بررسی تاثیر عوامل شخصیتی نخبگان سیاسی بر سیاست خارجی

محورهای موضوعی : علوم سیاسی- روابط بین الملل

احمد محمدی ¹ , حسن ملائکه ^{2 *} , محمد حسن طالبیان ³

1 - گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا
2 - گروه علوم سیاسی، واحد شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرضا، ایران
3 - گروه روان شناسی، واحد شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرضا، ایران

تاریخ دریافت : 1403/09/05 تاریخ پذیرش : 1403/11/17 تاریخ انتشار : 1404/01/10

کلید واژه: منابع فردی, ویژگی های شخصیتی, سیاست خارجی, نئو,

چکیده مقاله :

جیمز روزنا متغیرفرد را،  شامل ویژگی های فردی نخبگان سیاسی و برگرفته از ارزشها، استعدادها و تجربیات شخص نخبه تعریف می کند. از دیگر سو، نئو با بررسی 5 ویژگی اصلی  می تواند راهگشای شناسایی ویژگی های فردی نخبه باشد.

پژوهشگر در پی پاسخ به این سوال اصلی بود که چه ویژگی های شخصیتی به منظور حصول نتایج مطلوب در سیاست خارجی، کارآمدتر می باشد؟ نخستین پاسخ می توانست دربرگیرندهء حد بالایی از برونگرایی، گشودگی نسبت به تجربه، توافق پذیری ، مسوولیت پذیری و حد پایینی از روان رنجور خویی را به همراه داشته باشد.هدف از انجام این پژوهش، ایجاد ارتباط مستمر و پایدار بین روان شناسی و علم سیاست است تا بدین طریق، نخبگان ابزاری کارآمدی متناسب با نیاز جامعه پرورش یابد.روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و با استفاده از آزمون نئو در تحلیل شخصیت صورت گرفته است.نتایج حاصله از یافته های تحقیق، تایید کنندهء فرضیه پژوهشگر و مستدل بر این مبانی است که نخبگان ابزاری با ثبات عاطفی بالا، کنترل بهتری بر محیط، خود و تمرکز بالایی بر وظایف خود دارند.نخبگانی که دارای گشودگی نسبت به تجربهء بالا دارند، انتقادپذیری مناسب و استفاده از تجارب دیگران را در سرلوحهء روش خود قرار می دهند.

چکیده انگلیسی:

 Rosenau defines the individual variable, including the individual characteristics of the political elite and derived from the values, talents and experiences of the elite person. On the other hand, Neo, by examining the 5 main characteristics , can be a way to identify elite individual characteristics. The researcher sought to answer the main question, which personality traits are more efficient in order to achieve the desired results in foreign policy? The first answer could include a high level of extroversion, openness to experience, agreeableness, responsibility and a low level of neuroticism. The purpose of this research is to establish a continuous and stable connection between psychology and political science, so that in this way, the elites can be cultivated as an efficient tool according to the needs of the society. The research method is descriptive-analytical and using the NEO test in character analysis. The results obtained from the research findings confirm the researcher's hypothesis and are based on the foundations that elites have a high emotional stability, better control over the environment, themselves and a high concentration on their duties. Elites who have high openness to experience put appropriate criticism .

منابع و مأخذ:

منابع
بشرپور ، سجاد(1394). صفات شخصیت نظریه و آزمون.(چاپ سوم).تهران: انتشارات ساوالان.
پوراحمدی میبدی، حسین، سلطان پور، محمد(1401).تاثیر عامل شخصیت بر تصمیم گیری سیاست خارجی:مقایسهء موردی سیاست خارجی جورج بوش دوم در قبال ایران.فصلنامهء علمی پژوهشی راهبردهای سیاست.دورهء . شمارهء 14.
حداد، غلامرضا(1400). روایتی از چیستی و چرایی سیاست خارجی دولت محمود احمدی نژاد.(چاپ اول). تهران: چاپخش.
حق شناس، حسن (1395). طرح پنج عامل شخصیت شناسی.نظریه ها، آزمون ها، و کاربردهای بالینی و مشاوره ای. (چاپ اول).تهران: انتشارات روان سنجی.
درویشی، جعفر؛ خامه ای، بهزاد؛ بخشی، احمد (1394). تاثیرگذاری شخصیت سید محمد خاتمی بر الگوی رفتاری سیاست خارجی دوران اصلاحات(پایان نامه کارشناسی ارشد)دانشگاه رازی، اردبیل، ایران.
دهقانی فیروزآبادی، جلال (1395). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران.(چاپ هفتم).تهران: انتشارات سمت.
سرگلزایی، محمدرضا(1396).جنون قدرت و قدرت نامشروع، در باب فاشیسم، توتالیتاریسم و کاپیتالیسم، (چاپ هشتم).تهران: نشر قطره.
سوری، ایرج(1398). روان شناسی سیاسی شخصیت محمدرضا شاه پهلوی:تصورات از قدرت و جنبش انقلابی مردم ایران، تاریخ نامهء انقلاب، سال سوم، دفتر اول تا چهارم، تهران.
عبدالملکی، سعید(1397). روان شناسی سیاسی.تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
عبدالملکی، سعید(1398). بنیادهای تئوریک نوسازی روانی،روان شناسی چگونه می تواند به توسعهء ملی کمک کند؟تهران: نشر وانیا.
فیست، جست؛ فیست، گریگوری؛ تامی، آن رابرتس (1400). نظریه های شخصیت، ویراست هشتم، ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر روان.
مارش، دیوید؛ استوکر، جری(1384). روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی.(چاپ دوم).تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
محمدی، احمد؛ ملائکه، سید حسن؛ طالبیان، محمد حسن(1402). روان‌شناسی توسعه: از درماندگی آموخته‌شده تا توسعه فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی.1402. 15(3).صص 173-193.
مقتدر، هوشنگ(1370)سیاست بین الملل و سیاست خارجی.تهران:نشر قومس.
واینبرگ، اشلی(1394). روان شناسی سیاستمداران، ترجمهء شهرزاد مفتوح.(چاپ اول).تهران:نشر قومس.

-B. Gravelle, Jason Reifler, Thomas J. Scotto 2020) , Personality traits and foreign policy attitudes: A cross-national exploratory study, Personality and Individual Differences, Volume 153
https://doi.org/10.1016/j.paid.2019.109607
-Glad, B. (1989). Personality, Political and Group Process Variables in Foreign Policy Decision-Making: Jimmy Carter’s Handling of the Iranian Hostage Crisis. International Political Science Review, 10(1), 35-61. https://doi.org/10.1177/019251218901000103


-Juliet Kaarbo, New directions for leader personality research: breaking bad in foreign policy, International Affairs, Volume 97, Issue 2, March 2021, Pages 423–441, https://doi.org/10.1093/ia/iiaa221
-Preston, T. (2017, December 22). Leadership and Foreign Policy Analysis. Oxford Research Encyclopedia of International Studies. Retrieved 16 Nov. 2024, from


-Sheikh, A. M., & Muhammad, A., (2018). Leadership trait analysis in Foreign Policy, INTERNATIONAL JOURNAL OF RESEARCH CULTURE SOCIETY, Vol. 2, No: 11.

متن کامل:



 

 

 

 

 

 

Investigating the Influence of Personality Factors of Political Elites on Foreign Policy   Ahmad Mohammadi1, Hassan Malaekeh2*, Mohammad Hassan Talebian3

 

Received:2024/11/25 Accepted:2025/02/05

Research Article

 

Abstract James Rosenau defines the individual variable, including the individual characteristics of the political elite and derived from the values, talents and experiences of the elite person. Rosenau considers the range of free selection as a range in which the individual characteristics of actors and political elites can emerge. On the other hand, Neo, by examining the 5 main characteristics of neuroticism, extroversion, openness to experience, agreeableness and responsibility, can be a way to identify elite individual characteristics. The researcher sought to answer the main question, which personality traits are more efficient in order to achieve the desired results in foreign policy? The first answer could include a high level of extroversion, openness to experience, agreeableness, responsibility and a low level of neuroticism. The purpose of this research is to establish a continuous and stable connection between psychology and political science, so that in this way, the elites can be cultivated as an efficient tool according to the needs of the society. The research method is descriptive-analytical and using the NEO test in character analysis. The results obtained from the research findings confirm the researcher's hypothesis and are based on the foundations that elites have a high emotional stability, better control over the environment, themselves and a high concentration on their duties. Elites who have high openness to experience put appropriate criticism and the use of other people's experiences at the forefront of their methods. Political elites with high agreeableness develop a high commitment to success. The elites with high responsibility use all their effort and diligence towards the pursuit of national interests, and in the end, it brings a high level of emotional stability, dominance and effective communication of the political elite with itself and the international community. Identifying personality styles that match the needs of society shows the high efficiency of psychology in entering the political arena.   Keywords: Elites, Foreign policy, Individual resources, Neo, Personality traits

 

Mohammadi, A., Malaekeh, H., Talebian, M. H. (2025). Investigating the Influence of Personality Factors of Political Elites on Foreign Policy. Journal of Political and International Research, 17(62), pp.1-16.

 

---

[1]  Department of Political sciences, Sh. C., Islamic Azad university, Shahreza, Iran. [e-mail]

[2]  Department of Political sciences, Sh. C., Islamic Azad university, Shahreza, Iran. (Corresponding Author). [e-mail]

[3]  Department of Psychology, Sh. C., Islamic Azad university, Shahreza, Iran. [e-mail]

 

 

.

 

 

بررسی تاثیر عوامل شخصیتی نخبگان سیاسی بر سیاست خارجی   احمد محمدی1، حسن ملائکه2*، محمد حسن طالبیان3

 

---

[1] گروه علوم سیاسی، واحد شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرضا، ایران. [e-mail]

[2] گروه علوم سیاسی، واحد شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرضا، ایران (نویسنده مسئول). [e-mail]  

[3]  گروه روان شناسی، واحد شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرضا، ایران[e-mail]

 

مقاله پژوهشی

تاریخ دریافت: 05/09/1403 تاریخ پذیرش: 17/11/1403

 

چکیده جیمز روزنا متغیرفرد را،  شامل ویژگی های فردی نخبگان سیاسی و برگرفته از ارزشها، استعدادها و تجربیات شخص نخبه تعریف می کند. روزنا، محدودهء گزینش آزاد را، محدوده ای می داند که در آن، ویژگی های فردی بازیگران و نخبگان سیاسی، امکان بروز و ظهور می یابد. از دیگر سو، نئو با بررسی 5 ویژگی اصلی روان رنجورخویی، برون گرایی، گشودگی نسبت به تجربه، توافق پذیری و مسوولیت پذیری می تواند راهگشای شناسایی ویژگی های فردی نخبه باشد. پژوهشگر در پی پاسخ به این سوال اصلی بود که چه ویژگی های شخصیتی به منظور حصول نتایج مطلوب در سیاست خارجی، کارآمدتر می باشد؟ نخستین پاسخ می توانست دربرگیرندهء حد بالایی از برونگرایی، گشودگی نسبت به تجربه، توافق پذیری ، مسوولیت پذیری و حد پایینی از روان رنجور خویی را به همراه داشته باشد.هدف از انجام این پژوهش، ایجاد ارتباط مستمر و پایدار بین روان شناسی و علم سیاست است تا بدین طریق، نخبگان ابزاری کارآمدی متناسب با نیاز جامعه پرورش یابد.روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و با استفاده از آزمون نئو در تحلیل شخصیت صورت گرفته است.نتایج حاصله از یافته های تحقیق، تایید کنندهء فرضیه پژوهشگر و مستدل بر این مبانی است که نخبگان ابزاری با ثبات عاطفی بالا، کنترل بهتری بر محیط، خود و تمرکز بالایی بر وظایف خود دارند.نخبگانی که دارای گشودگی نسبت به تجربهء بالا دارند، انتقادپذیری مناسب و استفاده از تجارب دیگران را در سرلوحهء روش خود قرار می دهند.نخبگان سیاسی با توافق پذیری بالا، تعهد زیادی به موفقیت در خود ایجاد می کنند.نخبگان با مسولیت پذیری بالا، تمام تلاش و اهتمام خود را نسبت به پیگیری منافع ملی بکار می گیرند و در نهایت حد بالایی از ثبات عاطفی، تسلط و ایجاد ارتباط موثر نخبهء سیاسی را با خود و جامعهء بین المللی به همراه دارد.شناسایی سبک های شخصیتی متناسب با نیازهای جامعه، کارآمدی بالای روانشناسی در ورود به عرصهء سیاست را نمایان می کند.   کلمات کلیدی: سیاست خارجی، منابع فردی، نخبگان، نئو، ویژگی های شخصیتی

 

محمدی؛ احمد، ملائکه؛ حسن، طالبیان؛ محمد حسن (1404). بررسی تاثیر عوامل شخصیتی نخبگان سیاسی بر سیاست خارجی. فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، شماره 62،  صفحات 16-1.

 

 

 

 

1-مقدمه

از منظر یک روان شناس که وقوع جنگ و تعارض را برمبنای خصوصیات تجاوزگرانهء انسان تجزیه و تحلیل می کند، عمدتا بر روی فرد تاکید می کند.روان شناس سیاسی محور مطالعهء خود را بر افراد قرار می دهد و از آنجا که هنجارهای رفتاری در نوع و کیفیت تصمیماتی است که افراد اتخاذ می کنند، نقش تعیین کننده ای دارد، بنابراین سطح تحلیل فرد یا خرد بیش از سایر سطوح مدنظر قرار می گیرد.

توسیدید، در ترسیم جنگ پلوپونز بین آتن و اسپارت، ویژگی های فردی و سبک‌های شخصیتی رهبران را موضوعی حیاتی معرفی می کند. ماکیاولی نیز این تفکر که « ویژگی های شخصیتی رهبران» مولد  تأثیر ژرف بر سیاست است را مورد تاکید قرار داده است.( Sheikh, A, & other,2018, P8).

با ظهور رویکردهای نظری و روش‌شناسی جدید، محققان زیادی در کارهای تحقیقاتی خود به مطالعهء  رابطه بین رهبران و سیاست خارجی پرداخته اند. نظریه رهبری « بزرگ مرد» از نخستین اندیشه هایی بود که در این امر بیان گردید.بر اساس   این نظریه، رهبران تاثیر گذار، پیش از آنکه به امر رهبری گماشته گردند، «رهبر متولد شده‌اند، نه اینکه برای رهبری ساخته شده‌ باشند». بنابراین افرادی که رهبر می‌شوند منحصراً خاص هستند و ویژگی‌های شخصیتی متمایزی دارند که آنها را از دیگران متمایز می کند.(Preston, 2024).

جیمز روزنا مجموعهء  وسیعی از فرآیندهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روان شناسانه را مطرح می کند که تأثیر قابل توجهی بر رفتار جوامع دارد.روزنا بر اساس همین عوامل، پنج دسته از متغیرهای تاثیر گذار را معرفی می کند.متغیر فرد، متغیر نقش، متغیر حکومتی، متغیر اجتماعی و متغیرهای محیطی یا بین المللی از جمله متغیرهای مورد تاکید روزنا است. روزنا همچنین، عملکرد نخبگان را در دوایر متحدالمرکزی که به اقتضائات رسمی، غیر رسمی و محدوه ای تحت عنوان گزینش آزاد، تقسیم می نماید. 

با توجه به اینکه، رهبران دوره طولانی مدت به تصدی در حکمرانی می پردازند، تأثیری که این رهبران بر سیاست‌ها از جمله سیاست‌های خارجی دارند، موضوع مهمی است.( (Kaarbo,2021, Pp 423

عبدالعلی قوام در کتاب اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل، عوامل محدود کننده ای برای سیاست گذاری خارجی برمی شمارند:محدودیت های ذهنی تصمیم گیرندگان، انعطاف پذیری نهادهای تصمیم گیرنده، محدود بودن حوزهء اقتدار، نارسایی های ارتباطی در این مجموعه قرار می گیرند.

شخصیت  رهبر اجرایی می‌تواند بر سیاست‌گذاری تأثیر بگذارد.این تاثیر گذاری زمانی بارزتر می گردد که رهبر اجرایی از اختیارات قابل توجهی برخوردار باشد.به‌ویژه زمانی که او اختیارات قابل‌توجهی برای عمل مستقل در عرصه سیاست خارجی داشته باشد.( Glad, B. 1989, P35)

نئو آزمونی است که دارای 5 شاخصهء اصلی روان رنجورخویی، گشودگی نسبت به تجربه، توافق پذیری، برون گرایی و مسوولیت پذیری است و هرکدام از این شاخص ها 6 زیرمجموعه را بررسی می کند. افرادی که در روان رنجورخویی نمرهء بالایی را کسب می کنند مضطرب، تندمزاج، هیجانی و خودآگاه هستند و در مقابل آن افراد آرام، از خود راضی و غیر هیجانی هستند. تکانشگری بالا و تبدیل نظام بین الملل به مرحلهء جنگ، لزوم بررسی این ویژگی را نشان می دهد.

براساس تحقیقات متعدد، در شاخص شخصیتی برون‌گرایی، جایگاه رهبری و مدیریت ارتباط معناداری با برون گرایی دارد.در گشودگی نسبت به تجربه، افراد با نمرهء بالا، تمایل شدیدی نسبت به پذیرش عقاید جدید از خود نشان می دهند. افراد با توافق پذیری بالا، حس همکاری خوبی از خود نشان می دهند.در این آزمون با 30 ویژگی شخصیتی مواجه هستیم که اعتبار و پایایی آن مورد تائید مراجع دانشگاهی قرار گرفته است.بررسی این 30 فاکتور و شاخص شخصیت در نوع نگرش و عملکرد در سیاست خارجی، بسیار موثر و کارآمد است.

متغیر مستقل در این پژوهش، منابع فردی و یا ویژگی های شخصیتی است که دربر گیرندهء خصوصیات شخصی، منش، کیفیت رهبری و ... است.

متغیر وابسته نیز سیاست خارجی است.هدف از این پژوهش، ایجاد حلقهء ارتباطی بین روانشناسی و سیاست خارجی است تا بدین وسیله، با استمداد از روانشناسی به ایجاد پویایی در سیاست خارجی اقدام گردد.

پژوهشگر در پی پاسخ به این سوال اصلی است که چه ویژگی های شخصیتی به منظور حصول نتایج مطلوب در سیاست خارجی، کارآمدتر می باشد؟ نخستین پاسخ می توانست دربرگیرندهء حد بالایی از برونگرایی، گشودگی نسبت به تجربه، توافق پذیری ، مسوولیت پذیری و حد پایینی از روان رنجور خویی را به همراه داشته باشد.

 

2-روش و چارچوب نظری

1-2-روش تحقیق

روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است که با استفاده از اسناد کتابخانه ای صورت گرفته است.بنابراین به منظور برقراری ارتباط بین متغیر مستقل و وابسته، مبانی نظری تاثیرگذار بر سیاست خارجی مورد بررسی قرار می گیرد.سپس شاخص های 5 گانهء نئو و مهارتهایی که در اثر آن ایجاد می گردد، مورد بحث قرار می گیرد.

 

2-2-تعریف مفاهیم

1-2-2-نخبگان

نگاه دقیق به دموکراسی نشان می دهد که دموکراسی حاکمیت اکثریت مردم نیست، بلکه در واقع حکومت نخبگان است.بشر همواره  با این سوال روبرو بوده است که چه کسانی و با چه معیارهایی حق حکومت بر مردم را دارند؟ در هرجامعه ای افرادی وجود دارند که بنا به دلایلی از موقعیت برجسته ای برخوردار هستند و نقش تعیین کننده ای در عرصهء سیاست و اجتماع بر عهده دارند.بر مبنای این نظریه، جامعه دارای دوطبقهء متفاوت فرادست (نخبگان) و دیگری فرودست است.عملکرد و وظایف نخبگان در جامعه، قدمتی به وسعت تاریخ فلسفه و اندیشهء سیاسی دارد.

هر چند ریشه های نخبه گرایی را باید در عقاید فلاسفهء یونان باستان و علی الخصوص افلاطون و سپس ماکیاول جستجو کرد، اما نخبه گرایی توسط پاره تو، موسکا و میخلز به عنوان یک نظریهء اجتماعی مطرح گردید.نخبه گرایی بر این ادعا استوار است که حکومت نخبگان غیر قابل اجتناب است (مارش و دیگران،360:1384).

موسکا نیز وجود نخبگان را امری اجتناب ناپذیر می داند و ویژگی تمام جوامع را در استبداد اقلیت بر اکثریت تعریف می کند.موسکا معتقد است که هر طبقهء حاکم برای حفظ مشروعیت خود، به انجام یک فرمول سیاسی اقدام می کند.بر این اساس چرخش نخبگان معمولا از پدر به پسر است اما گاهی به علت شکست و زوال فرمول سیاسی قدرت به دست طبقه ای دیگر می افتد.این عبارت با مفهوم سلطه پیوند و ارتباط زیادی پیدا می کند.میخلز نیز عقیده بر اجتناب ناپذیر بودن وجود نخبگان دارد.به این علت که چون نظام نمایندگی واقعی امکان پذیر نیست، حکومت مستقیم مردم، محال است.مفهوم قانون آهنین الیگارشی کلید افکار این اندیشمند نخبه گرا است، زیرا سلطهء رهبران بر اعضای سازمان را تضمین می کند.(مارش و دیگران،363:1384).

پاره تو دیگر اندیشمند نخبه گرا، افراد جامعه را به دو دستهء الیت(نخبه) و توده تقسیم می کند.به نظر وی، الیت یا نخبگان طبقه ای متشکل از افرادی است که درحوزه های گوناگون دارای  بیشترین دستاوردها بوده اند.به منظور بررسی تعادل اجتماعی، تقسیم نمودن نخبگان به دو طبقهء نخبگان حاکم و نخبگان غیر حاکم ضروری است.نخبگان حاکم افرادی هستند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم ایفاگر نقش و یا مسوولیتی در حکومت هستند و نخبگان غیر حاکم سایر نخبگان را در بر می گیرد.

 

2-2-2-سیاست خارجی

سیاست خارجی استراتژی یا رشته ای از اعمال است که با هدف دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده، طراحی گردیده است.با توجه به اینکه سیاست خارجی در خلا شکل نمی گیرد، این متغیر وابسته متاثر از متغیرهای مستقل فراوانی است.  بکارگیری نفوذ سیاسی به منظور ترغیب کشورهای دیگر تا قدرت قانونگذاری خود را به طریقی که مورد دلخواه است، اعمال کنند(مقتدر،119:1370).

متغیر سیاست خارجی در دو دستهء مادی و غیر مادی تقسیم بندی می گردد:در عرصهء مادی با مفاهیم قابل رویت وسعت سرزمین، جمعیت، موقعیت جغرافیایی و در غیرمادی، فرهنگ سیاسی، ارزش های سیاسی، باورها، دستاوردهای فکری، کیفیت رهبری، ساختار شخصیتی تصمیم گیرندگان و ...مورد بحث قرار می گیرد.

دهقانی فیروزآبادی در کتاب سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، با استناد به نظریهء پیوستگی روزنا، خصوصیات شخصی و روانی تصمیم گیرندگان سیاست خارجی را به دو دستهء ذاتی و اکتسابی تقسیم می کند.این ویژگی ها شامل دوراندیشی در مقابل عصبانیت، تواضع در برابر تکبر، احساس برتری در مقابل احساس حقارت، اعتماد به نفس بیش از حد، شجاعت، قاطعیت و ...می باشد. خصوصیات شخصی سیاست گذاران تاثیر انکارناپذیری بر سیاست خارجی دارد.برای نمونه قاطعیت، روحیهء انقلابی، سازش ناپذیری و ظلم ستیزی امام خمینی(ره) تاثیر بسزایی بر رفتار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دههء اول انقلاب اسلامی داشت.(دهقانی فیروزآبادی،71:1395).

 

2-3-مبانی نظری

2-3-1- منابع تاثیرگذار بر سیاست خارجی از نظر روزنا

جیمز روزنا معتقد است که مجموعهء  وسیعی از فرآیندهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روان شناسانه وجود دارد که تأثیری قابل توجهی بر رفتار جوامع دارد. روزنا بر اساس همین عوامل، پنج دسته از متغیرهای تاثیر گذار را معرفی می کند:

متغیر فرد:این ویژگی ها برگرفته از ارزشها، استعدادها و تجربیات شخص نخبه می باشد.بر اساس نظریهء پیوستگی روزنا، متغیر فردی سبب تمایز نخبه  از سایر تصمیم گیرندگان می گردد.خصوصیات منحصر به فرد نخبگان ابزاری، برداشت ها، تصورات، سبک رهبری، شیوهء تصمیم گیری، نظام باورهای نخبهء ابزاری، طرحواره های شخصیتی نخبه و ...تصمیمات و موضع گیری های متفاوتی را به تصویر می کشد.

متغیر نقش: به نقش هایی که توسط نخبگان سیاسی اشغال می گردد، گفته می شود.نقش ها، صرفا جایگاه تصمیم سازی را به عنوان جایگاه حقوقی مدنظر دارد و ویژگی های شخصیتی افراد در آن نقشی ندارند.البته ذکر این نکته ضروری است که حضور شخص نخبه، در نقش سیاسی می تواند نقش را پر رنگ و یا کمرنگ کند.اینکه نخبهء ابزاری چه ویژگی هایی برای پررنگ شدن و یا کم رنگ شدن نقش خود داشته باشد، به میزان زیادی نقش فرهنگ سیاسی جامعه را در بر می گیرد.متغیرهایی نظیر متاثر شدن نخبگان سیاسی از پست ها و مسوولیت شان، پیاده کردن عقده های درونی در ساختار حکومت بر اساس نظر فروید از موارد قابل ذکر در متغیر نقش می باشد.

متغیر حکومتی:این متغیر اشاره به ابعادی از ساختار حکومتی دارد که  رفتار سیاست مداران، برگرفته از محدودیت ها، تقویت ها و اقتضائات ساختار حکومتی دارد.به عنوان مثال، ساختار و نوع نظام سیاسی کشورها بر چگونگی رفتار سیاسی کشورها در بعد داخلی و خارجی تاثیر می گذارد.

 متغیر اجتماعی:در این متغیر، ابعاد غیر حکومتی جامعهء سیاسی مورد بررسی قرار می گیرد.جهت گیری های ارزشی، وفاق ملی، ارزش ها، عرف های اجتماعی و...از مهم ترین فاکتورهایی است که در این متغیر جایی برای بحث دارد. بنابر نظر روزنا خصوصيات و رفتار هر نظام اجتماعي، محصول سنت فرهنگي و محيط هاي متغير داخلي و خارجي است.

متغیرهای محیطی یا بین المللی:در این متغیر،  تاثیر محیط در تصمیم سازی و شکل گیری سیاست های  یک کشورمورد بررسی قرار می گیرد. میزان تأثیرگذاری این متغیر به طور مستقیم به میزان قدرت یک کشور بستگی دارد. واقعیت های جغرافیایی و چالش های ایدئولوژیک نمونه هایی از متغیرهای محیطی هستند که می توانند در تصمیم سازی به ایفای نقش بپردازد. میزان تأثیرگذاری هریک از متغیرها به قدرت سیاسی ، اقتصادی، ساختار فرهنگی و  ماهیت باز و بسته بودن ساختار اجتماعی بستگی دارد. 

نخبگان دارای تصور و تصویر خاصی از جهان و نظام بین الملل هستند.تجربیات محیطی برگرفته از واقعیت های بین المللی و داخلی همگام با درآمیختن با تجربیات شخصی به باورهایی تبدیل می گردد که کنش های فرد را شکل می بخشد.اینکه چه رفتاری و در چه موقعیتی توسط نخبهء حکومتی به عنوان نمایندهء سیستم حکمرانی صورت بگیرد، می تواند تابعی از رفتار رقیب، فرد متخاصم و یا کشور دوست در نظام بین الملل باشد.چنین روندی را بصورت عام می توان در نظریهء تحلیل رفتار متقابل اریک برن و بصورت خاص در نظریهء بازی ها تبیین و تشریح نمود.

براساس مطالعات جیمز روزنا در کتاب «مطالعهء علمی سیاست خارجی» عملکرد نخبگان در دوایر متحدالمرکزی به نام اقتضائات رسمی، غیر رسمی و محدوه ای تحت عنوان گزینش آزاد تقسیم می گردد. اقتضائات رسمی، محدودیت ها و ویژگی هایی است که براساس ساختار و نظام قانونی و حقوقی ثبت و پذیرفته شده است.

اقتضائات غیر رسمی، هنجارهای غیر مکتوبی است که بازیگران سیاسی ناگزیر از رعایت این هنجارها هستند و در نهایت محدودهء گزینش آزاد، محدوده ایست که ویژگی های فردی بازیگران و نخبگان سیاسی، امکان بروز و ظهور می یابد.استعدادهای ذاتی، محدودیت ها و ویژگی های تربیتی، روحیات و اعتقادات تصمیم گیرندگان سیاسی، در این محدوده به یکه تازی می پردازد.بررسی سیاست ایجاب می کند تا برای تحلیل محدودهء گزینش آزاد به سمت و سوی بررسی های روانشناسی سیاسی و شخصیت روی آوریم.(حداد،18:1400-16).

 

2-3-2-مدل نئو¹

در دهه های 1980 و 1990، دو دانشمند به نام های  کوستا² و مک کری³ به طور همزمان یک مدل پنجگانه از نظریه شخصیت به نام مدل نئو را تعریف کردند. منشأ این نظریه به مقاله ای برمی گردد که دانشمندی به نام فیس⁴ در سال 1949 منتشر کرد.نئو مخفف سه ویژگی شخصیتی از پنج ویژگی ابتدایی اصلی است و سپس دو ویژگی دیگر به آن اضافه گردید:

 

روان رنجورخویی  Neuroticism

این شاخص نشان می دهد که افراد، چه میزان ثبات عاطفی و تعادل خود را در برابر تنش، اضطراب و نگرانی حفظ می کنند. افراد با ثبات عاطفی پایین، بیشتر از دیگران نگران و دارای دلهره هستند و این امکان وجود دارد که خلق و خوی آنها به سرعت و با کمترین تحریک دچار  نوسان گردد.اما افرادی که روان رنجور نیستند، می توانند احساسات خود را به خوبی کنترل کنند و احساس غم و اندوه و ناراحتی آنها طولانی و مداوم نیست.همچنین افراد روان رنجور، احتمالاً عملکرد شغلی ضعیفی را تجربه می کنند.(بشرپور،97:1394).

اضطراب، تند مزاجی و هیجانی بودن صفت مشخصهء اینگونه افراد است.در مقابل افرادی قرار دارند که می توانند احساسات خود را به خوبی کنترل کنند و از ثبات هیجانی بالایی برخوردارند. افرادی که در روان رنجورخویی نمرهء بالایی را کسب می کنند مضطرب، تندمزاج، هیجانی و خودآگاه هستند و در مقابل آن افراد آرام، از خود راضی و غیر هیجانی هستند.(فیست و دیگران، 553:1400).

کسانی که در روان رنجوری نمره کمی می گیرند، بیشتر آرام و مطمئن و از خود راضی هستند. کمتر تصور می شود مضطرب یا بدخلق باشند. به احتمال زیاد عزت نفس بالایی دارند و انعطاف پذیر باقی می مانند.والر انعطاف پذیری را سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار تعریف می کند.(عبدالملکی،1398:177).

تحقیقات نشان داده است که طیف گسترده ای از اختلالات روانی بالینی با افزایش میزان روان رنجوری همراه است. اختلالات مرتبط با روان رنجوری بالا شامل اختلالات خلقی، مانند افسردگی و اختلال دوقطبی، اختلالات اضطرابی، اختلالات خوردن و اسکیزوفرنی می باشد.

ویژگی هایی از قبیل ثبات هیجانی ضعیف، مضطرب بودن، خصمانه بودن، افسردگی، خجول بودن و تکانشگری از دیگر ویژگی هایی است که برای افراد روان نژند مطرح شده است.

 

برون گرایی – درون گرایی    Extraversion 

برون گرایی تعیین می کند که چقدر افراد اجتماعی باشند و معمولا افراد برون گرا ، سرزنده هستند و انرژی زیادی دارند. این افراد، پر انرژی ، جسور، قاطع، اجتماعی و علاقه مند به مشارکت اجتماعی هستند.برون گرایی به تمایل افراد برای مثبت بودن، جرات ورزی و صمیمی بودن اطلاق می گردد.(بشرپور،96:1394).

پژوهشگران نشان می‌دهند که برون‌گرایی بالا با جایگاه رهبری و مدیریت ارتباط معناداری دارد.بنابر نظر بعضی از روان شناسان، برخلاف ویژگی های برون گرایی که کاملا روشن و آشکار است، درون گرایان را به آسانی نمی توان تعریف کرد و فقط می توان آنها را فاقد ویژگی های برون گرایی تعریف نمود.محافظه کاری، مستقل بودن، تکروی و خجالتی بودن، کنجکاوی و اهل تحقیق بودن را می توان از جمله ویژگی های درون گرایان دانست.(حق شناس،26:1395). مهربانی، خوش رویی، پر حرفی و معاشرتی از خصوصیات افرادی است که در برون گرایی نمرهء بالایی کسب می کنند و در مقابل آن افراد ساکت، گوشه گیر و منفعل قرار دارد.(فیست و دیگران، 553:1400).        

 

گشودگی نسبت به تجربه    Openness to experience   

افرادی با نمره بالا در این معیار، افرادی هستند که طالب لذت بردن از نظریه های جدید هستند.همچنین این افراد دارای رتبهء بالایی در تحصیلات هستند، کنجکاوی زیادی نسبت به دنیای بیرونی و هم درونی دارند.زندگی افراد منعطف از لحاظ تجربه غنی است و تمایل شدیدی نسبت به پذیرش عقاید جدید و ارزش های غیر متعارف از خود نشان می دهند.آنها بیشتر و عمیق تر از افراد غیر منعطف هیجان های مثبت و منفی را تجربه می کنند.

 

توافق پذیری Agreeableness  

مهم ترین مشخصه این شاخص، تعاون و اعتماد است. افرادی که در این عامل نمره های خوبی کسب می کنند، اغلب حس همکاری خوبی از خود نشان می دهند. این افراد راحت تر به دیگران اعتماد می کنند، و در مقابل، افراد با نمره پایین، اغلب بی اعتماد و بدبین اند و همکاری و تعاون کمتری از خود نشان می دهند. ویژگی های این عامل عبارتند از: اعتماد، صداقت، نوع دوستی، تواضع، همنوایی و همدلی، دلسوزی و انطباق. برخی از ویژگی های افراد با نمرات پایین شامل شکاکیت، طلبکاری، توهین و تحقیر دیگران، خودنمایی کردن، لجبازی، بی عاطفگی و عدم اهمیت به احساسات دیگران می باشد.

 

 

مسئولیت پذیری یا وجدان   Conscientiousness  

افرادی که در این امر دارای نمرهء بالایی هستند، افرادی دقیق، وقت شناس، قابل اعتماد، سازمان یافته، وظیفه شناس، در تلاش برای رسیدن به موفقیت، اهل مشورت، خود نظمی و انضباط بالا هستند. و در مقابل آن سهل انگاری، تنبلی، بی هدفی، بی توجهی، اهمال کاری، بی انضباطی را میتوان در این معیار مورد بررسی قرار داد.  فیست نیز معتقد است، افرادی که در این مقیاس نمرهء بالایی را کسب می کنند، سخت کوش، وظیفه شناس، وقت شناس و مقاوم هستند و در مقابل آن افراد سهل انگار، تنبل و بی هدف قرار دارند.(فیست و دیگران، 555:1400).

 

4-2-ارتباط چارچوب نظری با بحث

نخبگان و رهبران سیاسی، نقش بسیار مهمی در تعیین، تعریف و اهداف سیاست خارجی برعهده دارند.این افراد، از خصوصیات شخصی منحصر به فردی برخوردار هستند.خصوصیات و متغیرهای فردی ویژگی های فردی، برداشت ها و تصورات افراد از متغیرهای محیطی، انگیزه نخبگان از پیگیری و دنبال کردن اهداف خاص، ارجحیت های نخبگان سیاسی، سبک های رهبری، نظام باورهای نخبه، واکنش های دفاعی نخبه سیاسی و بسیاری دیگر از خصوصیات شخصی را در بر می گیرد.شناسایی این ویژگی ها، به برنامه ریزی در جهت انتخاب نخبگان سیاسی کارآمد، متناسب با نیازهای جامعه، کمک شایانی می نماید.

 

3-مرور پیشینه تحقیق

اندیشمندان بسیاری به بررسی تاثیرات روانی، ویژگی های شخصیت و جابجایی عواطف و عقده های شخصی با حوزه های عمومی پرداخته اند.می توان به موارد زیر به عنوان نمونه اشاره کرد: در سال 1967 فروید و بولیت⁵ ، در سال 1956 جورج و جورج⁶ و در سال 1981 وینشتاین⁷ با مطالعهء کتاب ها، سخنرانی ها، زندگی نامه، خاطرات و خودنوشت های ویلسون-بیست و هشتمین رئیس جمهور آمریکا-به بررسی انگیزه و علل رفتارهای سیاسی وی پرداختند.

گودوین⁸ در سال 1976 با انتشار کتابی تحت عنوان لیندون جانسون و رویای آمریکایی به بررسی ویژگی های شخصیتی سی و هشتمین رئیس جمهور آمریکا پرداخت.گودوین در اثر خود، جانسون را دارای ویژگی های شخصیتی خودشیفته، پارانوئید، منفی گرا و قربانی تربیت سخت مادری توصیف می کند.

کتاب بوش روی کاناپه:درون ذهن رئیس جمهور، اثر دیگری است از جاستین فرانک⁹، در سال 2004 توانست طوفانی را در عالم سیاست به پا کند.فرانک براساس نظریات روانکاوی مدعی شد که رشد شخصیت بوش-بوش پسر- به علت دیدن رفتارهای والدینش مختل شده است.فرانک سابقهء اعتیاد به الکل بوش و ناکامی بوش در درمان را به عنوان سند بیماری او تشریح می کند.

هانری موری¹⁰، نویسندهء دیگری است که به چهره پردازی روانی هیتلر اقدام نمود.موری روحیهء سلطه جویی و برتری طلبی، روحیهء انتقام و تهاجم را از مهم ترین ویژگی های شخصیتی هیتلر توصیف می کند.

فریدون هویدا در کتاب سقوط شاه و پرویز راجی در کتاب خدمتگزار تخت طاووس به توصیف برخی از ویژگی های شخصیتی محمد رضا پهلوی پرداختند.توهمات عظمت گرایانهء شاه، عقدهء خود بزرگ بینی، عطش سیری ناپذیر به شنیدن تملق و چاپلوسی از جمله ویژگی هایی بود که بدان پرداخته شده است.

شخصیت خودشیفهء معمر قذافی، گرایش های پارانویید و ستیزه جویانهء استالین، خلق ادواری و افسردهء وینستون چرچیل و شخصیت اسکیزوئید و منزوی فیدل کاسترو از دایرهء دید روان شناسان سیاسی به دور نمانده است.(عبدالملکی،87:1397).

روان شناسی سیاسی احمدی نژاد جزء معدود کتب داخلی است که به بررسی ویژگی های شخصیتی نخبگان سیاسی ایران با استفاده و پیوند دو رهیافت روان شناسی سیاسی و نخبگان پرداخته است.این کتاب که در سال 1402 به قلم سید صادق حقیقت و حسن نعمتی توسط نشر نگاه معاصر چاپ گردیده است به بررسی بعد روانی شخصیت احمدی نژاد پرداخته است.کتاب فوق، تنها ویژگی هایی چون موعودگرایی، برون گرایی، شهودی، عقلی و در نهایت قضاوت گرایی احمدی نژاد را مورد توجه قرار داده است. جابجایی و تبدیل نیازهای شخصی با نیازهای عمومی از مفاهیم و نکات بسیار مهمی است که می توان در مطالعات این اندیشمندان پیگیری نمود.

مقالهء روانشناسی توسعه-از درماندگی آموخته شده تا توسعه، نوشتهء احمد محمدی، حسن ملائکه، محمد حسن طالبیان(1402).نویسندگان در این مقاله، ضمن بررسی ابعاد مختلف تاثیرات روانشناسی بر توسعه، به بیان نظر سلیگمن می پردازند. باور به عدم توانایی در امر توسعه، مهمترین مفهومی است که می توان از درماندگی آموخته شده برداشت نمود. راه برون‌رفت از درماندگی آموخته‌شده، بیشتر از آن‌که جنبه فناورانه داشته باشد، ریشه در مشکلات روانی فرد، و به دنبال آن، جامعه دارد. بنابراین بهترین گزینه در این مسیر میتواند استمداد ازروان‌شناسان در جهت درمان و شکستن حلقه بسته درماندگی آموخته‌شده‌ باشد.(محمدی و دیگران، 1402)

مقالهء تاثیر عامل شخصیت بر تصمیم گیری سیاست خارجی:مطالعهء موردی سیاست خارجی جورج بوش دوم در قبال ایران.نوشته حسین پور احمدی میبدی و محمد سلطان پور(1401).نویسنده به تاثیر روان شناختی زندگی جورج بوش و شخصیت او بر رویکرد کلان سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران می پردازد.پور احمدی مبنای نظری پژوهش خود را بر مدل فعال کننده، عقاید و نتایج آلبرت آلیس قرار داده است.زندگی نامهء بوش داده های اصلی پژوهش را تشکیل داده است که براساس روش تاریخی به دست آمده است.نویسنده در نهایت نتیجه می گیرد که خصوصیات شخصیتی بوش مانند هیجان طلبی، تکانشگری و برونگرایی او، سبب ایجاد عملکردهایی چون حمله به عراق، قرار دادن ایران در محور شرارت و پروندهء هسته ای ایران گردیده است.(پوراحمدی میبدی و دیگران،1401).

کتاب جنون قدرت و قدرت نامشروع، پژوهشی در باب فاشیسم، توتالیتاریسم و کاپیتالیسم به قلم محمدرضا سرگلزایی(1396).سرگلزایی در بخشی از این کتاب به بررسی مثلث کارپمن ما ایرانیان و بررسی سه ضلع قربانی، ناجی و زجر دهنده پرداخته است.نویسنده پس از این مقدمه، قرائت تاریخی ایرانیان و نوع نگاه آنها در گسترهء جامعه شناسی، سیاست و روان شناسی را مورد بررسی قرار داده است.بازخوانی داستان ضحاک، کارمندان شریف ادارهء سلاخی، صداقت، دروغ و سیاست، آنتونیو گرامشی و هژمونی فرهنگی از مهمترین بخش هایی است که می توان در این کتاب به مطالعهء آن پرداخت.این کتاب توسط نشر قطره به رشتهء تحریر درآمده است.(سرگلزایی، 1396).

کتاب روان شناسی سیاستمداران به قلم اشلی واینبرگ و ترجمهء شهرزاد مفتوح(1394).این کتاب در 4 بخش و 10 فصل به بررسی شخصیت و سیاست، نقش صفات در تعیین اولویت های سیاسی، نقش ارزش ها در تعیین انتخاب سیاسی و در نهایت به سنجش طرح واره های سیاسی پرداخته است.این کتاب در 260 صفحه و توسط نشر قومس چاپ گردیده است.(واینبرگ، 1394).

مقالهء روانشناسی سیاسی شخصیت محمدرضاشاه پهلوی: تصورات از قدرت و جنبش انقلابی مردم ایران، به قلم آقای ایرج سوری.(1398).نویسنده براساس نظریهء کارن هورنای، شخصیت سیاسی شاه از دوران کودکی تا دوره های مختلف حکومت که از مهرطلبی و مردم گرایی تا مردم گریزی و سلطه طلبی را در برداشته است، مورد بررسی قرار داده است.نویسنده معتقد است که شخصیت فردی شاه ایران از نوعی دوگانگی برخوردار بوده است.نویسنده سپس به بررسی رسالت الهی قائل بودن شاه برای خود در پیشبرد جامعه به سمت ترقی، نفی مخالفین به عنوان بازدارندگان سعادت و بهره گیری از اسطوره های ملی و سنن مذهبی در کاریزماتیک کردن شخصیت می پردازد(سوری، 1398).

پایان نامهء تاثیرگذاری شخصیت سید محمد خاتمی بر الگوی رفتاری سیاست خارجی دوران اصلاحات با راهنمایی بهزاد خامه ای و نگارش جعفر درویشی (1394).نویسنده در پژوهش خود با تمركز بر ويژگي ها و خصوصيات فردی سيد محمد خاتمي در سياست خارجي به دنبال بررسي متغير فردی است.وی مدعی است تأثير شخصيت فردی خاتمي در شكل گيری گفتمان سياسي جديد با تاكيد بر شعار مردم سالاری، قانون گرايي و جامعهء مدني در داخل، ضرورت بازنگری در سياست خارجي ايران را اجتناب ناپذير گردانيد.به نظر وی در واقع سياست تنش زدايي با فاصله گرفتن از اصول و روش های ايدئولوژيك درصدد رفع سوءتفاهمات گذشته و اتخاذ رويكرد تعامل به جای تقابل جهت همگرايي و همكاری های چند جانبه با كشورهای همسايه و بين المللي بود كه تحقق آن را مي توان در ايدهء بين المللي گفتگوی تمدن ها تلقي نمود(درویشی و دیگران، 1394).

با توجه به پیشینهء تحقیق ارائه شده، می توان تفاوت پژوهش مذکور را در تفاوت رهیافتی و نگرشی ذکر نمود.ذکر این نکته ضروری است که هیچکدام از موارد فوق از آزمون نئو برای شناسایی متغیرهای کارآمد و کاربردی در سیاست خارجی استفاده ننموده اند.

 

1-3-کاربرد آزمون نئو در تحلیل شخصیت در سیاست خارجی

شاخص های اصلی نئو شامل 5 شاخص اصلی روان رنجورخویی، برون گرایی-درون گرایی، گشودگی نسبت به تجربه، توافق پذیری و مسوولیت پذیری یا وجدان است.(لارسن و دیگران، 100:1400). هر کدام از شاخص های اصلی شخصیت 6 زیر مجموعه را در برمی گیرد و هر کدام از این ویژگی ها نیز به تناسب سطح تحلیل فرد، شاخص هایی را در سیاست خارجی در بر می گیرد.این شاخص های 5 گانه شامل موارد زیر است:

 

1-روان رنجور خویی

الف-اضطراب

ب-خشم و کینه ورزی

ج-افسردگی

د-خودآگاهی

ه-تکانشگری

و-آسیب پذیری

 

2-برون گرایی-درون گرایی

الف-صمیمیت

ب-جمع گرایی یا معاشرتی بودن

ج-قاطعیت یا ابراز وجود

د-فعالیت

ه-هیجان خواهی

و-هیجان مثبت(حق شناس،41:1395-25).

 

3-گشودگی نسبت به تجربه

الف-تخیل

ب-زیبایی شناسی

ج-عواطف

د-اعمال

ه-عقاید و نظرات

و-ارزش ها

 

4-توافق پذیری

الف-اعتماد

ب-سادگی و رک گویی

ج-همدردی یا نوع دوستی

د-تبعیت یا همراهی

ه-تواضع

و-نرم خویی و درک دیگران

 

5-مسوولیت پذیری یا وجدان

الف-شایستگی

ب-نظم

ج-وظیفه شناسی

د-تلاش برای موفقیت

ه-نظم درونی یا خویشتنداری

و-انعطاف ناپذیری یا محتاط در تصمیم گیری(فتحی آشتیانی،63:1402-37).

 

هر کدام از این شاخص ها می توانند فرد را در مسیری که منتج به سیاست خارجی فعال گردد، قرار دهد یا فرد را از مسیر متناسب با محیط و نقش، دور کند.نکتهء قابل ذکر این است که شاخص های شخصیتی بصورت دو گانه باهم بررسی می گردند.به عنوان مثال بالا بودن شاخص اضطراب و یا آسیب پذیری نسبت به میانگین جامعه همراه با پایین بودن هیجان مثبت و یا بالا بودن صمیمیت نسبت به میانگین جامعه، باعث ایجاد وابستگی در فرد می گردد.طبیعتا فردی با این ویژگی ها، بجای توجه به اقتصاد درون زا، توسعه را در برون مرزها پیگیری خواهد کرد.شدت یافتن این ویژگی ها، وابستگی سیاسی و اقتصادی را با خود به همراه دارد.بنابراین برای کشوری که در تحریم به سر می برد و مبنای اصلی خود را بر اقتصاد مقاومتی گذارده است، نخبه ای با اضطراب و یا آسیب پذیری پایین به همراه بالا بودن شاخص صمیمیت یا هیجان مثبت، بسیار کارآمد خواهد بود.نمونه دیگر را می توان به بالا بودن تکانشگری فرد، همراه با شاخص جمع گرایی در نظر گرفت.همگرایی تکانشگری بالا به اضافهء جمع گرایی بالا نسبت به میانگین جامعه، در نخبهءسیاسی می تواند نظام سیاسی را متحول کرده و به جای نگرش معقول، شرایط سیاسی کشور را در وضعیت جنگی قرار دهد.ذکر این نکته ضروری است که براساس مبانی نظری ساختار سیاست خارجی مطرح شده توسط روزنا، محدودهء گزینش آزاد، اصلی ترین منطقهء تحرک نخبگان سیاسی می باشد.در طول تاریخ نیز، نخبگان سیاسی به واسطهء داشتن ویژگی های شخصیتی خاص، بحران را به درون جامعهء خود انتقال داده اند و یا به رفع بحران از جامعهء خود اقدام نموده اند.به عنوان مثال بررسی ویژگی های شخصیتی هیتلر، شاخص روان رنجور خویی بالا نسبت به میانگین جامعهء جهانی، همگام با قاطعیت بالا و یا جمع گرایی پایین را نشان می دهد. نمود این ویژگی ها، خود را در نظریهء تعادل حیاتی نشان داد.این نظریه، با وام گیری از نظریهء داروین- داروینیسم اجتماعی- منجر به عزیمت به نظریهء نژاد برتر ژرمن گردید. براساس این نظریات، محدودیت فضای حیاتی نژاد ژرمن، به کشورگشایی و ایجاد فضای حیاتی و سپس تعادل حیاتی منجر گردید.حال اگر هیتلر دارای ویژگی های خشم و کینه ورزی پایین، صمیمیت بالا و یا زیبایی شناسی بالا بود، آیا روند جنگ با همین ساختار موجود به پیش می رفت؟

از دیگرسو فرد قدرت طلبه و خودکامه، پیش از به قدرت رسیدن، وعده می دهد که در نظام عظیمی که او تاسیس خواهد کرد، ادارهء آن را به دست افرادی می سپارد که به او وفادار باشند...اما پس از دست یازیدن به قدرت، وعده های او، تنها در مورد چند هزار نفر از آن خیل عظیم، عملی می شود و از اینجاست که ترس و هراس فرد خودکامه از دیگران شروع می شود.(اشپربر، 83:1398). به منظور شناسایی این اتصال، شاخص های تحول سیاست خارجی، در زیر شاخه های اصلی 5 گانه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

 

شاخص اول: روان رنجور خویی(ثبات عاطفی)

شاخص های سیاست خارجی در زیر مجموعهء روان رنجورخویی شامل: همگامی با کار جمعی-مهارت ارتباط موثر-مهارت تصمیم گیری-توجه به توسعهء درون گرا - مهارت مدیریت هیجان-عملکردهای متناسب با  جلوگیری در جهت ایجاد ناامیدی در مردم- مهارت روابط بین فردی-مهارت ارتباط موثر می باشد.

بر این اساس، در صورتی که شاخص روان رنجور خویی فرد، از سطح بالایی نسبت به میانگین جامعه برخوردار باشد، شاخص های فوق نیز بایستی درصد بالاتری را نشان دهد.تشخیص های اختصاصی برگرفته از این مدل می تواند شامل اختلالات شخصیت ضداجتماعی، خودشیفته و اجتنابی گردد.(بشرپور، 102:1400).

ذکر این نکته ضروری است که، طبیعتا نخبه ای که درصد بالاتری از ثبات عاطفی را به خود اختصاص می دهد، در پیگیری سیاست خارجی فعال، درصد موفقیت بالاتری را به خود اختصاص می دهد.به عنوان مثال در مهارت ارتباط موثر، نخبهء سیاسی بایستی دارای آسیب پذیری پایین و صمیمیت بالا نسبت به میانگین جامعهء جهانی باشد.این امر باعث می گردد، عبور از بحران ها برای نخبهء تصمیم گیر با سهولت بهتری انجام گردد.

شخصیت های اقتدارطلب برای کسب امنیت و اطمینان، در رفتارهایی مانند تشریفات گرایی، فرمانبرداری استبدادی، ضد تحلیل، موهوم پرستی و ... افراط می کنند.این امر خود می تواند زمینه ساز ساختار عریض و طویلی گردد که به استبداد دامن می زند.( عبدالملکی، 61:1397).

 

شاخص دوم:برون گرایی-درون گرایی

شاخص های زیر مجموعهء برون گرایی-درون گرایی شامل: همگامی با کار جمعی-مهارت ارتباط موثر-مهارت تصمیم گیری-توجه به توسعهء درون گرا-برقراری عدالت اقتصادی- مهارت مدیریت هیجان - مهارت روابط بین فردی-مهارت ارتباط موثر می باشد.

 

شاخص سوم:گشودگی نسبت به تجربه

شاخص های زیر مجموعهء گشودگی نسبت به تجربه شامل: توجه بیشتر به واقعیت ها و محیط زیست انسانی -تفکر خلاق-تلاش در جهت ایجاد توسعهء پایدار-تسهیل مسیر ارتباطی بین مردم و حاکمیت- درک درست از واقعیت و مبنا قرار دادن واقعگرایی-توجه به ورود سرمایه های خارجی-تسهیل ورود موسسات و شرکت های چند ملیتی-الزام در بکارگیری نخبگان و پردازش گردش نخبگان- تفکر استقرایی - آموزش محوری-پرهیز از حکومت تک حزبی و حرکت به سمت حکومت متکثر و چند حزبی می باشد.

 

شاخص چهارم:توافق پذیری

شاخص های زیر مجموعهء توافق پذیری شامل: توجه به توسعهء درونگرا-اعتماد کردن- پرهیز از اتلاف منابع داخلی– مهارت همدلی-تفکر انتقادی - جلوگیری در جهت ایجاد تبعیض و در مورد اختلاف نظرها، مذاکره کردن می باشد.

 

شاخص پنجم: مسوولیت پذیری یا وجدان

شاخص های زیر مجموعهء مسوولیت پذیری یا وجدان شامل: توجه به توسعهء درونگرا بجای توجه به برون- پذیرش مسوولیت عملکرد خود - توجه به فساد اداری و برقراری مجازات های متناسب با حیف و میل کردن اموال عمومی- برنامه ریزی در جهت افزایش مشارکت سیاسی می باشد. به دیگر سخن در سایهء ویژگی های شخصیتی بالا –نسبت به میانگین جامعه- است که نخبه می تواند نسبت به تحقق اهداف سیاست خارجی اقدام نماید.طبیعی است که از انسانهایی که در غرایز خود و آگاهی خود زمین گیر و ناقصند، نمی توان انتظارشکوفایی و بالندگی داشت.

 

4-نتیجه

بررسی مفاهیم متاثر از روانشناسی می توانند پویایی ساختاری را در سیاست خارجی به همراه داشته باشد.سبک های تعاملی نئو، یکی از مهمترین مطالعاتی است که آینده پژوهی را در سیاست خارجی به همراه دارد.در این سبک های 10 گانه که هر کدام در اثر پیوند دوگانه ای از ویژگی های 5 گانهء نئو می باشد، سیاست خارجی با فضایی جدید از رفتارشناسی همراه می گردد.

روانشناسی سیاس طیف وسیعی از مفاهیم روان‌شناختی و تاثیرات عوامل روانی بر سیاست  را با خود همراه می کند. از جمله این مفاهیم می توان قابلیت پذیرش ریسک و ریسک گریزی، جستجوی سازگاری شناختی و ناهماهنگی شناختی را مدنظر قرار داد.(  other,2020 & B. Gravelle).

پدیدآورندگان نئو در رویکرد نظری خود تلاش کرده اند تا با ایجاد فرمولی دقیق و ساده و در عین حال عمیق و کاربردی، وضعیت موجود در شناسایی ویژگی های شخصیتی را بسامان نمایند.از منظر این روان شناسان، ویژگی های شخصیتی ماحصل ترکیب عوامل چندگانه ایست که می تواند موجد رفتارهای متفاوتی در عرصه شخصیتی افراد گردد.گزاره های اصلی در این آزمون برگرفته از 5 ویژگی و شاخص اصلی است که در اثر تعامل با یکدیگر، سبک های متفاوتی را در عرصهء سیاست در مقابل بررسی و آزمایش قرار می دهد.

الف-سبک علایق

ب-سبک تعامل ها

ج-سبک بهزیستی

د-سبک تدافعی

ه-سبک کنترل خشم

و-سبک کنترل تکانه

ز-سبک فعالیت

ح-سبک نگرش

ط-سبک یادگیری

ی-سبک منش از جمله سبک هایی است که ماحصل تعامل دو گانه نئو می باشد.

کشورهایی که در سیاست خارجی خود به دنبال توسعه روابط خود با دیگر کشورها هستند، می توانند از نخبگانی با سبک تعامل علایق استفاده نمایند.در این سبک که حاصل تعامل گشودگی نسبت به تجربه و برون گرایی می باشد، رهبرانی را معرفی می کند که در بالاترین سطح خود دارای ویژگی و نمرات بالایی در هر دو شاخص فوق هستند.ساختارهای سیاسی این رهبران بر مبنای برونگرای خلاقی قرار دارد که تمام تلاش خود را صرف ایجاد ارتباط با سایر کشورها و نوگرایی در تصمیمات می کنند.طبیعی است که سکانداری چنین فردی در سیاست خارجی، تحول و نوگرایی در روابط خارجی و ایجاد افق های جدید را به همراه دارد.

 سبک تعامل ها که ماحصل پیوند برون گرایی و توافق پذیری است، به معرفی نخبگان رقابت پذیر، خودشیفته و تفکرات دموکراتیک می پردازد. بالابودن برون گرایی به همراه پایین بودن توافق پذیری، جامعه جهانی را میدان حضور رهبری سلطه جو، خودشیفته، دیکتاتور و طالب هژمونیک جهانی می کند.این نوع سبک رهبری، کارآمدی خود را در نظامهای سیاسی ای به تصویر می کشد که گفتمان حاکم بر جامعه و رهبران آن، به دنبال بازکردن جای پای خود در سیاست خارجی و معرفی خود به عنوان هژمون جهانی هستند.اکثر جنگ ها، دارای رهبرانی با چنین خصوصیات شخصیتی بوده اند.

سبک بهزیستی، حاصل تعامل روان رنجورخویی و برون گرایی می باشد.پایین بودن هر دو شاخص روان رنجور خویی و برون گرایی، ما را به سمت رهبری درون گرا با ویژگی خونسردی رهنمون می کند.وجود چنین رهبری در ساختار سیاست خارجی، عرصهء سیاست خارجی کشورها را به سمت تصمیم گیری های عقلانی با طعم دوری گزینی می نماید.وجود چنین نخبه ای در ساختار سیاست خارجی، آرامش و طمانینه را در سطح سیاست خارجی کشور، حاکم می کند.ثبات در ساختار سیاست خارجی، هدفمندی و آرامش منطقه ای نتیجهء حضور نخبهء سیاسی با سبک تعامل بهزیستی می باشد.

سبک تدافعی در اثر پیوند دو شاخص گشودگی نسبت به تجربه و روان رنجور خویی می باشد. رهبران با سبک تدافعی به حساس، خلاق و ناسازگار تقسیم می گردند.در سبک رهبری خلاق، نخبگان سیاسی خلاق از ثبات عاطفی و گشودگی بالانسبت به تجربه برخوردار هستند.چنین نخبه ای معمولا تحت تاثیر شرایط قرار نمی گیرد و تمام تاش خود را در جهت ایجاد خلاقیت در راستای برون رفت از مشکلات می کند.ساختار کشورهای تحریم شده در نظام بین الملل، عطش پذیرش چنین رهبرانی را ایجاد نموده است، زیرا با تصمیمات خود راهکارهای خلاقانه ای را در جهت برون رفت از مشکلات پیشنهاد می کنند.

سبک منش حاصل تعامل مسوولیت پذیری و توافق پذیری است. این سبک می تواند موجد شخصیت های سیاسی خودشیفتهء بی هدف، خود پیشرفت دهنده، خیرخواه و نوع دوست باشد.در روان شناسی سیاسی در صورتی که نخبهء سیاسی دارای نمرهء پایین توافق پذیری و مسولیت پذیری باشد، سیاست بین الملل شاهد بروز شخصیت ضد اجتماعی و خودشیفته ای است که می تواند به تنهایی ساختار نظام بین الملل را به جنگ جهانی وارد کند.باتوجه به اینکه این ساختارها معمولا در کنار مقوم های ایدئولوژیک همراه است، صف بندی های جدیدی در ساختار نظام بین الملل بین الملل را به همراه دارد.

نتایج حاصله از یافته های تحقیق، تایید کنندهء فرضیه پژوهشگر و مستدل بر این مبانی است که نخبگان ابزاری با ثبات عاطفی بالا، کنترل بهتری بر محیط، خود و تمرکز بالایی بر وظایف خود دارند.نخبگانی که دارای گشودگی نسبت به تجربهء بالا دارند، انتقادپذیری مناسب و استفاده از تجارب دیگران را در سرلوحهء روش خود قرار می دهند.این امر باعث می گردد تا نخبگان، منافع ملی را فدای کم تجربگی خود نکنند، از تجربیات گذشته استفاده کنند و ساختار سیاست خارجی را با بحران های جدیدی مواجه نکنند. نخبگان ابزاری با توافق پذیری بالا، تعهد زیادی به موفقیت در خود ایجاد می کنند.نخبه با این ویژگی، بر سرتعهدات خود با مردم و همچنین جامعهء بین المللی پایبند است.حضور چنین نخبگانی در ساختار سیاست خارجی کشورهایی توصیه می گردد که به دنبال توسعه و مدرنیزه کردن کشورهای خود هستند.نخبگان با مسولیت پذیری بالا، تمام تلاش و اهتمام خود را نسبت به پیگیری منافع ملی بکار می گیرند و در نهایت حد بالایی از ثبات عاطفی، تسلط و ایجاد ارتباط موثر نخبهء ابزاری را با خود به همراه دارد. اینکه نخبگان سیاسی به دنبال کدام هدف در نظام بین الملل باشند، می تواند در انتخاب نوع شخصیت نخبگان ابزاری تاثیر مهمی داشته باشد.

 

منابع

-اشپربر، مانس(1398).بررسی روان شناسی خودکامگی.ترجمه علی صاحبی.(چاپ چهارم).تهران:انتشارات روشنگران و مطالعات زنان

-بشرپور ، سجاد(1394). صفات شخصیت نظریه و آزمون.(چاپ سوم).تهران: انتشارات ساوالان.

-پوراحمدی میبدی، حسین، سلطان پور، محمد(1401).تاثیر عامل شخصیت بر تصمیم گیری سیاست خارجی:مقایسهء موردی سیاست خارجی جورج بوش دوم در قبال ایران.فصلنامهء علمی پژوهشی راهبردهای سیاست.دورهء . شمارهء 14.

-حداد، غلامرضا(1400). روایتی از چیستی و چرایی سیاست خارجی دولت محمود احمدی نژاد.(چاپ اول). تهران: چاپخش.

-حق شناس، حسن (1395). طرح پنج عامل شخصیت شناسی.نظریه ها، آزمون ها، و کاربردهای بالینی و مشاوره ای. (چاپ اول).تهران: انتشارات روان سنجی.

-درویشی، جعفر؛ خامه ای، بهزاد؛ بخشی، احمد (1394). تاثیرگذاری شخصیت سید محمد خاتمی بر الگوی رفتاری سیاست خارجی دوران اصلاحات(پایان نامه کارشناسی ارشد)دانشگاه رازی، اردبیل، ایران.

-دهقانی فیروزآبادی، جلال (1395). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران.(چاپ هفتم).تهران: انتشارات سمت.

-سرگلزایی، محمدرضا(1396).جنون قدرت و قدرت نامشروع، در باب فاشیسم، توتالیتاریسم و کاپیتالیسم، (چاپ هشتم).تهران: نشر قطره.

-سوری، ایرج(1398). روان شناسی سیاسی شخصیت محمدرضا شاه پهلوی:تصورات از قدرت و جنبش انقلابی مردم ایران، تاریخ نامهء انقلاب، سال سوم، دفتر اول تا چهارم، تهران.

-عبدالملکی، سعید(1397). روان شناسی سیاسی.تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

-عبدالملکی، سعید(1398). بنیادهای تئوریک نوسازی روانی،روان شناسی چگونه می تواند به توسعهء ملی کمک کند؟تهران: نشر وانیا.

-فتحی آشتیانی، علی(1402).آزمون های روان شناختی، ارزشیابی شخصیت و سلامت روانی.(چاپ هجدهم).تهران:موسسه انتشارات بعثت.

-فیست، جست؛ فیست، گریگوری؛ تامی، آن رابرتس (1400). نظریه های شخصیت، ویراست هشتم، ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر روان.

-لارسن.جی، رندی؛ باس ام، دیوید(1400).روان شناسی شخصیت، حوزه های دانش درباره ماهیت انسان، ویرایش چهارم، ترجمه فرهاد جمهری؛بهمن نجاریان؛هامایاک آوادایس یانس؛محسن دهقانی؛فرید براتی سده؛داود عرب قهستانی و محبوبه خواجه رسولی، تهران: نشر رشد.

-مارش، دیوید؛ استوکر، جری(1384). روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی.(چاپ دوم).تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.

-محمدی، احمد؛ ملائکه، سید حسن؛ طالبیان، محمد حسن(1402). روان‌شناسی توسعه: از درماندگی آموخته‌شده تا توسعه فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی.1402. 15(3).صص 173-193.

-مقتدر، هوشنگ(1370)سیاست بین الملل و سیاست خارجی.تهران:نشر قومس.

-واینبرگ، اشلی(1394). روان شناسی سیاستمداران، ترجمهء شهرزاد مفتوح.(چاپ اول).تهران:نشر قومس.

Gravelle, B., Jason Reifler, Thomas Scotto, J. (2020), Personality traits and foreign policy attitudes: A cross-national exploratory study, Personality and Individual Differences, Volume 153.https://doi.org/10.1016/j.paid.2019.109607

Glad, B. (1989). Personality, Political and Group Process Variables in Foreign Policy Decision-Making: Jimmy Carter’s Handling of the Iranian Hostage Crisis. International Political Science Review, 10(1), 35-61. https://doi.org/10.1177/019251218901000103

Juliet, K. (2021). New directions for leader personality research: breaking bad in foreign policy, International Affairs, Volume 97, Issue 2, March 2021, Pages 423–441, https://doi.org/10.1093/ia/iiaa221

Preston, T.  (2017). Leadership and Foreign Policy Analysis. Oxford Research Encyclopedia of International Studies. Retrieved 16 Nov. 2024, from

Sheikh, A. M., & Muhammad, A. (2018). Leadership trait analysis in Foreign Policy, International Journal of Research Culture Society, Vol. 2, No: 11.

 

 

---

[1] 1 NEO (Neuroticism-Extraversion- Openness)                        

[2] 2 Paul Costa

[3] 3 Robert R. McCrea

[4] 4 Face

[5]  Freud & Bullit

[6]  George & George

[7]  Weinstein

[8]  Doris Kerns Goodwin

[9]  Justin Frank

[10]  Henry Murray