بررسی حکمی رمزگان نحوی خانه‌های دوره قاجار یزد از دیدگاه نشانه‌شناسی (با روش نحو فضا)

محورهای موضوعی : حکمت و معماری

زینب دامیار ¹ (دانشجوی دکتری تخصصی، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
لیلا زارع ² (استادیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
آویده طلایی ³ (استادیار،گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
مصطفی مختاباد امرئی ⁴ (استاد، گروه نمایش، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/09/20 تاریخ پذیرش : 1402/12/09 تاریخ انتشار : 1402/12/09

کلید واژه: خانه های قاجار یزد, دپس‌مپ, رمزگان نحوی, نحو‌فضا, نشانه‌شناسی,

چکیده مقاله :

خانه‌های دوره قاجار یزد به صورت متن‌های معماری متشکل از نشانه‌ها و رمزگان‌ها، به مثابه‌ی گزاره‌های اصلی معماری سنتی واجد ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و معماری بسیار می‌باشند. ادراک و اکتشاف رموز مستتر در متن‌های معماری از طریق خوانش و از رهگذر نشانه‌شناسی محقق می‌گردد. این پژوهش از طریق روش نحو‌فضا به تبیین رمزگان نحوی به مثابه‌ی یکی از رمزگان‌های نشانه‌شناسی پرداخته است. ابتدا در حوزه مبانی نظری مطالعات عمیق صورت گرفته و مولفه‌ها و شاخصه‌‌‌های تاثیرگذار در نحو فضا مشخص شده و در ادامه تعداد ده باب خانه‌‌ی دوره قاجار یزد به صورت نمونه‌های منتخب جهت خوانش و تحلیل ساختار فضایی، براساس روش نحو‌فضا، مورد آزمون قرار گرفته‌اند. پژوهش پیش‌رو از طریق پژوهش ‌موردی در دو بخش مطالعات میدانی و نرم‌افزار دپس‌مپ به تحلیل مولفه‌های نحو‌فضا جهت اکتشاف رمزگان‌ نحوی خانه‌های منتخب می‌پردازد. در این تحلیل نمونه‌ها براساس مولفه‌های هم‌پیوندی، عمق نسبی، قابلیت دید، آنتروپی و ارتباط بصری سنجیده می‌شوند و پس از بررسی و تحلیل داده‌ها و مطالعات میدانی نحو‌فضا به اکتشاف رمزگان نحوی خانه‌ها منتهی می‌گردد. نتایج نشان می‌هد که رمزگان نحوی این خانه‌ها در قالب مفاهیم و معانی ماخوذ از نظام‌های رابطه‌ای متن‌ها، مبتنی بر سلسله‌مراتب فضایی، هم نشینی، نظم و بی‌نظمی، رازآمیزی و محرمیت تبیین می‌‌‌گردند.

چکیده انگلیسی:

The houses of the Qajar period of Yazd have many historical, cultural and architectural values as architectural texts comprising signs and codes, as the main propositions of traditional architecture. Perception and discovery of the hidden secrets in architectural texts is achieved through reading and through semiotics. This research has explained the syntactic codes as one of the semiotic codes using the space syntax method. First, in-depth studies were carried out in the field of theoretical foundations and the influential components and indicators in space syntax were identified, and then a number of ten bab houses of the Qajar period of Yazd were tested as selected samples for reading and analyzing the spatial structure, based on the space syntax method. The upcoming research analyzes the syntactic components of the spatial structure through a case study in two parts of field studies and Depsmap software to discover the syntactic codes of the selected houses. In this analysis, the samples are measured based on the components of interlinking, relative depth, visibility, entropy, and visual connection, and after analyzing data and field studies of space syntax, results lead to the discovery of syntactic codes of houses. The results show that the syntactic codes of these houses are explained in the form of concepts and meanings derived from the relational systems of the texts, based on spatial hierarchy, cohabitation, order and disorder, mystery and secrecy.

منابع و مأخذ:

بازایی، محمد؛ قاسمی سیچانی، مریم؛ شجاعی، علیرضا؛ مداحی، محمد. (1399). خوانش نحوی تداوم و تغییر در پیکره‌بندی فضایی خانه‌های بومی شهر شیراز، از عهد زندیه تاکنون با استفاده از داده‌های کمی نرم‌افزار ucl Depth Map. مطالعات هنر اسلامی، 37. 1-20.
تقی‌پور، ملیحه؛ حیدری، علی اکبر؛ کاکایی، فاطمه. (1402). بررسی مفهوم ارزش فضایی در خانه‌های سنتی ایران براساس دو عامل شیوه زندگی و تفاوت فضا(نمونه موردی: خانه افشاریان شیراز). معماری اقلیم گرم و خشک، 11(17). 81-101.
دیده‌بان، محمد؛ پوردیهیمی، شهرام؛ ریسمانچیان، امید. (1392). روابط بین ویژگی‌های شناختی و پیکره‌بندی فضایی محیط مصنوع، تجربه‌ای در دزفول. مطالعات معماری ایران، 4. 37-64.
ریسمانچیان، امید؛ سایمون، بل. (1389). شناخت کاربردی روش چیدمان فضا در درک پیکره‌بندی فضایی شهرها. هنرهای زیبا، 43. 49-56.
زارعی، سعیده؛ یگانه، منصور. (1397). تحلیل نقش هم‌پیوندی فضاها در روابط اجتماعی خانه‌های سنتی کاشان. مدیریت شهری، 52. 81-91.
ساسانی، فرهاد. (1387). کاربرد روش چارلز موریس در مطالعه‌ی نشانه‌های معماری شهری. در مجموعه مقالات سومین هم اندیشی نشانه شناسی هنر(11-39). فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، تهران.
سجودی، فرزان. (1390). نشانه شناسی: نظریه و عمل: مجموعه مقالات. تهران: نشر علم. چاپ دوم.
سجودی، فرزان. (1397). نشانه شناسی کاربردی. تهران: نشر علم. چاپ پنجم.
عباس‌زادگان، مصطفی. (1381). روش چیدمان فضا در فرایند طراحی شهری با نگاهی به شهر یزد، مدیریت شهری، 1(9).64-75.
فلکیان، نرجس؛ صفری، حسین؛ کاظمی، علی. (1400). ریخت¬شناسی معماری معنامحور با استفاده از روش چیدمان فضا مطالعه موردی: مسجد علی اصفهان. باغ نظر، 18(96). 29-44.
لطیفی، محمد؛ مهدوی نژاد؛ محمدجواد. (1401). معاصرسازی الگوی مسکن بومی اصفهان برپایه تحلیل روابط غیرشکلی پلان، نمونه موردی: خانه‌ی جنگجویان. مطالعات معماری ایران، 21. 185-203
محمدی¬سیجانی، محمدمهدی؛ جاویدی نژاد، مهرداد؛ منصوری، بهروز.(1401). ارزیابی کیفیت بصری در مساجد تهران از دوره مشروطه تا کنون براساس روش چیدمان فضایی. جغرافیا و برنامه ریزی شهری، 3. 1002-1015.
معماریان، غلامحسین. (1381). نحو فضای معماری، صفه، 1(35). 75-83.
ملازاده، عباس؛ بارانی پسیان، وحید؛ خسروزاده، محمد.(1391). کاربرد چیدمان فضایی در خیابان ولیعصر شهر باشت. مدیریت شهری، دوره 10، شماره 29، 81-90.
نجومیان، امیرعلی .(1394). نشانه در آستانه: جستارهایی در نشانه شناسی. تهران: فرهنگ نشر نو.
نجومیان، امیرعلی .(1396). نشانه شناسی مقالات کلیدی. تهران: نشر مروارید.
Asif, N. , Utaberta, N. ,Sabil, A. ,Ismail, S. (2018). Reflection of cultural practices on syntactical values: An introduction to the application of space syntax to vernacular Malay architecture. Frontiers Architectural Research, 7, 521-529.
Bittermann. Michael, Ozer. Ciftcioglu. (2006). Real-time Measurement of Perceptual Qualities in Conceptual Design. Sixth International Symosium on Tools and Methods of Competitive Engineering TMCE, Ljubljana, Slovenia, 18-22 April.
Chandler, Daniel.(2017). Semiotics: The Basics. London and Newyork.
Cutini, V. (2010). La Rivincita Dello Spazio Urbano. Lapproccio Configurazionale Allo Studio e All analisi Dei Centri Abitati: Plus-Pisa university Press: Pissa, Italy.
Dimitrov-Discher, A. Gu, L. ,Pandit, L. ,Veer, I. ,Walter, H. ,Adli, M. ,Knoll, M. (2023). Stress and street: How the network stress-related brain activation. Journal of Environmental Pychology, 91,1-13.
Eco, Umberto.(1997). Function and Sign: The Semiotics of Architecture in Rethinking Architecture: A Reader in Cultural Theory, Ed. By Neil Leach. London: Routledge.
Eldarvish, I. (2022). Enhancing outdoor campus design by utilizing space syntax theory for social interaction locations. Alin shams Engineering journal, 13, 1-7.
Gibson J.J.(1986). The Ecological Approach to Visual Perception(New Jersey, Lawrence Erlbaum Associatees Inch).
Hillier, B. , Hanson, J. (1989).The Social Logic of Space. Cambridge University Press, Cambridge.
Hillier Bill. (1996). Space is the Machine: A Configurational Theory of Architecture. Cambridge: Cambridge university Press.
Lyu, Y. ,Abd Malek, M. ,Ja’afar, N. ,Sima, Y. ,Han, Z. ,Liu, Z. (2023). Univeiling the Potential of space syntax approach for revitalizing historic urban areas: A case study of Yushan Historic District, China. Frontiers of Architectural Reseach.
- Monokrousou, K. ,Giannopoulou, M. (2016). Interpreting and Predicting Pedestrian Movement in Public Space through Space syntax Analysis. Social and Behavioral sciences, 223, 509-514.
Tandy, C.R(1967). The isovist method of landscape survey, in Symposium: Methods of Landscape Analysis(Ed) HC Murray(London, Landscape Research Group).
Tarabieh, K. , Nassar, K. ,Abdelrahman, M. ,Mashaly, I. (2019). Statics of space syntax: Analysis of daylighting. Frontiers of Architectural Research, (8), 311-318.
Turner, Alasdair.(2001). Depthmap: A Program to Perform Visibility Graph Analysis. 3rd International Symposium on Space Syntax. Georgia Technological Institute.
Van der Hoeven, F&Van Nes, A(2014), Improving the design of urban underground in metro stations using the spacesyntax methodology, Tunnelling and Underground space Thechnology, 40, 64-74.
Yamu, C. ,Nes, A. ,Garau, C. (2021). Bill Hillier’s Lagacy: Space Syntax-A Synopsis of Basic Concepts, Measures, and Empirical Application. Sustainability, (13), 1-25.