آینده روابط ایران و آذربایجان (پس از جنگ دوم قره باغ) با تاکید بر نقش بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای
محورهای موضوعی : علوم سیاسی- روابط بین الملل
1 - عضو هیات علمی
کلید واژه: بازیگران منطقه, پان ترکیسم, جنگ دوم قره باغ, سناریو نویسی.,
چکیده مقاله :
روابط ایران و آذربایجان طی سه دهه گذشته تحت تاثیر عوامل مختلفی نظیر جنگ، انقلاب و تغییرات در موازنه ی قدرت، دچار تحولات زیادی شده است. زمینه هایی نظیر اشتراکات دینی و مذهبی، اشتراکات فرهنگی و تاریخی، مرزهای طولانی آبی و زمینی و احداث پروژه های سدسازی مشترک، بسترهای همگرایی دو کشور را فراهم آورده است. در مقابل، روابط با آمریکا و رژیم صهیونیستی، پان ترکیسم، بحران قره باغ، حذف ایران از مسیر انتقال نفت آذربایجان به بازارهای جهانی و اقدام های تحریک آمیز علیه امنیت ملی ایران، موجب ایجاد تنش در روابط دو کشور شده است. هدف از این مطالعه، تحلیل آینده روابط ایران و آذربایجان با تاکید بر نقش بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای پس از جنگ دوم قره باغ است. بدین منظور، از روش سناریونویسی که در مجموعه کلی تر از مطالعات آینده پژوهی جای دارد، استفاده شد و از روش های کیفی برای سناریو پردازی استفاده شد. سناریوهای محتمل درباره آینده روابط ایران و آذربایجان عبارتند از: گسترش مناسبات ایران و آذربایجان، گشایش کریدور زنگه زور، حذف ایران از ترانزیت انرژی آذربایجان، دامن زدن به اقدامات تجزیه طلبانه آذربایجان در استان های مرزی ایران، تشدید اختلاف بر سر رژیم حقوقی دریای خزر و اقدامات امنیتی-جاسوسی آذربایجان علیه ایران. در بررسی این سناریوها، مواضع بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای بررسی شد.
Relations between Iran and Azerbaijan have changes during the past three decades under the influence of various factors such as war, revolution and changes in the balance of power. Areas such as religious, cultural and historical commonalities, long water and land borders have provided the platforms for the convergence of the two countries. On the other hand, relations with US and Israel, pan-Turkism, the Karabakh crisis, the removal of Iran from the route of transferring Azerbaijani oil and provocative actions against Iran's national security have caused tension in the relations between the two countries. The purpose is to analyze the future of relations between Iran and Azerbaijan, emphasizing the role of regional and extra-regional players after the Second Karabakh War. For this purpose, scenario writing method was used and qualitative methods were used for scenario development. Possible scenarios about the future of Iran-Azerbaijan relations include: the expansion of Iran-Azerbaijan relations, the opening of the Zange Zor Corridor, the removal of Iran from Azerbaijan's energy transit, the fueling of Azerbaijan's separatist actions in Iran's border provinces, the intensification of the dispute over the legal regime of the Caspian Sea, and security-espionage measures of Azerbaijan against Iran.
1. احمدی، حسین (1393). جمهوری آذربایجان 23 سال تکاپو برای دولت-ملت¬سازی، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
2. امیراحمدیان، بهرام (1367). جغرافیای قفقاز، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین¬المللی.
3. امیراحمدیان، بهرام (1403). توسعه همکاری¬های ایران و آذربایجان، در سایه برداشت¬های منفعت¬طلبانه و یکسویه ترکیه، دیپلماسی ایرانی، http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/2026348/
4. تیشه¬یار، ماندانا (1391). بررسی روش¬های گردآوری و تحلیل¬ها در مطالعات آینده¬پژوهی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
5. حسنوی، رضا، جعفری¬زاد، علیرضا و توحیدیان، علی (1401). شناسایی پیشران¬های موثر در آینده روابط امنیتی ایران و جمهوری آذربایجان با رویکرد آینده¬پژوهی، نشریه علمی آینده-پژوهی انقلاب اسلامی، سال 3، شماره 2، 93-65.
6. حسین¬پور، زهرا (1399). واکاوی عوامل تاثیرگذار بر روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان (ابعاد و رویکردها)، فصلنامه مطالعات منافع ملی، سال 6، شماره 22، 112-91.
7. پوراحمدی میبدی، حسین و پدین، محمد (1397). عوامل تاثیرگذار بر روابط ج.ا.ایران و ج.آذربایجان از سال 1992 تا 2016، فصلنامه علمی رهیافت¬های سیاسی و بین¬المللی، دوره 11، شماره 3، 146-115.
8. خسروی، ملک¬تاج و خسبانی یزدانی، احسان (1398). آینده عراق و سناریوهای مربوط به آن (202-2010)، فصلنامه مطالعات روابط بین¬الملل، سال 12، شماره 46، 121-87.
9. عباسی، مجید و موسوی، سیدمحمدرضا (1392). روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان، بسترهای همگرایی و زمینه¬های واگرایی، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 6، شماره 2، 80-61.
10. عباسی، مجید، نورمحمدی، مرتضی و موسوی، سیدمحمدرضا (1391). تاثیر ویژگی¬های ژئوپلیتیکی جمهوری آذربایجان بر روابط با جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین¬المللی، شماره 12، 117-83.
11. کارگر، رحیم (1394). آینده¬پژوهی از دیدگاه قرآنی، تهران، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
12. کامران، حسن، متقی، افشین و رشیدی، مصطفی (1390). حضور اسرائیل در قفقاز و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران (با کاربرد نظریه بازی¬ها)، فصلنامه علمی-پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، سال 9، شماره 28، 80-59.
13. کامران، حسن، حسن¬نامی، کامران، جعفری، فرهاد (1388). رژیم حقوقی و تحدید حدود دریایی خزر، جغرافیا (انجمن جغرافیایی ایران)، سال 7، شماره 20 و 21، 46-25.
14. کولایی، الهه و اصولی، قاسم (1391). چگونگی تغییر روابط امنیتی¬شده ایران و جمهوری آذربایجان، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 5، شماره 11، 94-75.
15. محمدی، سعید و شفیعی سروستانی، اسماعیل (1400). تاثیر روابط جمهوری آذربایجان و آمریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از 1991 تا 2017م، پژوهشنامه تاریخ، سیاست و رسانه، سال 4، شماره 2، 106-79.
16. معصوم¬زاده، محمدحسین (1402). قصه زنگه¬زور، منافع و اهداف کشورهای ذی¬ربط، دیپلماسی ایرانی، http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/2022384/
17. موسوی، سیدمحمد، موسوی، سیدمحمدرضا و نصیری، سوناز (1392). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال جمهوری آذربایجان، همایش ملی ژئوپلیتیک جنوب غرب آسیا؛ مسائل، تحولات و چشم¬انداز.
18. موسوی شهیدی، سید مهدی و احمدی کروچ، سید عباس (1398). زمینه¬های تعامل، رقابت و تنش در روابط ژئوپلیتیکی ایران و آذربایجان و ارائه مدل پیشنهادی، فصلنامه روابط خارجی، سال 11، شماره 42، 102-69.
19. Fahey, L., and Randall, R. M. (1997). Learning from the future: Competitive foresight scenarios, John Wiley & Sons.
20. Gale, D., & Stewart, F. M. (1953). Infinite games with perfect information. Contributions to the Theory of Games, 2(245), 2-16.
21. Imanzade, Anar (2022). Iranian soft power in Azerbaijan and the second Karabakh war, Thesis in M.A., BOĞAZİÇİ University.
22. Rubin, B. (1998). Notes on Turkey-Israel Relations, Foreign Affairs.
23. Wellman, M. P. (2004). Notes on equilibria in symmetric games. International Joint Conference on Autonomous Agent & Multi Agent Systems, NY.