بررسی و معناشناسی نقوش زرتشتی بناهای آرامگاهی جمهوری آذربایجان دورۀ ایلخانی
محورهای موضوعی : هنر
مژگان ذبیحی پیله رود
1
(کارشناس ارشد مطالعات معماری، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه دهخدا، قزوین، ایران)
جمال الدین سهیلی
2
(دانشیار، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران)
کلید واژه: معماری, تزئینات زرتشتی, آرامگاه, ایلخانی, آذربایجان,
چکیده مقاله :
بناهای آرامگاهی ایران در دوره‌های پس از اسلام نیز در قالب ساخت مقابر باشکوه بر سر گور اولیای مذهبی و گاه شاهان و افراد مشهور، رواج پیدا کرد. ایران ازجمله کشورهایی است که از زمان بسیار دور، جزء تمدن‌های کهن بوده و در دوره‌های مختلف متناسب با شرایط، بر معماری دیگر کشورها و به‌خصوص همسایگان خود تأثیر داشته که البته در اعصار مختلف، قدرت و شدت آن متفاوت بوده است. در این پژوهش سعی بر این بود که ویژگی‌های نقوش زرتشتی بناهای آرامگاهی جمهوری آذربایجان _ در دورۀ ایلخانی_ بررسی شود. این پژوهش با هدف معرفی تزئینات مقابر شاخص منطقۀ جمهوری آذربایجان و مفاهیم آن انجام شده است. سؤال پژوهش: چه نقوش و مفاهیم زرتشتی در معماری آرامگاهی جمهوری آذربایجان به‌کاررفته است؟ در این پژوهش روش تحقیق تاریخی _ تفسیری است. شیوۀ جمع‌آوری اطلاعات بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی میدانی بناهای آرامگاهی منطقه است. نتایج این مطالعه نشان داد که در مقابر این منطقه از عناصر تزئینی زرتشتی مختلفی ازجمله نقوش به‌کاررفته شامل نقوش هندسی، گیاهی، حیوانی و ... است.
During the post-Islamic periods, Iran's tomb buildings gained popularity through the construction of magnificent tombs above the graves of religious saints, as well as kings and famous individuals. Iran, having been a part of ancient civilizations for a significant period, has had a profound influence on the architectural styles of neighboring countries in different historical eras. This particular research aims to explore the characteristics of Zoroastrian motifs found in the tomb buildings of the Republic of Azerbaijan during the Ilkhanid period. The objective of this study is to introduce the decorative elements present in the tombs of the Republic of Azerbaijan and elucidate their respective meanings. The research question guiding this investigation is as follows: What Zoroastrian motifs and concepts are employed in the tomb architecture of the Republic of Azerbaijan? The research approach adopted for this study is historical-interpretive, with information collection primarily relying on library research and on-site investigations of tomb structures within the region. The findings of this study reveal the presence of various Zoroastrian decorative elements in the tombs of this area, including geometric patterns, plant motifs, animal representations, and more.
اوستا (1385). کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی، گزارش و پژوهش جلیل دوست‌خواه، تهران: انتشارات مروارید.
بهمنی، پردیس (1389). سیر تحول و تطور نقش و نماد در هنرهای سنتی ایران، تهران: انتشارات دانشکدۀ هنر و رسانه دانشگاه پیام نور تهران.
بویس، مری (1375). تاریخ کیش زرتشت. ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: انتشارات توس.
جوشقانی، سعیده؛ حسن‌وند، محمدکاظم؛ عارف، محمد (1400). مطالعۀ تطبیقی نقوش تزئینی در مساجد کبود مزارشریف افغانستان و سلطان احمد ترکیه، نشریۀ علمی باغ نظر، 18(105)،5_18.
حسینی، سیدهاشم (1389). معـرفی سبک مقبره‌سازی متصوفۀ آذربایجان، نشریۀ هنرهای زیبا، صفحۀ57_.68
رحمتی‌زاده، علی؛ سلطان‌زاده، حسین؛ اعتصام، ایرج؛ امریی، سیدمصطفی (1398). نقش محیط و فرهنگ در شکل‌گیری آرامگاه‌های دوره اسلامی در حاشیه جنوبی دریای خزر، دوفصل‌نامۀ اندیشۀ معماری، نشریۀ علمی، سال سوم، شمارة پنجم، ص 60-83.
رستم بیگی، سمانه (1390). نقش‌مایه‌های مهری در نقوش تزئینی هنر ایران، فصل‌نامۀ علمی پژوهشی نگره، شمارۀ 18، 67-49.
رضایف، نصیر (2019). کتاب سنگ‌ها صحبت می‌کنند. باکو، علم و آموزش.
سلطان‌زاده، حسین (1375). معماری کلاسیک، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
سالور، ندا؛ سهرابی نصیرآبادی، مهین؛ نظرنژاد، نرگس (1400). تبیین خردگرایی ابن‌سینا در روند ابداع نقوش هندسی تزئینات وابسته به معماری، نشریۀ علمی باغ نظر، 18(102)،53_68.
شمس، امیر (1379). نگاهی به نشان‌ها و نمادها در ایران باستان، مجلۀ هنرهای تجسمی، شمارۀ 8، 204-194
صحافی اصل، پریسا؛ آیت‌اللهی، حبیب‌الله (1390). بررسی تداوم عناصر تزئینی معماری ایران باستان در معماری دوران اسلامی ایران تا پایان دورۀ صفوی، فصل‌نامۀ علمی پژوهشی نگره، شمارۀ 19، سال ششم.
عزیزی، رؤیا؛ طباطبایی جبلی، زهره (1399). مطالعۀ نقوش زرتشتی‌دوزی با رویکرد انسان‌شناسی هنر، نشریۀ علمی باغ نظر، شمارۀ 17(85)17-30.
قرآن کریم
گربران، آلن؛ شورالیه، ژان (1383). فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: انتشارات جیحون.
محمودی بختیاری، علیقی (1340). چلیپا یا نشان آریایی، زبان و ادبیات (ارمغان)، شمارۀ 4 و 5، 182-177.
مرادی، امین (1392). بازتاب معماری ایلخانی در هنر مقبره‌سازی سده‌های 7 و 8 هجری قمری.
مقدم، محمد (1380). مهر و ناهید، تهران: انتشارات هیرمند.
موسویان، سمیه (1396). جایگاه هندسۀ مقدس در بازشناسی هویت معماری سنتی ایران، فصل‌نامۀ مطالعات ملی ۷۲، سال هجدهم، شمارۀ ۴ هنر اسلامی، شمارۀ 5.
وارنر، رکس (1389). دانش‌نامۀ اساطیر جهان، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: انتشارات اسطوره.
یوسفی، حسن؛ نیستانی، جواد؛ هژبر نوبری، علیرضا؛ موسوی کوهپر، سیدمهدی (1396). وحدت هنری یادمان‌های آرامگاهی مدوّر سبک آذری نواحی ارن و آذربایجان در سده‌های 8 تا 9 هجری. نشریۀ علمی اندیشۀ معماری،30_46.
_||_
Avesta (1385) the oldest Iranian hymns and texts, report and research by Jalil Dostkhah, Marvarid Publications, Tehran
Bahmani, Pardis (1389) Evolution and development of role and symbol in traditional arts of Iran, Publications of Faculty of Art and Media, Tehran Payam Noor University, Tehran
Boyce, Mary (1375) The History of Zoroastrian Religion, translated by Homayoun Sanetizadeh, Tos Publishing House, Tehran
Joshghani, Saeeda, Hassan Vand, Mohammad Kazem, Aref, Mohammad (1400) A comparative study of decorative motifs in the blue mosques of Mazar-e-Sharif, Afghanistan and Sultan Ahmed, Turkey, Bagh Nazar Scientific Journal, 18(105), 5-18.
Hosseini, Seyyed Hashem (2010) An introduction to the style of Azerbaijan Sufi tomb building, Fine Arts Magazine, page 68-57
Rahmatizadeh, Ali. Sultanzadeh, Hossein, Etisam, Iraj, Amrei, Seyed Mustafa (2018) The role of environment and culture in the formation of Islamic period tombs in the southern margin of the Caspian Sea, two quarterly Andisheh Architecture, Scientific Journal, 3rd year, 5th issue, pp. 60-83
Rostam Beigi, Samaneh (2018) Mehri motifs in the decorative motifs of Iranian art, Negre Scientific Research Quarterly, No. 18, 49-67
Rezaif, Nasir (2019) Stones speak book, Baku, Science and Education
Sultanzadeh, Hossein (1375) Classical Architecture, Publications of the Office of Cultural Research, Tehran
Salur, Neda, Sohrabi Nasirabadi, Mohin, Nazarnejad, Narges (1400) Explanation of Avicenna's rationalism in the process of inventing geometric motifs and decorations related to architecture, Bagh Nazar Scientific Journal, 18(102), 53-68
Shams, Amir (1379) A Look at Signs and Symbols in Ancient Iran, Journal of Visual Arts, No. 8, 204-194
Original binding, Parisa, Ayatollahi, Habibullah (2013) Studying the continuity of decorative elements of ancient Iranian architecture in the architecture of the Islamic period of Iran until the end of the Safavid period, Negre Scientific Research Quarterly, Number 19, Year 6
Azizi, Rouya and Tabatabai Jabali, Zohra (2019) Studying Zoroastrian embroidery motifs with the approach of art anthropology, Bagh Nazar Scientific Journal, No. 17(85)17-30
The Holy Quran
Gerbran, Alan and Shuraliyeh, Zhan (2013) The Culture of Symbols, translated by Soudabeh Fazali, Jihoun Publishing House, Tehran.
Mahmoudi Bakhtiari, Alighi (1340) Chalipa or Aryan sign, language and literature (Armaghan), numbers 4 and 5, 177-182
Moradi, Amin (2012) Reflecting Ilkhani architecture in the art of tomb building in the 7th and 8th centuries AH
Moghadam, Mohammad (1380) Mehr and Nahid, Hirmand Publications, Tehran
Mousavian, Somia (2016) The Place of Sacred Geometry in Recognizing the Identity of Traditional Iranian Architecture, National Studies Quarterly 72, Year 18, Number 4, Islamic Art, Number 5
Warner, Rex (1389) Encyclopaedia of Mythology of the World, translated by Abulqasem Esmailpour, Astoure Publishing House, Tehran
Yousefi, Hassan, Nistani, Javad, Hajbar Nobari, Alireza, Mousavi Kohper, Seyed Mehdi (2016) Artistic unity of Azari-style circular tomb monuments in Ern and Azerbaijan regions in the 8th to 9th centuries AH, Scientific Journal of Andisheh Memari, 46-30.