا از وجود آن ها نیست. در زندگی روزمره، بزم و جشن، جنگ و نبرد، کسب پیروزی، پیمان صلح و دوستی، سوارکاری، صید و شکار، محافظت و پاسبانی، کاربرد های تزیینی و کاربرد های نمادین، حضور انواع جانوران را نمی‌توان نادیده گرفت. این حضور مستمر طبعاً نیازمند وضع قوانین و اجرای موازین است. قانون نیاز به ضمانت اجرایی دارد. در شاهنامه از فرمانروایی پیشدادیان تا ساسانیان در رابطه با حیوانات فرمان و دستور العمل اجرایی موجود است. موارد فراوانی به وجود قانون در این زمینه تصریح دارد. فرمان شاه در واقع وضع قانون بوده است. توجه به حقوق حیوانات با تدوین شاهنامه به اوج می رسد. حکیم ابوالقاسم فردوسی در میان قدما و معاصران خود بیش از سایرین به این موضوع پرداخته است. در ابیات بسیاری از شاهنامه به حقوق حیوانات اشاره شده است از جمله این حقوق، حق برخورداری از امن و امان، حق برخورداری از پرورش و خوراک مناسب، حق برخورداری از رفتار شایسته و خواندن حیوانات و پرندگان با صدای نرم و ملایم است. در این مختصر به پژوهش در نحوۀ رفتار با حیوانات و قوانین مربوط به آن پرداخته می‌شود. روش پژوهش، تحلیلی- توصیفی و بررسی داده‌ها بر اساس مندرجات شاهنامه است.

چکیده انگلیسی:

پیوستگی حیات جانوران به حیات انسان به گونه‌ای است که تاریخ تمدن، پیشرفت و مدنیت انسان جدا از وجود آن ها نیست. در زندگی روزمره، بزم و جشن، جنگ و نبرد، کسب پیروزی، پیمان صلح و دوستی، سوارکاری، صید و شکار، محافظت و پاسبانی، کاربرد های تزیینی و کاربرد های نمادین، حضور انواع جانوران را نمی‌توان نادیده گرفت. این حضور مستمر طبعاً نیازمند وضع قوانین و اجرای موازین است. قانون نیاز به ضمانت اجرایی دارد. در شاهنامه از فرمانروایی پیشدادیان تا ساسانیان در رابطه با حیوانات فرمان و دستور العمل اجرایی موجود است. موارد فراوانی به وجود قانون در این زمینه تصریح دارد. فرمان شاه در واقع وضع قانون بوده است. توجه به حقوق حیوانات با تدوین شاهنامه به اوج می رسد. حکیم ابوالقاسم فردوسی در میان قدما و معاصران خود بیش از سایرین به این موضوع پرداخته است. در ابیات بسیاری از شاهنامه به حقوق حیوانات اشاره شده است از جمله این حقوق، حق برخورداری از امن و امان، حق برخورداری از پرورش و خوراک مناسب، حق برخورداری از رفتار شایسته و خواندن حیوانات و پرندگان با صدای نرم و ملایم است. در این مختصر به پژوهش در نحوۀ رفتار با حیوانات و قوانین مربوط به آن پرداخته می‌شود. روش پژوهش، تحلیلی- توصیفی و بررسی داده‌ها بر اساس مندرجات شاهنامه است.

منابع و مأخذ:

1- قرآن، (1373)، ترجمة محمد مهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم.
2- ابن حوقل، ابوالقاسم محمد. (1366). سفرنامه، ترجمه و توضیح جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
3- ابن مسکویه الرازی، ابو علی احمد. (1369). تجارب الامم و عواقب الهمم، ترجمة ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
4- ارداویراف. (1382). ارداویراف نامه، ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، تهران: معین.
5- اصفهانی، حمزه بن حسین. (1367). تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
6- الیاده، میرچا. (1384). اسطوره و رمز در اندیشة میرچا الیاده، ترجمة جلال ستاری، تهران: مرکز.
7- انوشه، حسن. (1376). فرهنگ نامة ادبی فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
8- اوشیدری، جهانگیر. (1378). دانش¬نامة مزدیسنا، تهران: مرکز.
9- اومستد، ا.ت. (2537). تاریخ شاهنشاهی هخامنشی، ترجمۀ محمد مقدم، تهران: امیرکبیر.
10- برهان، محمدحسین بن خلف. (1362). برهان قاطع، گردآورنده محمدمعین، پنج جلد، تهران: امیرکبیر.
11- بهار، مهرداد. (1376). از اسطوره تا تاریخ، گردآورنده: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: چشمه.
12- بیرونی، ابوریحان. (1363). آثار الباقیه، ترجمة اکبر دانا سرشت، تهران: امیرکبیر.
13- پورداود، ابراهیم. (2536الف). فرهنگ ایران باستان، بخش نخست، تهران: دانشگاه تهران.
14- (2536ب). یشت¬ها، دوجلد، به کوشش بهرام فره وشی، تهران: دانشگاه تهران.
15- ثعالبی، حسینبنمحمد. (1372). تاریخ غررالسیر ، ترجمة محمدروحانی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
16- خالقی مطلق، جلال. (1391). یادداشت‌های شاهنامه، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
17- خلیلی جهان¬تیغ، مریم و دهرامی، مهدی. (1390). «ادبیات تعلیمی و تربیتی در شاهنامه فردوسی»، پژوهش‌نامة ادبیات تعلیمی، سال سوم، شماره یازدهم، ص 41-58.
18- دورانت، ویل. (1367). تاریخ تمدن، ترجمة احمدآرام و گروه مترجمان، یازده جلد، تهران: شرکت سهامی.
19- دوستخواه، جلیل. (1370). اوستا، دو جلد، تهران: مروارید.
20- دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، جلد 9، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران با همکاری انتشارات روزنه.
21- رستگار فسایی، منصور. (1370). فرهنگ نام‌های شاهنامه، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
22- رضی، سیدشریف. (1374). نهج البلاغه، ترجمۀ محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
23- صفا، ذبیح‌الله. (1379). حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
24- طبري، محمدبن جرير. (1362). تاريخ طبري، ترجمة ابوالقاسم پاينده، تهران: اساطي.
25- فتوحی رود معجنی، محمود. (1386). بلاغت تصویر، تهران: سخن.
26- فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلام.
27- -----، -------. (1374). شاهنامه، تصحیح ژول مول، چهار جلد، تهران: علمی و فرهنگی.
28- فره وشی، بهرام. (1381). فرهنگ زبان پهلوی، دانشگاه تهران.
29- فضیلت، محمود. (1389). فرهنگ نام نمای شاهنامه، کرمانشاه: دانشگاه آزاد اسلامی.
30- کریستن سن، آرتور. (1380). ایران در زمان ساسانیان، ترجمة رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر.
31- ــــــــــــ، ـــــ. (1377). نمونه‌هاي نخستين انسان و نخسيتن شهريار در تاريخ افسانه‌اي ايرانيان،ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلي، تهران: چشمه.
32- مستوفی قزوینی، حمدالله. (1361). تاریخ گزیده، به کوشش ادوارد براون، تهران: دنیای کتاب.
33- معین، محمد. (1375).فرهنگ فارسی، شش جلد، تهران: امیرکبیر.
34- مقدسی، مطهر بن طاهر. (1350). آفرینش و تاریخ، ترجمه و تعلیقات محمد رضا شفیعی کدکنی، شش جلد، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
35- موله، ماریژان و همکاران. (1381). سرزمین جاوید، ترجمه و اقتباس ذبیح الله منصوری، چهار جلد، تهران: زرین.
36- هُرن، پاول و هوبشمان، ماینریش. (1394). فرهنگ ریشه شناسی فارسی، مترجم جلال خالقی مطلق، اصفهان: مهرافروز.
37- یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
38- یانگ، کارل گوستاو. (1381). انسان و سمبول هایش، ترجمة محمود سلطانیه، تهران: جامی.