تحلیل ساختاری و درون مایه ای نامه ها در تاریخ بیهقی
محورهای موضوعی : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی
کلید واژه: تاریخ بیهقی, نامه, ساختار, درونمایه, محتوا, مقایسه,
چکیده مقاله :
نامه یکی از ابزارهای برقراری ارتباط میان انسان هاست که از دیرباز مورد استفادۀ آن ها بوده است. نامه‌های موجود در منابع فارسی از جهات مختلف درخور مطالعه و تحقیق هستند. هدف و مسألۀ اصلی رسالۀ حاضر که با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده، بررسی و مقایسۀ ساختار و درونمایۀ انواع نامه¬ها می باشد. شواهد نشان می دهد که در تاریخ بیهقی، نامه‌ها در این دسته‌ها جای می‌گیرند: توقیع؛ خصوصی؛ مشافهه؛ منشور؛ فتح نامه؛ سوگندنامه؛ پیمان نامه؛ معمانامه؛ مواضعه؛ گشادنامه؛ ملطفه. از دید ساختاری در تاریخ بیهقی به ندرت نامه ها با نام خداوند شروع شده است و همچنین در مورد نامه ها در این اثر باید گفت که هرگز جنبۀ اطناب به خود نمی گیرند و از مترادفات، صنایع لفظی، ترکیبات عربی، مشحون هستند. همچنین، جمله‌ها، کوتاه و مستقل و از نظر معنی به هم پیوسته بوده و الفاظ و افعال و روابط، در جمله‌های پی در پی تکرار می شوند و این امر، نثر را در مواردی به زبان محاوره نزدیک تر کرده است.
نامه یکی از ابزارهای برقراری ارتباط میان انسان هاست که از دیرباز مورد استفادۀ آن ها بوده است. نامه‌های موجود در منابع فارسی از جهات مختلف درخور مطالعه و تحقیق هستند. هدف و مسألۀ اصلی رسالۀ حاضر که با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده، بررسی و مقایسۀ ساختار و درونمایۀ انواع نامه¬ها می باشد. شواهد نشان می دهد که در تاریخ بیهقی، نامه‌ها در این دسته‌ها جای می‌گیرند: توقیع؛ خصوصی؛ مشافهه؛ منشور؛ فتح نامه؛ سوگندنامه؛ پیمان نامه؛ معمانامه؛ مواضعه؛ گشادنامه؛ ملطفه. از دید ساختاری در تاریخ بیهقی به ندرت نامه ها با نام خداوند شروع شده است و همچنین در مورد نامه ها در این اثر باید گفت که هرگز جنبۀ اطناب به خود نمی گیرند و از مترادفات، صنایع لفظی، ترکیبات عربی، مشحون هستند. همچنین، جمله‌ها، کوتاه و مستقل و از نظر معنی به هم پیوسته بوده و الفاظ و افعال و روابط، در جمله‌های پی در پی تکرار می شوند و این امر، نثر را در مواردی به زبان محاوره نزدیک تر کرده است.
1. انوری، حسن (1373) اصطلاحات دیوانی دورۀ غزنوی و سلجوقی، چاپ دوم، تهران: سخن.
2. ایگلتون، تری (1380) پیش درآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمه ی عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
3. باردن، آکن (1375) تحلیل محتوا، ترجمۀ ملیحه آشنایی و محمد یمنی دوزی¬سرخابی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
4. بدیعی، نعیم (1376) «روش تحلیل محتوا»، مجلۀ نمایۀ پژوهش، سال 1، ش 4-3.
5. _____، ...... (1380) تحلیل محتوا، تهران: ادارۀ کل تبلیغات.
6. بیهقی، خواجه ابوالفضل محمد بن حسین (1389) تاریخ بیهقی، تصحیح دکتر علی اکبر فیاض، چاپ دوم، تهران: نشر علم.
7. ــــــــــــــــــ ، ........................................ (1370) تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب¬رهبر، چاپ دوم، تهران: مهتاب.
8. پشت دار، علی محمد (1380) «آداب و فنون دبیری در تاریخ بیهقی و چهارمقاله»، مجلۀ پیام بهارستان، شمارۀ 7.
9. پورداوود، ابراهیم (1380) فرهنگ ایران باستان، تهران: اساطیر.
10. تبریزی، محمدحسین بن خلف (1342) برهان قاطع، ج1، به اهتمام دکتر محمد معین، مقدّمه ها به قلم علی اکبر دهخدا، ابراهیم پورداوود، علی اصغر حکمت و سعید نفیسی، تهران: ابن سینا.
11. تفضلی، احمد (1383) تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن.
12. تویسرکانی، قاسم (1338) تاریخی از زبان تازی در میان ایرانیان، تهران: انتشارات دانش سرای عالی.
13. جعفری، ناهید (1392) «نامه و نامه نگاری در تاریخ بیهقی»، فصل نامۀ بهارستان سخن، دورۀ 9، شمارۀ 23.
14. جهشیاری، ابی عبدالله محمد بن ابن عبدوس (1348) الوزراء و الکتاب، القاهره: بی نا.
15. حسینی کازرونی، سید احمد (1388)فرهنگ و تاریخ بیهقی، چاپ دوم، تهران: زوار.
16. _____________، ............ (1384) پژوهشی در اعلام تاریخی و جغرافیایی تاریخ بیهقی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی آیات.
17. خطیبی، حسین(1386)فن نثر در ادب پارسی، چاپ سوم، تهران: زوار.
18. دانش¬پژوه، منوچهر(1377) سیر نامه¬نگاری در ادبیات فارسی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
19. دهخدا، علی اکبر(1377) لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران.
20. دهقان، علی (1386) فن نامه نگاری در زبان فارسی، تهران: شایسته.
21. رایت، کارل (1373) تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمۀ نادر سالارزاده امیری، تهران: نشر دانشگاه علامه طباطبایی.
22. رحیم¬سلطانی، آرزو (1391) «مروری بر روش تحلیل محتوا»، مجلۀ آینۀ پژوهش، دورۀ 23، ش137.
23. رستگارفسایی، منصور(1385) انواع نثر فارسی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها.
24. رضایی¬اوّل، مریم و دلبری، حسن(1397) «بررسی هم¬سنج نامه¬های تاریخ بیهقی با نامه¬های عتبه¬الکتبه و التوسّل الی الترسّل»، مجلۀ نثرپژوهی ادب فارسی، دورۀ 21، شمارۀ 43.
25. رفیع¬پور، فرامرز(1385) «تکنیک¬های خاص تحقیق در علوم اجتماعی: کندوکاوها و پنداشته¬ها»، تهران: شرکت سهامی .
26. رکنی یزدی، محمدمهدی(1374)یادنامۀ ابوالفضل بیهقی، چاپ دوم، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
27. زریاب خویی، عباس (1368) تاریخ نگاری بیهقی، تهران: علمی.
28. ساروخانی، باقر (1375) روش های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
29. سرمد، زهره و بازرگان، عباس و حجازی، الهه (1379) روش های تحقیق در علوم رفتاری، تهران: نشر آگه.
30. صالحی، پیمانه (1394) «بررسی نگارش نامه های دیوان رسالت در عصر غزنوی با تکیه بر تاریخ بیهقی»، مجلۀ گنجینۀ اسناد، شمارۀ ۹۸.
31. صحرایی، قاسم و حسنی جلیلیان، محمدرضا و پیران پور، میررضا (1390) «پژوهشی در نامه های شاهنامه فردوسی»، مجلۀ متن-پژوهی ادبی، دورۀ 15، شمارۀ 50.
32. صفا ، ذبیح الله (1366) تاریخ ادبیات در ایران در قلمرو زبان پارسی، تهران: توس.
33. عتبی، محمد بن عبدالجبار (1345) ترجمه تاریخ یمینی، به اهتمام جعفر شعار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
34. فاضلی، نعمت الله (1376) «آموزش، تحقیق، ترویج (تحلیل محتوای نامۀ علوم اجتماعی)»، مجلۀ نمایۀ پژوهش، سال 1، ش 100-99.
35. کریستین سن، آرتور (1387) ایران در زمان ساسانیان، ترجمه غلامرضا رشید یاسمی، تهران: نگاه.
36. محجوب، محمدجعفر (1381) خاکستر هستی، چاپ دوم، تهران: مروارید.
37. مردانی، فیروز (1377) «ترسل و نامه نگاری در ادب فارسی»، مجلۀ کیهان فرهنگی، شمارۀ ۱۴۷.
38. مصطفوی سبزواری، رضا (1371) گزیدۀ تاریخ بیهقی، چاپ چهارم، تهران، نشر دانشگاه پیام نور.
39. معین، محمد (1389) فرهنگ نامه، به اهتمام عزیزالله علیزاده، تهران: ثامن.
40. میهنی، محمد بن عبدالخالق (1389) آیین دبیری، به تصحیح و توضیح اکبر نحوی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
41. نئوندروف، کیمبرلی. ای (1395) راهنمای تحلیل محتوا، ترجمه¬ حامد بخشی و وجیهه جلاییان بخشنده، مشهد: نشر جهاد دانشگاهی.
42. نرشخی، محمد بن جعفر (1363) تاریخ بخارا، به تصحیح احمد بن نصر، تهران: توس.
43. نصیری عمران، کبری (1395) «نامه ها در تاریخ بیهقی»، مجلۀ رشد آموزش و پرورش، شمارۀ 1.
44. نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر (1381) از روی تصحیح علامه محمد قزوینی، با شرح و توضیح از سعیده قره بگلو و دکتر رضا انزابی نژاد، تهران: نیل.
45. هولستی، ال.آر، (1373) تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمۀ نادر سالارزاده امیری، تهران: نشر دانشگاه علامه طباطبایی.
46. یاحقی، محمدجعفر (1389) یادنامۀ تاریخ بیهقی، مشهد: دانشگاه فردوسی.