معرفی و تحلیل بنای آتشکده شیان، اسلام‌آباد غرب
محورهای موضوعی : باستان‌شناسی تاریخی
الهام سهاکی
1
(
دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، ایران.
)
زرین فخار
2
(
استادیار، گروه باستان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر، ایران.
)
کلید واژه: دوره ساسانی, چهارتاقی, آتشکده شیان, اسلام‌آباد غرب,
چکیده مقاله :
آثار معماری دوره ساسانی شامل بناهای مذهبی و غیرمذهبی است. با توجه به اینکه آیین زرتشتی، دین رسمی ایران در دوره ساسانی بوده است، بناهای مذهبی مرتبط با این دوران از جایگاه مهمی برخوردار بوده‌اند. آتشکده شیان نمونه‌ای از آتشکده‌های دوره ساسانی استان کرمانشاه است که ویژگی معماری آن عبارت است از یک چهارتاقی با راهروهای پیرامونی و مصالح معماری بنا شامل قلوه‌سنگ، لاشه‌سنگ، گچ وملات گچ است. ابعاد بنا ۱۴/۵×۱۴/۵ متر و با پلان مربعی‌شکل است. تاکنون هیچ‌گونه گزارش و مطالعه دقیقی در مورد این بنا به چاپ نرسیده و اندک اطلاعات منتشر شده، از طریق نوشته‌ها و مدارک موجود در پرونده ثبتی بنا و برخی گزارش‌های کاوشگران بنای شیان است. در این پژوهش کلیه مدارک موجود گردآوری و اساس کار بر فعالیت میدانی متمرکز گردیده است. همچنین، بنا از نظر پلان، مصالح و دیگر ویژگی‌های معماری به دقت بررسی و مطالعه شد. هدف این پژوهش، معرفی بنای آتشکده شیان به عنوان نمونه شاخص آتشکده‌های کمتر شناخته شده غرب کشور است. شناسایی دقیق مشخصات این اثر می‌تواند بازسازی آتشکده‌های غرب ایران را هموارتر سازد. به‌علاوه، بررسی این بنا در تعیین گاهنگاری و کاربری بناهای مشابه این منطقه نیز مؤثر است. با توجه به ویژگی‌های معماری بنای شیان، مصالح و اجزای به‌کار رفته در معماری، همچنین سایر یافته‌های منقول و غیرمنقول به دست آمده، می‌توان این بنا را یک نیایشگاه مذهبی یا آتشکده‌ای از دوره ساسانی قلمداد نمود.
The architecture of the Sassanid period includes religious and non-religious buildings. Since Zoroastrianism was the official religion of Iran in the Sassanid period, religious buildings related to this period had an important status. Shiyan Fire Temple is one of the ancient shrines in Kermanshah, Iran, dating back to the Sassanid period. Architectural features include a four-arched (Chahartaqi) room with corridors and architectural materials including rubble, stone carcasses, plaster, and gypsum mortar. The dimensions of the building are 14.5 × 14.5 m in a square plan. So far, no detailed report or study has been published about this building, and the little information published has been through the writings and documents in the registration file of the building and some reports of the excavator of the Shiyan, according to which the Shiyan Temple is related to the Sassanid era. This research was based on fieldwork, and all available documents were reviewed. In addition, it was carefully studied in terms of plan, materials, and other architectural features. This study aims to introduce the building of the Shiyan Fire Temple as an example of lesser-known fire temples in the west of the country. Accurate identification of the characteristics of this monument can make the reconstruction of fire temples in western Iran smoother. In addition, the investigation of this building is effective in determining the chronology and use of similar buildings in this area. According to the architectural features of the Shiyan building, the materials and components used in the architecture, as well as other movable and immovable finds, this building can be considered a religious place of worship or a fire temple from the Sassanid period.
آرشیو سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قصر شیرین (1390 )
اولانسی، دیوید (1380). پژوهشی نو در میترا پرستی، ترجمه مریم امینی. تهران: چشمه.
آقا عباسی، زهرا ( 1389 ). نقش‌مایه‌های نویافته حوزه هلیل رود. کرمان: دانشگاه شهید باهنر تهران.
پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور (1391).
پرونده ثبتی آتشکده شیان، شهرستان اسلام‌آباد غرب، استان کرمانشاه، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمانشاه (1384).
جاوری، باغ شیخی (1399). مقایسه تطبیقی معماری آتشکده وپایه آتشدان ساسانی مکشوف از محوطه ویگل و هراسگان با سایر بناهای مذهبی ساسانی. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، ۱۰(۲۷)، ۱۳۵-۱۵۵.
حسینی، مهدی، علی‌پناهی، بهنام، سنماری، سعیده (1391). تخمین خصوصیات مهندسی سنگ مارن با استفاده ازآزمایش پانچ. فصلنامه زمین شناسی کاربردی، ۸(۴)،322-309.
دانشیان، داوود (1398). مصالح ساختمانی. تهران: دانشگاه پیام نور.
رزم‌پوش، عباس (1388). گزارش بررسی و شناسایی باستان شناختی شهرستان اسلام‌آباد غرب، فصل دوم: دهستان‌های شیان وحمیل. سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری.
رضوانی، حسن (1384). بروشور منتشر شده توسط پایگاه میراث فرهنگی محور ساسانی کرمانشاه، قصرشیرین.
ریاضی، محمدرضا (1375). طرح‌‌‌‌‌ها و نقوش لباسها و بافته‌های ساسانی. تهران:گنجینه هنر.
سرفراز، فیروزمندی (1381). باستان‌شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی، ساسانی. تهران: عفاف.
صداقت، نفیسه، حاتم، غلامعلی، میرفتاح، علی اصغر، شعبانی صمغ آبادی، رضا (1399). تحلیل و بررسی نقوش جانوری نمادین و اسطوره‌ای دوره ساسانی (با تاکید بر نگار کندها، گچبری‌‌‌‌‌ها و مهرها). مطالعات باستان‌شناسی، ۱۲(۲)، ۱۶۵-۱۸۶.
قلی زاده، خسرو (1392). دانشنامه اساطیری جانوران و اصلاحات وابسته. تهران: بنگاه ترجمه و نشریات پارسه.
قلیزاده، خسرو (1383). سبک‌شناسی سکه‌های ساسانی. پیک نور، ۲(۵)، ۴-۱۸.
گدار، آندره (1385). هنر ایران، ترجمه بهروزحبیبی. تهران: دانشگاه ملی ایران.
گنجینه اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه (1400).
محمدی‌فر، یعقوب، مترجم، عباس (1390). جولیان: آتشکده نویافته ساسانی در آبدانان ایلام. فصلنامه علمی پژوهشی باغ نظر، ۱۹(۸)، ۷۷-۸۸.
محمدی‌فر، یعقوب، امینی، فرهاد (1394). باستان‌شناسی و هنر ساسانی. تهران: شاپیکان.
مرادی، یوسف (1388). چهارتاقی میل‌میله‌گه؛ آتشکده‌ای از دوره ساسانی. مطالعات باستان‌شناسی، ۱(۱)، ۱۵۵- ۱۸۳.
معین، محمد (1394). مزدیسنا و ادب پارسی، جلد دوم. تهران: دانشگاه تهران.
مهرآفرین، رضا، احمدی هدایتی، ابراهیم (1390). چهارقاپی، آتشکده‌ای در کوست خوربران. باغ نظر، ۱۸(۸)، ۷۵ – ۸۲.
ناومان، رودلف (1382). ویرانه‌های تخت سلیمان و زندان سلیمان، ترجمه فرامرز نجد سمیعی. تهران: انتشارات و تولیدات فرهنگی.
هرمان، جرجینا (1373)، تجدید هنر و تمدن در ایران باستان، ترجمه مهرداد وحدتی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
Gaube, H. (1973). Arabosasanidische Numismatik (Vol. 2). Klinkhardt & Biermann.
Gropp, G. (1969). Die Funktion des Feuertempels der Zoroastrier. Dietrich Reimer.
Mochiri, M. I. (1983). Etude de numismatique iranienne sous les Sassanides et Arabe-Sassanides (Vol. 2). Imprimerie Orientaliste.