کاوش‌های باستان‌شناسی تپه مرد آباد کرج
محورهای موضوعی : باستان‌شناسی پیش از تاریخ
محمد حسین عزیزی خرانقی
1
,
فرزان احمدنژاد
2
1 - استادیار پژوهشکده باستان شناسی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.
2 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد باستان‌شناسی، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان البرز، ایران.
کلید واژه: توسعه شهری, مردآباد, عرصه و حریم, توالی گاهنگاری, گاهنگاری نسبی,
چکیده مقاله :
توسعة شهری در دهه‌های اخیر به خصوص در نواحی پیرامونی تهران و کرج، منجر به گسترش مناطقی شده که تا قبل از انقلاب، روستاهایی محصور در باغات در حاشیه شهر کرج بودند. مردآباد/ ماهدشت نیز که در گذشته نه چندان دور به شهر تبدیل شده (۱۳۷۰)، به سرعت گسترش یافته و باغات و آثار تاریخی پیرامون خویش را همچون بسیاری دیگر از شهرهای استان البرز نابود یا در معرض تخریب قرار داده است. محوطة مردآباد در شهر ماهدشت، یازده کیلومتری جنوب‌غربی کرج در استان البرز قرار دارد و در دی‌ماه سال ۱۳۷۷ به شماره ۲۲۵۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. مردآباد در مرز منازل مسکونی و زمین‌های زراعی واقع و ساخت‌وسازهای مسکونی سالیان اخیر بخش‌های جنوبی و تا حدی شرقی محوطه را تخریب کرده است. گمانه‌زنی صورت گرفته در این محوطه در بهار ۱۳۹۵ منجر به مشخص نمودن حدود عرصه و حریم این تپه شد. تپه مردآباد یکی از بلندترین تپه‌های باستانی استان البرز است که شواهد سفالی گویای توالی فرهنگی از هزارة ششم پیش از میلاد تا دوران میانة اسلامی در این محوطه است. قطعاً انجام کاوش‌های علمی و دامنه‌دارتر در این محوطه منجر به کسب اطلاعات باستان‌شناختی بسیار دقیق‌تری خواهد شد؛ ولی با توجه به شواهد سفالی سطحی، این محوطه دارای توالی گاهنگاری و شواهد استقراری از: دوره‌های نوسنگی جدید (سیلک I / هزاره ششم ق.م)، انتقالی مس‌سنگی/ چشمه‌علی (سیلک II / اواخر هزاره ششم و اوایل هزاره پنجم پ.م)، عصر آهن یک (اواخر هزاره دوم پ.م)، دوره تاریخی و دوران اسلامی است.
Urban expansion in recent decades, especially in the peripheral areas of Tehran and Karaj, has led to the expansion of areas that were villages surrounded by gardens on the outskirts of Karaj before the revolution. Mardabad/Mahdasht, which became a city in the not-so-distant past (1991), has expanded rapidly and the gardens and historical monuments around it, like many other cities in Alborz province, have been destroyed or exposed to destruction. Tepe Mardabad is located in Mahdasht town, eleven kilometers southwest of Karaj in Alborz province. The site has been registered as number 2252 in the list of national monuments of Iran in 1998. Mardabad is located in the northwestern of Mahdasht town, exactly on the border of residential houses and agricultural lands, residential constructions in recent years have severely threatened, destroyed, and encroached on the southern and to some extent eastern parts of the site. In the spring of 2016, an archaeological excavation was carried out on the site to recognize the core and buffer zone. Tepe Mardabad is one of the highest ancient mounds in Alborz province, there is evidence of the cultural sequence from the 6th millennium BC to the Middle Islamic era in this area. Certainly, conducting scientific and more extensive excavations on this site will lead to obtaining much more accurate archaeological information. However, according to surface pottery evidence, the site has a long chronological sequence: Late Neolithic period (Sialk I / 6th millennium BC), Transitional Chalcolithic/Cheshmeh Ali (Sialk II/late 6th/early of the fifth millennium BC), Iron Age I (the end of the second millennium BC), the historical period and the Islamic era.
امیری، احمد. (۱۳۸۱). شناسایی و کاوش در محوطه گورستان مرجان تپه طالقان. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
امیری، احمد. (۱۳۸۱). گمانه‌زنی اضطراری گورستان باستانی لمبران طالقان. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
بدیعی، ربیع. (۱۳۷۳). جغرافیای مفصل ایران. جلد اول. نشر اقبال.
پازوکی، ناصر (۱۳۸۰). بررسی و شناسایی آثار باستانی تاریخی حوزه بخشداری استان طالقان. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
توفیقیان، حسین (۱۳۸۵). گمانه‌زنی به منظور تعیین حریم محوطه باستانی واگین سو (طالقان). آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
چهری، محمد اقبال (۱۳۹۷). گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه امامزاده قاسم استان البرز شهرستان ماهدشت (مردآباد). آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
حاتمی، ابوالقاسم (۱۳۸۰). بررسی و شناسایی حوزه فرمانداری کرج (بخش مرکزی). آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
حاتمی، ابوالقاسم (۱۳۸۱). بررسی و شناسایی آثار باستانی حوزه ساوجبلاغ (بخش چندار). آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
حاتمی، ابوالقاسم (۱۳۸۱). بررسی و شناسایی آثار باستانی حوزه ساوجبلاغ (بخش چهارباغ). آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
حاتمی، ابوالقاسم (۱۳۸۱). بررسی و شناسایی آثار باستانی حوزه ساوجبلاغ (بخش نظرآباد). آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
حدادیان، محمدرضا (۱۳۸۶). تعیین حریم قوشا تپه (انبار تپه شرقی) روستای انبار تپه. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
حصاری، مرتضی (۱۳۸۸). گمانه‌زنی به منظور لایه‌نگاری تینال تپه نظرآباد. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
حیدری، ابراهیم (۱۳۹۳). تعیین عرصه و پیشنهاد حریم بخش شمالی محوطه ازبکی. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
خلج، رضا (۱۳۹۳). گمانه‌زنی تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه باستانی فرخ‌آباد. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
دهقان سانیچ، ولی¬اله (۱۳۸۵). حفاری تپه ینگی امام هشتگرد. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
دهقان سانیچ، ولی¬اله (۱۳۸۵). گمانه‌زنی و تعیین حریم محوطه تاریخی قزوین دشت طالقان. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
دهقان سانیچ، ولی¬اله (۱۳۸۷). حفاری تپه باستانی ینگی امام هشتگرد-ساوجبلاغ. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
دهقان سانیچ، ولی¬اله. (۱۳۹۰). حفاری تپه باستانی ینگی امام هشتگرد-ساوجبلاغ. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
دهقان مهرجردی، علیرضا (۱۳۹۰). کاوش اضطراری قبرستان کلاک بالا کرج. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
دهقانی، ولی¬اله (۱۳۸۹). گمانه‌زنی تپه جنوبی ملک‌آباد شهرستان ساوجبلاغ. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
راستی دوست، مصطفی (۱۳۸۶). گمانه‌زنی محوطه خوروین. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی(منتشر نشده).
روستایی، کوروش (۱۳۹۱). فلات مرکزی، مرکز فلات، شمال مرکزی: کشاکِش نام و جای. باستان‌پژوهی، دورة جدید(۱۳-۱۲)، ۱۱۴-۱۲۶.
زینی وند، محسن (۱۳۹۵). گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه حریم تپه حسین‌آباد ماهدشت. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
زینی وند، محسن (۱۳۹۵). گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تپه لشکرآباد (شهرستان ساوجبلاغ). آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
سراقی، سیاوش (۱۳۹۹). گزارش تعیین عرصه و پیشنهاد حریم موشه لان تپه (اسماعیل‌آباد). آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
سراقی، نعمت اله (۱۳۹۷). تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه باستانی آق‌تپه استان البرز شهرستان کرج. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
صادقی، سارا، قلعه‌نویی، محمود، مختار زاده، صفورا (۱۳۹۲). بررسی تأثیر طرح¬های توسعه شهری معاصر بر ساختار فضایی هسته تاریخی شمال شهر اصفهان. فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات شهری، ۵.
طاهری، مهناز (۱۳۹۴). گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم زال تپه. آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
قصیدیان، الهام (۱۳۹۹). فصل اول گمانه‌زنی و کاوش در پناهگاه صخره‌ای سرهه یک. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
قصیدیان، الهام (۱۴۰۱). فصل دوم کاوش و گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم پناهگاه صخره‌ای اسکولدر ( سرهه). آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
مجیدزاده، یوسف (۱۳۷۷). گزارش مقدماتی حفریات باستان‌شناختی در محوطه ازبکی. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
مجیدزاده، یوسف (۱۳۷۸). گزارش دومین فصل حفریات باستان‌شناختی در محوطه ازبکی. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
مجیدزاده، یوسف (۱۳۷۹). حفریات باستان‌شناختی در محوطه ازبکی (گزارش مقدماتی). آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
مجیدزاده، یوسف (۱۳۸۰). نخستین و دومین فصل حفریات باستان¬شناسی در محوطه باستانی ازبکی، سازمان میراث‌فرهنگی کشور. پژوهشکده باستان‌شناسی.
مجیدزاده، یوسف (۱۳۸۰). چهارمین فصل حفریات در محوطه ازبکی. آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
مجیدزاده، یوسف (۱۳۸۰). حفاری در محوطه ازبکی (شهرستان ساوجبلاغ). آرشیو پژوهشکده باستان¬شناسی (منتشر نشده).
مجیدزاده، یوسف (۱۳۸۰). نخستین و دومین فصل حفریات باستان¬شناسی در محوطه باستانی ازبکی، سازمان میراث‌فرهنگی کشور. پژوهشکده باستان‌شناسی.
مجیدزاده، یوسف (۱۳۸۲). گزارش سومین فصل حفریات باستان¬شناسی در محوطه باستانی ازبکی، تهران. سازمان میراث‌فرهنگی کشور. پژوهشکده باستان‌شناسی.
معجزاتی، فریبا (۱۳۸۹). طبقه‌بندی و گونه‌شناسی مجموعه ظروف سفالین اسماعیل‌آباد (موشه¬لان¬تپه) ساوجبلاغ در موزه ملی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران مرکز. دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی. گروه باستان‌شناسی.
ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۷۴). گاهنگاری پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران: از دوران نوسنگی تا آغاز شهرنشینی. مجلة باستان‌شناسی و تاریخ، ۹(۲)، ۲-۱۸.
ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۸۱). زیگورات سیلک، تهران، سازمان میراث‌فرهنگی کشور. معاونت پژوهشی. پژوهشکده باستان‌شناسی.
ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۸۲). نقره¬کاران سیلک. تهران. سازمان میراث‌فرهنگی کشور. معاونت پژوهشی. پژوهشکده باستان‌شناسی.
ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۸۳). سفالگران سیلک. تهران، سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری. پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری. پژوهشکده باستان‌شناسی.
ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۸۴). صیادان سیلک. تهران. سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری. پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری. پژوهشکده باستان‌شناسی.
ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۸۵). سیلک کهن‌ترین روستای محصور ایران. تهران، سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری. پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری. پژوهشکده باستان‌شناسی.
ملک شهمیرزادی، صادق (۱۳۹۱). روستائیان سیلک (مجموعه مقاله‌های طرح بازنگری سیلک). پژوهشگاه سازمان میراث‌فرهنگی.
نگهبان، عزت‌الله (۱۳۵۶). حفاری دشت قزوین (فصل‌های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۰). مارلیک، ۲.
ولی‌پور، حمیدرضا (۱۳۹۰). نگاهی دیگر به باستان‌شناسی پیش از تاریخ دشت تهران در پهنه فلات مرکزی ایران. پیام باستان¬شناس، ۸(۱۵)، ۳۱-۵۶.
Fazeli Nashli, H. (2001). An Investigation of Craft Specialisation and Cultural Complexity of the Central Plateau of Iran. PhD thesis. University of Bradford.
Ghirshman, R. (1938). Fouilles de Sialk. Volume I. Paris: Geuthner.
Ghirshman, R. (1939). Fouilles de Sialk. Volume II. Paris: Geuthner.
Schmidt, E. F. (1397). Excavations at Tepe Hissar. Damghan (Philadelphia. PA: University of Pennsylvania Press. 1937).
Schmidt, E. F. (1935). The Persian Expedition. Bulletin of the Museum of Fine Arts 33. Boston.
Schmidt, E. F. (1936). The Excavation on the Citadel Hill. University Museum Bulletin.
Talai, H. (1983). Late Bronze Age and Iron Age 1 Architecture in Sagzabad-Qazvin Plainp- the Centeral Platean of Iran. Iraniqa Antiqva 18.
Talai, H. (1983). Stratigraphcal Sequens and Architectural Remains at Ismailabad the Central Plateau of Iran. Archaologishe Mittellungen Aus Iran Erganzugs. Band16. Berlin.
Pollard, M., Fazeli Nashli, H., Davoudi, H., Sarlak, S., Helwing, B., & Saeeidi Anaraki, F. (2013). A new radiocarbon chronology for the North Central Plateau of Iran from the Late Neolithic to the Iron Age. AMIT. Band 45.
Vanden Berghe, L. (1959). Archéologie de l’Iran ancient. E.J. Brill: Leiden.
Whitehand, J. W. R. (1992). The Making of the Landscape. Oxford: Basil Blackwell.