مطالعه و گونه‌شناسی عناصر اصلی معماری کاروانسراهای برون‌شهری مناطق مرکزی ایران براساس مورفولوژی عناصر
تورج خسروی جاوید
1
(
دانشجو
)
شهریار ناسخیان
2
(
دانشیار، دکتری تخصصی مرمت، دانشکده مرمت و حفاظت، گروه مرمت بنا، دانشگاه هنر اصفهان، ایران-
)
کلید واژه: عناصر معماری کاروانسراها, گونه شناسی عناصر معماری , مورفولوژی عناصر, کاروانسراهای برون شهری مناطق مرکزی ایران,
چکیده مقاله :
معماری کاروانسراها همانند دیگر معماری بناهای سنتی ایرانی با سپری شدن زمان، تحول معماری، تحول دانش معماری و ساختمان سازی و به‌روز شدن شیوه‌ها و تکنیک‌های رایج متحول شد. توانمندی و مهارت معماران و نیاز کاروانسراها از عوامل اصلی تحول در معماری کاروانسراهای ایرانی بودند. هدف این پژوهش گونه‌شناسی و معرفی الگوهای معماری عناصر اصلی کاروانسراها است. پرسش اصلی این نوشتار آن است که شناخت و دسته بندی عناصر و اجزای معماری کاروانسراها چگونه سبب شناسایی الگوها و گونه های معماری می شود؟ روش تحقیق این پژوهش به‌صورت توسعه‌ای و کاربردی و روش دستیابی به اطلاعات به‌صورت استقرایی و با رویکرد تفسیری، تاریخی و مقایسهای است. روش گردآوری اطلاعات هم بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای و برداشت‌های میدانی است. در این پژوهش عناصر اصلی معماری نظیر ورودی، هشتی، ایوان، حیاط، اتاق، شترخان و برج ارزیابی و گونه‌شناسی شده‌اند. گونه‌شناسی عناصر معماری در این پژوهش بر اساس ریخت‌شناسی عناصر معماری است. در پژوهش حاضر در بازخوانی ریخت‌شناسی عناصر مولفه‌های نظیر هندسه و تناسبات، شکل و فرم کلی، ترکیب فضایی در نقشه معماری مطالعه و ارزیابی شده است. همچنین این پژوهش مشخص ساخت که عناصر معماری کاروانسراها تابع سنت‌ها و روش‌های ساخت رایج زمان خود و زمان پیش از خود و نیز یک الگو و چارچوب واحد و مشترک در بین کاروانسراها بوده که توسط معماران توانمند آن روزگار و سازمانی اداره کننده و هماهنگ کننده امور کاروانسراها تبیین و طراحی می‌شده است.
چکیده انگلیسی :
The architecture of caravanserais, like other traditional Iranian architecture, has changed over time, with the evolution of architecture, the evolution of architectural and construction knowledge, and the updating of common methods and techniques. The ability and skill of architects and the needs of caravanserais were the main factors of change in the architecture of Iranian caravanserais. The aim of this research is to typify and introduce the architectural patterns of the main elements of caravanserais. The main question of this article is how does the recognition and classification of the architectural elements and components of caravanserais lead to the identification of architectural patterns and types? The research method of this research is developmental and applied, and the method of obtaining information is inductive and with an interpretative, historical, and comparative approach. The method of collecting information is also based on library studies and field observations. In this research, the main architectural elements such as the entrance, vestibule, porch, courtyard, room, camel shed, and tower have been evaluated and typified. The typology of architectural elements in this research is based on the morphology of architectural elements. In the present study, the morphological elements of the components such as geometry and proportions, overall shape and form, and spatial composition in the architectural plan have been studied and evaluated.
o پیرنیا, مجمد کریم. (1378). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
o پور محمد, شهراد. (1392). بررسی تاثیر شناختی علل و عوامل متفاوت در شکل گیری و ساماندهی کاروانسراهای ایران. قزوین: همایش ملی معماری و شهرسازی انسانگرا(دانشگاه آزاد اسلامی قزوین).
o خاقانی, راضیه. شانواز, بلال. (1394). کاروانسراهای ایران زمین. تهران: پازینه.
o خسروی جاوید, تورج . ولی بیگ, نیما. (1403). مطالعه مقایسهای کاروان سراهای قلعه سنگی رباط کریم و حاج کمال در مسیر جاده ابریشم در جهت ارائه راهکاری برای بازیابی بخش‌‌‌های ز دست رفته. فصلنامه مکتب احیا، 2(3)، 17-6.
o خسروی جاوید, تورج . ناسخیان, شهریار.، جیحانی، حمید رضا. (1404). گونه‌شناسی کالبدی فضایی کاروانسراهای برون شهری شبکه راه تاریخی اصفهان به ری و ساوه بر پایه ترکیب بندی فضایی پلان معماری، فصلنامه نقش جهان، ۱۵(۱)، ۵۰-84.
o کیانی, محمد یوسف., & کلایس, ولفرام. (1373). فهرست کاروانسراهای ایران (جلد جلد اول و دوم). تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور.
o سیرو, ماکسیم. (1357). راههای باستانی ناحیه اصفهان و بناهای وابسته آنها. تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
o سیرو, ماکسیم. (1949). کاروانسراهای ایران و ساختمان های کوچک میان راه ها. (ع. بهنام, مترجم) تهران: انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران.
o کیوانلو شهرستانکی, س., & شادی, ح. (1392). بازخوانی ویژگیهای کالبدی کاروانسراهای سبزوار در دوره صفوی. همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری.
o مشبکی اصفهانی, علیرضا. (1397). مقایسه تطبیقی فضای معماری کاروانسراهای عصر صفوی با رویکرد کالبدی. مجله معماری سبز، ۴(۱۲).
o نیستانی, جواد., & تاتاری, مهدی. (1393, بهار و تابستان). مطالعه عناصر معماری فضاهای ورودی: موارد بررسی: کاروانسراهای صفوی خراسان رضوی. مجله پیام باستان شناس, شماره 21(سال یازدهم).
o وثیق, بهزاد., امینی فارسانی, زهرا., & ناصری, حسین. (1400). مقایسه تطبیقی تناسبات حاکم بر معماری کاروانسراهای حیاط دار مناطق مرکزی ایران در دورههای صفویه و قاجاریه. نشریه مرمت و معماری ایران، ۱۱(۲۷)، ۶۵-۷۸.