رخداد زمین لغزش دلا و احداث کانال باستانی پل نگین: نمونه ای از تأثیر دوسویه محیط و انسان در ارتفاعات شیمبار (اندی کا، خوزستان)

محورهای موضوعی : باستان‌شناسی پیش از تاریخ

مسعود صادقی راد ¹ , زهرا جوادی‌نیا ² , سیامک شرفی ³ , ایوب سلطانی ⁴

1 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، ابهر، ایران.
2 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، ابهر، ایران.
3 - استادیار، گروه علوم جغرافیایی (ژئومورفولوژی)، دانشگاه لرستان، ایران.
4 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، ابهر، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/02/10 تاریخ پذیرش : 1402/02/10 تاریخ انتشار : 1394/12/01

کلید واژه: زمین لغزش دلا, دریاچة شیمبار, کانال پل نگین, تأثیر دوسویه, محیط و انسان,

چکیده مقاله :

دوران پرتلاطم حیات انسان در محیط جغرافیایی پیرامون همواره با چالش‌ها و تهدیدها و فرصت‌هایی همراه بوده که اساس زندگی او را بنیان نهاده است. در گذر از این دوران انسان مغلوب و مبهوت همیشگی نبوده است؛ چاره‌اندیشی و توان فکری انسان گاه به تسخیر طبیعت می‌انجامید و گاه به تعامل با آن. زاگرس مرکزی با فراز و نشیب‌های کوهستانی ازجمله مهم‌ترین کانون‌های تقابل و تعامل میان محیط و انسان بوده است. رخداد زمین‌لغزش کوه دلا و احداث کانال باستانی پل، نگین نمونه‌ای از این تقابل و تعامل است که در ارتفاعات شیمبار واقع در شمال خوزستان به وقوع پیوسته است. رخداد زمین‌لغزش دلا در مسیر شبکه زهکشی رودخانه شیمبار و پیامد آن تشکیل دریاچه سدی شیمبار، سبب تغییرات محیطی سه مرحله‌ای در منطقه شد. متعاقب این تغییرات، مشکلاتی برای جوامع انسانی این محدوده به وجود آمد که مهم‌ترین آنها مسدود شدن تنها راه ارتباطی منطقه بود. مسدود شدن راه ارتباطی باعث گردید تا جوامع انسانی برای خروج از این وضعیت، راه‌حلی بیندیشند. این راه‌حل منجر به حفر کانالی باستانی پل نگین گردید که سبب کاهش سطح آب دریاچه (مرحله سوم تغییرات) و باز شدن مسیر تردد شد. این وقایع که در یک‌سوی آن (رخداد زمین‌لغزش دلا و تشکیل دریاچه شیمبار) غلبه محیط بر انسان و در سوی دیگر (حفر کانال و بازنمودن مسیر تردد) غلبه انسان بر محیط نمایان است، نمونه بارزی از تأثیرات دوسویه میان محیط و انسان را در گستره کوهستانی زاگرس به اثبات رسانید.

چکیده انگلیسی:

Hosteling and bustling of human life in its environment has always been coincided with many challenges and opportunities which acted like a basis for human life. Meanwhile, human has never been the looser; human’s intelligence and his ability to think sometimes coveted the nature and sometimes compromised with it. Central Zagros with high and low mountainous latitudes has always been a great example of the fight and the compromise between human and environment. The occurrence of Dela landslide and also creation of Negin ancient canal is an example of this infraction which has occurred in high latitudes of Shimbar located in north Khuzestan. The occurrence of Dela landslide in Shimbar river water networking system, and its consequence which is creation of Shimbar dam lake, has caused three staged environmental changes in that area. As a result of these changes, some problems for human living in the area have appeared which mostly include blocking the only communicative path in the area. Blocking this path has caused the people to think more to find a way to solve the problem. The solution led to creating the Negin archaeological canal which caused a reduction in the water level (the third stage of changes) as well as opening the communicative path. These events which in one hand represent the concurrence of human against the environment (occurrence of Dela landslide and creation of Shimbar lake); and on the other hand represent the concurrence of the environment against human (creation of the canal and reopening the communicative path) proves the bidirectional interaction between human and environment in Zagros area.