آشور.بانیپال و پایانِ شاهنشاهی ایلام
مراد حسین پاپی بالاگریوه
1
(
دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
)
میرزامحمد حسنی
2
(
گروه تاریخ و باستان شناسی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران
)
مریم کلبادی نژاد
3
(
گروه تاریخ و باستان شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
)
کلید واژه: آشور.بانی¬پال, هوبان.هالتاش سوم, ایلام, شوش, جنگ, پیش¬ازمیلاد(پ.م),
چکیده مقاله :
آشور و ایلام - که می‌توان از آنها با نامِ مهمترین شاهنشاهی‌های هزارهی سوم تا۶۰۰پ.م، یاد کرد - با اندکی پیش و پس، با هم زاده شده و باهم براُفتادند. آنان در دراززمانی حدود دوهزارساله، بارها در ستیزِ با یکدیگر بودند که البته هیچکدام نتوانستند دیگری را از تختِ شاهنشاهی براندازند تا اینکه آشور.بانیپال (پادشاهِ نامدار و نیرومند آشور) با رویارویی‌های مختلف با ایلام - از ۶۶۵ تا حدود۶۴۰پ.م- و انجام شش جنگِ تمام عیار، پایانِ شاهنشاهی ایلام را در تاریخ به نامِ خویش نوشت. بنابراین مهمترین مناسبات سیاسی - نظامی آشور و ایلام، بیگمان باید به دورهی آشور.بانیپال، نسبت داده شود. پادشاهِ آشور ابتدا در نخستین جنگ خود با ایلام با پادشاهیِ اورتَکی.اینشوشینک، شرکت کرد، سپس جنگِ تِل.توبا(تولّیز) را بر ایلام به راه انداخت. جنگِ سوم او با ایلام، جنگِ دِر(بدره) نام گرفت و نیز با ایجاد مناسبات سیاسی- نظامی با تَمَّریتوی دوم و ایندَبیبی(پادشاهان ایلام)، چهارمین جنگ هم روی داد. وی در جنگِ مَدَکتو(جنگِ پنجم) و نیز آخرین جنگ یعنی نبردِ شوش، توانست کارِ شاهنشاهی ایلام را یکسره نموده و در یک اقدامِ شاید بیسایقه، پایتختشهرِ شوش، مَدَکتو و دیگر شهرهای ایلام را ویران ساخت، پادشاه و جمعی از اشراف ایلام اسیر شدند و شاهنشاهِ آشور بر اریکه پیروزی نشست، ولی زمانی نگذشت که امپراتوری آشور نیز در رویارویی با اتحادیه‌ای به سرکردگی مادها - که ایلامی‌ها نیز در آن نقش داشتند - شکست خورد و به پایان رسید.
چکیده انگلیسی :
Assyria and Elam-considered among the most significant empires from the third millennium BC until 600 BC-emerged and declined nearly in tandem, with only minor temporal differences. Over a span of roughly two thousand years, they repeatedly clashed, yet neither managed to overthrow the other from imperial dominance-until Ashurbanipal (the renowned and mighty king of Assyria). Through multiple confrontations with Elam between 665 and roughly 640 BC, culminating in six full-scale wars, Ashurbanipal ultimately inscribed Elam's imperial demise into the annals of history as his own triumphant legacy. Thus, the most significant political-military relations between Assyria and Elam undoubtedly belong to the era of Ashurbanipal. The Assyrian king first participated in his initial war against Elam during the reign of Urtak-Inshushinak. He then launched the Battle of Til-Tuba (Tuliz) against Elam. His third war with Elam was known as the Battle of Der (Badra), and through political-military dealings with Temti-ḫalki II and Indabibi (kings of Elam), a fourth war also took place. During the Battle of Madaktu (his fifth campaign) and ultimately in the final confrontation - the Battle of Susa - Ashurbanipal succeeded in decisively concluding the Elamite imperial saga. In what was perhaps an unprecedented move, he razed the capital city of Susa, Madaktu, and other Elamite cities to the ground. The Elamite king and numerous nobles were captured, and the Assyrian emperor ascended his throne of victory. Yet history's irony soon manifested when the Assyrian Empire itself fell in its confrontation with a coalition led by the Medes - in which Elamite remnants played their part - bringing both empires' stories to a close.
1. ارمیا نبی، عهد عتیق(تورات)، 1381، انجمن کتاب مقدس، چاپ اول، تهران، سُرخدار.
2. استولپر، ماتیو ولفگانگ، تاریخ ایلام، 1389، ترجمه¬ی شهرام جلیلیان، چاپ اول، تهران، توس.
3. اسمیت، سیدنی، عصرآشور.بانیپال«تاریخ جهان باستان کمبریج»،1390، ترجمه تیمور قادری، چاپ اول، تهران، مهتاب.
4. اسمیت، سیدنی، آشور بانیپال و سقوطِ آشور«تاریخ جهان باستان کمبریج»،1390، ترجمه تیمور قادری، چاپ اول، تهران، مهتاب.
5. پاتس، دانیل تی، باستان¬شناسی ایلام، 1391، ترجمه¬ی زهرا باستی، چاپ چهارم، تهران، سمت.
6. پاتس، تیموتی اف، ایران در اسناد میانرودانی،1397، ترجمه¬ی خشایار بهاری، چاپ اول، تهران، فرزان.
7. حزقیال نبی، عهد عتیق(تورات)، 1381، انجمن کتاب مقدس، چاپ اول، تهران، سُرخدار.
8. دورانت، ویل، تاریخ تمدن جلد اول، 1343، ترجمه¬ی احمد آرام، چاپ دوم، تهران، اقبال.
9. دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ، تاریخ ماد، 1386، ترجمه¬ی کریم کشاورز، چاپ هشتم، تهران، علمی و فرهنگی.
10. کورتیس، جان، ایران باستان به روایت موزه بریتانیا،1392، ترجمه آذر بصیر، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
11. کمرون، جورج گُلن، ایران در سپیده‌دم تاریخ، 1387، ترجمه حسن انوشه، چاپ پنجم، تهران، علمی و فرهنگی.
12. کینگ، لئوناردو، تاریخ بابل، 1386، ترجمه رقیه بهزادی، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.
13. مجیدزاده، یوسف، تاریخ تمدن بین‌النهرین جلد اول، 1392، چاپ سوم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
14. مشکور، محمدجواد، تاریخ مردمِ اورارتو(آرارات)، 1332، چاپ اول، تهران، چاپخانه شرق.
15. مشکور، محمدجواد، تاریخ ایران‌زمین، 1388، چاپ هشتم، تهران، اشراقی (صفار)
16. ناحوم نبی، عهد عتیق(تورات)، 1381، انجمن کتاب مقدس، چاپ اول، تهران، سُرخدار.
17. ناردو، دان، امپراتوری آشور، 1390، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، چاپ ششم، تهران، ققنوس.
18. نووتنی، جیمز¬- جِفِرز، جاشوآ، نبشته‌های شاهانه دوره نوآشوری، 1402، ترجمه سورنا فیروزی، چاپ اول، تهران، آرتامیس.
19. واترز، مَتیو دبلیو، پژوهشی در تاریخ ایلامِ نو، 1391، ترجمه نادر میرسعیدی، چاپ اول، تهران، ققنوس.
20. هرودُت، تواریخ، 1386، ترجمه ع، وحید مازندرانی، چاپ سوم، تهران، دنیای کتاب.
21. هِنکِلمَن، وَوتِر، فرهنگ‌پذیری ایرانیان و عیلامیان، 1398، ترجمه یزدان صفایی، چاپ اول، تهران، حکمت سینا.
22. هینتس، والتر، دنیای گمشده عیلام، 1388، ترجمه فیروز فیروزنیا، چاپ چهارم، تهران، علمی و فرهنگی.