سنت سفالگری دوره هخامنشی در شمال شرق آناتولی (مطالعه موردی سفالهای منقوش هخامنشی موزه شهر کارس، ترکیه)
محورهای موضوعی : باستان‌شناسی تاریخی
1 - دانش‌آموخته دکتری باستان‌شناسی دوران تاریخی، دانشگاه آتاتورک، ارزروم، ترکیه.
2 - دانش‌آموخته دکتری باستان‌شناسی دوران اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
کلید واژه: دورۀ هخامنشی, سفال های منقوش, موزۀ کارس, شمال شرق آناتولی,
چکیده مقاله :
سفالهای دورة هخامنشی در منطقة آناتولی شرقی از لحاظ فرم و تکنیک، تفاوت بسیاری از سفالهای دورة ما قبل خود، یعنی اورارتوها دارند. هم‌زمان با برافتادن حکومت اورارتوها و روی کار آمدن هخامنشیان و گسترش سرزمین‌‌های زیر سلطة آنان، فرهنگ جدیدی در سنت سفالگری به وجود آمده است. جای سفالهای تک‌رنگ براق با آستر قرمزرنگ اورارتویی را سفال‌‌هایی با آستر کرم رنگ ضخیم به‌صورت تک‌رنگ و چندرنگ با فرم‌‌های متفاوت گرفته است. از نظر تاریخی، تأثیرات فرهنگ اورارتو هنوز در مرحلة اولیة عصر آهن III که مصادف با دورة حکومت ماد بوده، همچنان ادامه داشته است. در واقع، این مرحله در فاصلة زمانی حکومت اورارتو و عصر آهن III با تمامی ویژگی‌‌های سنت سفالگری آن قرار دارد. در مرحلة پس از اورارتو/ماد، هنوز تولید سفال‌‌هایی با تأثیر سنت سفالگری اورارتویی با خمیر قرمزرنگ ادامه داشته است. در حالی که در برخی اشکال هنوز پیوستگی را مشاهده می‌‌‌‌کنیم، در دورة هخامنشی، ساخت نمونه‌‌های اولیة ظروف فلزی دو دسته به‌عنوان یک نوآوری ظاهر می‌‌‌‌شود. در مراکز کاوش‌شده‌ای که بقایای معماری از آنها یافت نشده، داده‌‌های سفالی و نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آنها، انجام این پژوهش را ممکن کرده است. در پژوهش حاضر، ابتدا به سفالهای دورة هخامنشی که در منطقة شمال شرق آناتولی از کاوش‌‌ها و بررسیهای باستان‌شناسی یافت شده است، اشاره می‌‌‌‌شود. در این مطالعه، با توجه به نتایج حفاری‌‌ها و بررسیهای باستان‌شناسی انجام شده در منطقة شمال شرقی منطقة آناتولی، ارزیابی کلی از سفالهای منقوش نگهداری شده در موزة شهر کارس کشور ترکیه انجام خواهد گرفت.
Eastern Anatolian pottery of the Achaemenid Period is quite different from its predecessor Urartian pottery - in techniques and forms. With the collapse of the Urartian Kingdom and the spread of Achaemenids in Anatolia, we can speak of a newly developing pottery culture. The monochrome, glossy red slipped pottery of Urartu was replaced by monochrome and polychrome painted pottery in miscellaneous forms. After the collapse of the Urartian Kingdom, the culture of Eastern Anatolia was gradually changed and over time, the old culture, developed by the official state, disappeared. This process did not occur instantaneously. Rather, it appears that a couple of centuries were needed for such a reshaping. Historically, Urartian influence still exists in the early phase of the Late Iron Age, which coincides with the Median dominance period. This phase is considered to be associated with a post-Urartian/Median period, which can be placed among the painted wares of Urartu and the Late Iron Age. Within the scope of this study, we succeeded in coming to certain conclusions concerning ceramic finds, which were obtained from the excavation sites in the region where architecture could not have been sufficiently examined. In the post-Urartian/Median phase, manufacturing with red-colored paste, influenced by Urartu, continues. While certain continuity also persists among the shapes, the prototype examples of double-handled metal vases, developed in the Achaemenid period, appear as a novelty. Firstly, our current study considers the pottery of the Achaemenid Period, which was discovered by archaeologists in the excavations and surface surveys of the Northeastern Anatolia Achaemenid Region. Secondly, This study will generally analyze the painted pottery of the Achaemenid period that is preserved at Kars Museum, taking into account the excavation and surface surveys of the Northeastern Anatolia Region.
Akarsu, R. (2018). Haberler: ‘Doğu Anadolu Arkeolojisinin Sorunları ve Çözüm Önerileri Paneli’ Üzerine, Anadolu Araştırmaları 21, İstanbul, 154-179.
Bingöl, A. (2011). Kars ve Çevresinde Demir Çağı Yerleşmeleri, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8, 20-40.
Burney, C.A., Lang, M. (1971). The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus, London.
Ceylan, A. (2008). Doğu Anadolu Araştırmaları (Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır, 1998-2008), Güneş Vakfı Yayınları, Erzurum.
Dyson, R.H. Jr. (1965). Problems of Protohistoric Iran as seen from Hasanlu. Journal of Near Eastern Studies XXIV, 193-217.
Dyson, R.H. Jr. (1977). The Architecture of Hasanlu: Periods I to IV. American Journal of Archaeology LXXXI, 548-552.
Dyson, R.H. Jr., Muscarella, O.W. (1989). Consturcting the Chronology and Historical Implications of Hasanlu IV. Iran, XXVII, 1-27.
Emre, K. (1969). Altıntepe’de Urartu Seramiği. Belleten, CXXXI, 279-289.
Erkmen, M. (2016). 2015 Yılı Çayırtepe (Tasmasor II) Höyük Kazısı. 25. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu ve 11. Uluslararası Müzecilik Çalıştayı, Ankara, 543-555.
Işıklı, M. (2008). Erzincan Altıntepe Yüzey Araştırmaları: 2006-2007 Çalışmalarının Genel Bir Değerlendirmesi. 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, Ankara, 253- 266.
Kalkan, H. (2008). M.Ö. 6-4. Yüzyıllarda Doğu Anadolu: Arkeolojik Veriler Işığında Tarihsel ve Kültürel Değerlendirme. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir.
Karaosmanoğlu, M. (2008). Altıntepe Kazısı İkinci Dönem Kazıları. Doğudan Yükselen Işık: Arkeoloji Kazıları (Ed. B. Can ve M. Işıklı), 69-83.
Karaosmanoğlu, M., Işıklı, M., Akarsu, R. (2014). Erzurum ve Pasinler Ovaları Yüzey Araştırması Çalışmaları. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı: Anadolu’nun Zirvesinde Arkeolojinin 40 Yılı (Ed. H. Kasapoğlu ve M. A. Yılmaz), Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 431-440.
Karaosmanoğlu, M., Işıklı, M., Caner, E. (2014). Erzincan-Altıntepe Çevresi Yüzey Araştırmaları. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı: Anadolu’nun Zirvesinde Arkeolojinin 40 Yılı (Ed. H. Kasapoğlu ve M. A. Yılmaz), Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, 505-514.
Karaosmanoğlu, M., Korucu, H. (2015). Erzincan Ovasındaki Geç Demir Çağ Seramiklerinin Değerlendirilmesi, Uluslararası Doğu Anadolu-Güney Kafkasya Kültürleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı II (Ed. M. Işıklı ve B. Can), Cambridge, 132-147.
Korucu, H. (2012). Erzincan Altıntepe Urartu Kalesi ile Yakın Çevre Yerleşmeleri Tunç ve Demir Çağlar Seramiği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlammamış Doktora Tezi, Erzurum/Turkey.
Khatchadourian, L. (2018). Pottery Typology and Craft Eastern Highlands. Iranica Antiqua, LIII, 179-265.
Moorey, P.R.S. (1975). Ancient Iran, Oxford: Ashmolean Museum.
Muscarella, O.W. (1994). North Western Iran: Bronze Age to Iron Age. Anatolian Iron Ages III, 139-155.
Özkorucuklu, H. (1995). Erzincan Kaleciktepe Kurtarma Kazısı. Müze Kurtarma Kazıları Semineri V, Ankara, 144-157.
Patacı, S. (2016). Ardahan Kale ve Kuleleri. Ardahan Kale ve Kuleleri (Ed. S. Patacı), Duru Ofset, Ardahan, 28-102.
Patacı, S. (2019). Bölüm 4: Yeni Araştırmaların Sonuçlarına Göre Ardahan’ın Arkeolojik Buluntuları. Ardahan Değerlendirmeleri I: Sosyo-Politik, Kültürel ve İktisadi Bağlamda Değerler, Potansiyeller ve Yaklaşımlar (Ed. İ. Kurtbaş), Ankara, 119-163.
Polat, Y. (2010). Ünite 4: Anadolu Demir Çağı Uygarlıkları. Anadolu Arkeolojisi (Ed.H. Alanyalı), Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir, 86-109.
Sagona, A., Pemberton, E/Mcphee, I. (1992). Excavations at Büyüktepe Höyük, 1991: Second Preliminary Report. Anatolian Studies, XLII, 29-46
Sagona, A., Pemberton, E/Mcphee, I. (1993). “Excavations at Büyüktepe Höyük, 1992: Third Preliminary Report. Anatolian Studies, XLIII, 69-83.
Sagona, A., Sagona, C. (1995). Excavations at Sos Höyük 1994, First Preliminary Report. Anatolian Studies, 45, 193-218.
Sagona, A., Sagona, C. (2003). The Upper Levels at Sos Höyük, Erzurum: A Reinterpretation of the 1987 Campaign. Anatolia Antiqua, XI, 104-126.
Sagona, A., Sagona, C. (2004). An Archaeological Survey of the Bayburt Province: Iron Age. Archaeology at the NorthEast Anatolian Frontier, I: An Historical Geography and a Field Survey of the Bayburt Province (Ed. A. Sagona and C. Sagona), Ancient Near Eastern Studies Supplement 14, Peeters, 182-209.
Summers, G. (1993). Archaeological Evidence for the Achaemenid Period in Eastern Turke. Anatolian Studies, XLIII, 85-108.
Summers, G. D., Burney, C.A. (2012). Late Iron Age Pottery From Northwestern Iran: The Evidence From Yanik Tepe", Ancient Near Eastern Studies, Supplement, 39, 269-315.
Şenyurt, S. Y., İbiş, R. (2005). BTC Ham Petrol Boru Hattı Güzergahı 2002 Yılı Yüzey Araştırmaları: Erzurum ve Erzincan Çevresi Demir Çağı Yerleşimleri. Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı 2002 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırmaları (Ed. S. Y. Şenyurt), Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Projesi Arkeolojik Yüzey Araştırmaları Proje Dökümanı, Ankara.
Şenyurt, S.Y., Ekmen, H. (2005). Tetikom: Pasinler Ovası’nda Bir Demir Çağı Yerleşmesi, Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı Arkeolojik Kurtarma Kazıları Proje Dökümanları: 1, Ankara.
Şenyurt, S.Y. (2011). Bölüm I: Tasmasor Kurtarma Kazıları. Tasmasor (Ed. S. Y. Şenyurt), Bilgin Yayınları, Ankara: 7-36.
Şenyurt, S. Y., Kamış, Y., Akçay, A. (2011). Bölüm V: Tasmasor Geç Demir Çağı Çanak Çömlek Buluntuları. Tasmasor, S.Y. Şenyurt (ed.), Bilgin Yayınları, Ankara, 117-258.
Yiğitpaşa, D. (2010). “Arkeolojik Veriler Işığında Doğu Anadolu Geç Demir Çağı (MÖ 6.-4. Y.Y.) Çanak Çömleği”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Van.
Yiğitpaşa, D. (2013). Doğu Anadolu Demir Çağı Seramikleri Üzerinde Görülen Figürlü ve Bitkisel Bezemeler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, 6(25), 612-628.
Yiğitpaşa, D. (2015). Arkeolojik Veriler Işığında Doğu Anadolu Geç Demir Çağı (MÖ 7.-4. Y.Y.) Çanak Çömleği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8(37), 512-538.
Yiğitpaşa, D. (2016). Doğu Anadolu Geç Demir Çağı Kültürü, Ankara.