خوانش الگوهای اقلیمی در نمای خانههای ایرانی - اسلامی
محورهای موضوعی : هنر
سیده مهسا زمانیان
1
(دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان)، اصفهان، ایران)
محمد لطیفی
2
(استادیار گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران)
محمدجواد مهدوینژاد
3
(استاد گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.)
کلید واژه: فناوری های نوین, خانههای ایرانی-اسلامی, الگوی اقلیمی, نما,
چکیده مقاله :
بنیانهای شکل‌گیری بنا در معماری ایرانی-اسلامی و هماهنگی آن با اقلیم منجر به شکلی پایدار در معماری شده؛ به‌طوری که در مطالعات این حوزه بر خصوصیات اقلیمی در نمای ساختمانها به عنوان رابط بین محیط خارجی و داخلی و مهمترین بخش ساختمان در برابر شرایط اقلیمی تأکید ویژه‌ای شده است. استفاده‌ی کارآمد از الگوهای اقلیمی در نما، مصرف انرژی و عملکرد نور روز، آسایش بصری، آسایش حرارتی و... را در ساختمان بهبود می‌بخشد؛ لذا این پژوهش، به شناخت انواع الگوهای اقلیمی، نمای خانه‌ها در معماری ایرانی-اسلامی و بررسی پژوهش‌ها در این حیطه، جهت امکان بازخوانی در معماری معاصر پرداخته است؛ بدین منظور به روش توصیفی-تحلیلی درصدد شناخت مسأله بر‌آمده است و یک مروری بر ادبیات را برای درک اهمیت انواع الگو‌ها با کارکرد اقلیمی در نمای ساختمانها ارائه می‌کند. پارامترهای مورد مطالعه، الگوهای ایرانی-اسلامی با کارکرد اقلیمی در نمای خانه‌ها می‌باشد. نتایج به‌دست‌آمده مؤید قابلیت به روزرسانی این الگو‌ها در پدید آوردن نماهای اقلیمی با فناوری‌های نوین می‌باشد و به مطالعات موجود برای شناسایی بهترین راه‌ها در بهینهسازی نما کمک می‌رساند
The formation principles of buildings in Iranian-Islamic architecture and their alignment with the climate have resulted in a sustainable architectural form. In this context, the emphasis has been particularly placed on the climatic characteristics in the facades of buildings as a crucial link between the external and internal environments and as the most vital component of a building in facing climatic conditions. Effectively utilizing climatic patterns enhances energy efficiency, daylight utilization, visual comfort, and more within the building structure. Hence, this research aims to identify various climatic patterns used in the facades of Iranian-Islamic houses and reviews relevant studies in this field to explore their reinterpretation in contemporary architecture. To achieve this goal, a descriptive-analytical approach was adopted to grasp the essence of the issue, supplemented by a literature review to underscore the significance of these patterns with climatic functions in building facades. The parameters studied encompass Iranian-Islamic patterns that incorporate climatic functions in house facades. The obtained results affirm the feasibility of updating these patterns to create climate-responsive facades using modern technologies, thereby assisting existing studies in determining the optimal approaches for facade optimization.
اخلاصی، احمد، مفیدی شمیرانی، مجید، عنبری روزبهانی، نظامالدین، 1392، رویکرد طراحی الگوریتمیک و راهکارهای معماری بومی ایران در بهرهگیری و کنترل نور روز: چگونگی بهرهگیری از راهکارهای معماری گذشته در راستای طراحی نماهای شفافِ معاصر، معماری و شهرسازی آرمانشهر، (اولین ویژهنامه نورپردازی)، 25-35.
اسلامی محمودآبادی ، شیما، مفیدی شمیرانی، سید مجید، حبیب، فرح، 1399، بررسی اصول معماری مسکن بومی اقلیم گرم و خشک ایران با رویکرد تاثیر شکلی بنا در ارتقاء آسایش حرارتی استفاده کنندگان از بنا، هنر اسلامی، 17(40)، 21-39.
امرایی، مهدی، رهنورد، زهرا، 1384، ارسی، پنجرههای رو به نور، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
اوغازیان، فرزانه، 1395، بازخوانی الگوهای هندسی عنصر شباک بر مبنای بهینهسازی نور روز (نمونهموردی: طراحی ساختمان اداری شیشه قزوین در تهران). پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.
بزرگمهری، زهره، 1365، آمودهای ایرانی، تهران: سروش دانش، 198 صفحه.
بهشتی، سید محمد، قیومی بیدهندی، مهرداد، 1388، فرهنگنامه معماری ایران در مراجع فارسی، مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، 292 صفحه.
پوردیهیمی، شهرام، 1390، زبان اقلیمی در طراحی محیطی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
پورمحمد، سها، 1394، تجلی وحدت، تحلیل و تبیین نقش رنگها در پنجره بناهای سنتی، رساله دکتری رشته معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
پیرنیا، محمد کریم، 1378، آشنایی با معماری اسلامی ایران: ساختمان درون شهری و برون شهری، تهران: دانشگاه علم و صنعت.
تابان، محسن، پورجعفر، محمدرضا، بمانیان، محمدرضا و حیدری، شاهین، 1391، تأثیر اقلیم بر شکل تزیینات معماری با تکیه برتحلیل میزان سایهاندازی خوونچینیهای آجری بافت تاریخی دزفول. نقش جهان 2(3):79-90.
حاجی قاسمی، کامبیز، 1377، گنجنامه: خانههای اصفهان، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
حقشناس، محمد، 1395، سایهاندازی طیفی، بررسی استفاده انتخابی از طیف تابشی در فضاهای معماری (مورد مطالعه: کاربرد شیشه در ارسی اقلیم گرم و خشک)، رساله دکتری رشته معماری، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس.
دهخدا، علی اکبر، 1377، لغتنامه دهخدا، چاپ دوم، تهران: موسسه انتشارات چاپ دانشگاه تهران.
دهار، علی، طاهباز، منصوره، تابان، محسن، 1398، بررسی اثر خوونچینی بر انتقال حرارت از نمای جنوبی در تابستان، در اقلیم بسیار گرم و نیمه خشک خوزستان، معماری اقلیم گرم و خشک، 7 (10)، 119-139.
دهار، علی، طاهباز، منصوره، تابان، محسن، 1400، بررسی دمای سطح داخلی دیوار جنوبی با نمای خوونچینی در اقلیم بسیار گرم و نیمه‌خشک‌ـ معتدل (تابستان و زمستان)، مطالعات معماری ایران، دوره 10، شماره 19، صفحه 230-215.
رحمانی، جواد، مطلبی، محمد، 1384، واژهنامۀ منظر، تهران:آفتاب گرافیک، 248 صفحه.
رسولی، هوشنگ، 1386، تاریخچه و شیوههای معماری در ایران، تهران: پشوتن، 162 صفحه.
رسولی لارمایی، مسعود، شهبازی، یاسر، 1394، بررسی عملکرد بازشوهای دوپوسته در ساختمانهای سنتی نواحی سردسیری ایران؛ نمونهی موردی: خانه قدکی و خانه گنجهایزاده در تبریز، معماری و شهرسازی ایران، صفحه 38-27.
زمانی، سپیده، 1398، سمبولیسم و کارکرد رنگ در ارسیهای خانههای تاریخی قاجار در دو شهر اصفهان و تبریز، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر ادیان و تمدنها، دانشگاه هنر اصفهان.
زمرشیدی، حسین، 1365، گرهچینی در معماری اسلامی و هنرهای دستی، تهران: انتشارات مرکز دانشگاهی، 363 صفحه.
سالینگروس، نیکاس آنجلوس، 2000، ساختار زبانهای الگو، ترجمۀ سعید زرین مهر، فصلنامۀ تحقیقات معماری، جلد چهارم، تهران: کتابناک
شریف، حمیدرضا، حبیبی، امین، جمال آبادی، عبداله، 1395، کارکرد اقلیمی هنرگره چینی درمعماری اسلامی-نمونه موردی: بناهای مسکونی قاجاری شیراز، پژوهشهای معماری اسلامی، دوره 4، صفحه 73-60.
شعرباف، اصغر، 1385، گره و کاربندی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور و سبحان نور، 160 صفحه.
صالحپور، علی، 1399، تبیین بازشناسی تاثیر نور روز بر سطوح شفاف بناهای بومی اقلیم سرد ایران، رساله دکتری رشته معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
صحراپیما، ندا، عقیقی، فایزه، 1393، اصطلاحنامه صنایع دستی و هنرهای سنتی معماری، تهران: بنیاد ایرانشناسی، 204 صفحه.
ظفرنوایی، خسرو، 1396، بررسی مفهوم عرفانی «فضای تهی» در معماری اسلامی-ایرانی، هنر اسلامی، 13(27)، 57-74.
فرخیار، حسین، 1390، صدخانه، صدپلان، کاشان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان، 474 صفحه.
قاسمی، سحر، امیری، محدثه السادات، 1394، بررسی جایگاه سایبان در معماری سنتی ایران به عنوان یکی از عناصر اقلیمی (اقلیم گرم و خشک)، کنفرانس بین المللی مهندسی عمران معماری و زیرساخت های شهری، تبریز، ایران.
قاسمی سیچانی، مریم، 1387، بازشناسی بخشی از هویت معماری ایرانی به وسیله تحلیل گونه شناسانه خانههای اصفهان در دوره قاجار، رساله دکتری رشته معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
قاسمی سیچانی، مریم، 1392، خانههای اصفهان. اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اصفهان (خوراسگان).
قاسمی سیچانی، مریم، حریری، آزاده، 1399، خانههای قاجاری اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان): معمارخانه باغ نظر، 304 صفحه.
کسمایی، مرتضی، 1392، اقلیم و معماری، اصفهان: نشر خاک.
کیانی، محمد یوسف، 1379، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، 232 صفحه.
گرگانی، امالبنین نعمت، 1381، پیشینه نور در معماری و وسایل روشنایی در هنر اسلامی ایران (خلاصه پایان نامه)، جلد 24، شماره 35، صفحه 323-316.
گنجی خیبری، ابوالفضل، دیبا، دراب، مهدوینژاد، محمدجواد، شاهچراغی، آزاده، 1394، طراحی الگوریتمیک" پالکانه" برای افزایش بهرهمندی از نور روز در ساختمان، معماری و شهرسازی آرمانشهر، دوره 8، صفحه 52-35 .
گنجی، ابوالفضل، 1395، طراحی کارایی محور پوسته ساختمان با گسترش الگوریتمی الگوی هندسی گرهچینی ایران (طراحی بالشتکهای چند لایهای تی اف ای پر شده از آب)، رساله دکتری رشته معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
لطیفی، محمد، دیبا، داراب، 1399، داده کاوی ساختار فضایی مسکن بومی قاجار؛ نمونه موردی: خانه جنگجویان اصفهان، نقش جهان،10(3)، 171-163.
لطیفی، محمد، مهدوینژاد، محمدجواد، یاناکونه، جولیانا، پیمنتا، دوواله، کلارا، 1400، الگوی معماری اسلامی آینده با خوانش مبانی طراحی در مسکن بومی قاجار. مطالعات هنر اسلامی، 18(42)، 327-342.
لطیفی، محمد، مهدوینژاد، محمدجواد، 1401، رهیافتی بر روزآمدی کهن الگوهای باارزش معماری ایرانی- اسلامی (نمونه موردی: خانه همتیار)، فصلنامه بنیانهای حکمی - فلسفی هنر ایرانی، دوره: 1.
لطیفی، محمد، مهدوینژاد، محمدجواد، 1401، معاصرسازی الگوی مسکن بومی اصفهان بر پایۀ تحلیل روابط غیرشکلی پلان، نمونۀ موردی: خانۀ جنگجویان، مطالعات معماری ایران، 203-185،(21)11.
لطیفی، محمد، مهدوینژاد، محمدجواد 1401. ریاضیات فضا و تجلی وحدت در مسکن بومی اصفهان )دورۀ قاجار(. مطالعات میانرشتهای معماری ایران،1(1)، 1-16.
محقق، حمزه، قلاح زواره، زهرا، ترکاشوند، عباس، فیضی، محسن، 1400، کاربرد هندسه‌ی نقوش اسلامی در ارتقای کارکرد نور در نماهای متحرک، مجله پژوهشهای معماری اسلامی، دوره 9، شماره 3، صفحه 191-171.
محمدی، امیر، نژاد‌ابراهیمی، احد، شهبازی، یاسر، 1399، هندسه کاربندی در معماری ایران؛ پاسخ به چالش کاربندی رسمی و اختری، پژوهشهای معماری اسلامی، 26(8)، 4-26.
موسوی، فاطمه، محمودی زرندی، مهناز، طاهباز، منصوره، 1396، تاثیر هندسه و سطح نورگیر پنجرههای اتاقهای زمستان نشین بر عمق نفوذ نور روز (مطالع موردی : خانههای سنتی یزد)، هویت شهر، دوره 12، شماره 4، صفحه 18-5.
مهدوینژاد، محمدجواد، آنوشا، کیا، 1398، معاصرسازی پوسته‌های سنتی (شباک) معماری ایرانی، جهتِ بهینهسازی دریافت نور و انرژی؛ نمونه مطالعاتی: بناهای اداری تهران، معماری اقلیم گرم و خشک، دوره 7، شماره 9، صفحه 82-69.
نظربلند، نازیلا، غیابی، محمد مهدی، مانی، مصطفی، 1400، کاهش مصرف انرژی از طریق بازشوهای بهینه در ساختمانهای بلندمرتبه مسکونی در تطبیق با نورگیرهای بناهای سنتی شهر شیراز، هنر اسلامی، دوره 18، شماره 42، صفحه 408-394 .
نوایی، کامبیز، حاجی قاسمی، کامبیز، 1390، خشت و خیال (شرح معماری اسلامی ایران)، تهران: سروش، 378 صفحه.
Abdullahi Y, Embi MRB. (2013). Evolution of Islamic geometric patterns. Frontiers of Architectural Research, 2(2), 243-251.
Abdulkareem M, Sura A, Malcolm C. (2018). Remodeling façade design for improving day lighting and the thermal environment in Abuja’s low-income housing. Renewable and Sustainable Energy Reviews 82 (3): 2820-2833.
Alghamdi SS. (2021). The impact of mashrabiya on building energy performance and social cultural aspects in hot climates. PhD Thesis, De Montfort University.
Auer T. (2011). High‐Performance Facades Design Strategies and Applications in North America and Northern Europe, in Public Interest Energy Research (PIER) Program.
Delzendeh E, Wu S. (2017). The Influence of Space Layout Design on Occupant’s Energy Behaviour. In Lean & Computing in Construction Congress: The Joint Conference on Computing in Construction (pp. 601-608).
D’Oca S, Hong T, Langevin J. (2017). The human dimensions of energy use in buildings: A review. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 81, 731-742.
Hamidi J. (2001). Encyclopedia of Bushehr. Tehran: Iran Ministry of Culture and Islamic Guidance Publication.
Hosseini SN, Hosseini SM, HeiraniPour M. (2020). The Role of Orosi’s Islamic Geometric Patterns in the Building Façade Design for Improving Occupants’ Daylight Performance. Journal of Daylighting, 7(2), 201-221.
Hong T, Yan D, D'Oca S, Chen CF. (2017). Ten questions concerning occupant behavior in buildings: The big picture. Building and Environment, 114, 518-530.
Kazemzadeh M, Tahbaz M, Asadi FS. (2013). Measurements and analysis of day lighting conditions in the Iranian traditional house: Case study in Kerman. In ICSDEC 2012: Developing the Frontier of Sustainable Design, Engineering, and Construction (pp. 929-936).
Mahdavinejad M, Bemanian M, Molaee M. (2012a). Architecture in context: Inspiration of conceptualism in Design. Naqshejahan, 1(1), 21-34.
Nabavi F, Ahmad Y, Goh AT. (2013). Daylight design strategies: A lesson from Iranian traditional houses. Mediterranean Journal of Social Sciences, 4(9), 97-97.
Planas, C., Cuerva, E., & Alavedra, P. (2018). Effects of the type of facade on the energy performance of office buildings representative of the city of Barcelona. Ain shams engineering journal, 9(4), 3325-3334.
Shaeri J, Yaghoubi M, Habibi A. (2018). Influence of iwans on the thermal comfort of talar rooms in the traditional houses: A study in Shiraz, Iran. Buildings, 8(6), 81.
Tahbaz, M., & Moosavi, F. (2009). Daylighting methods in iranian traditional architecture (green lighting). In International Conference, EPFL Lausanne, Switzerland (pp. 273-278).
_||_