نقشهای شش گانه زبانی در ادبیات تعلیمی با تکیه بر یکی از قصاید سنایی
محورهای موضوعی : شاهنامه
کلید واژه: سنایی, آموزه‌های اخلاقی, نقشهای زبان, نقش ترغیبی,
چکیده مقاله :
سنایی از پایه گذاران ادبیات تعلیمی و از سرآمدان آن محسوب می شود. بیشتر قصاید او سرشار از مضامین حکیمانه و تعلیمی است و همچون سایر اشعار تعلیمی این شاعر بزرگ، با آموزه‌های اخلاقی و مذهبی گره خورده است.مقاله حاضر سعی دارد با توجه به اهمیت کارکرد نقشهای زبان در القای مفاهیم، به تحلیل و بررسی کارکرد آنها در ادبیات تعلیمی بر اساس الگوی یاکوبسن، زبان‌شناس معاصر، بپردازد. به این منظور یکی از قصاید سنایی را که سرشار از آموزهای تعلیمی و اخلاقی است، از حیث میزان تأثیر هر یک از نقشهای زبانی در جهت انتقال آموزه‌های تعلیمی، مورد واکاوی قرار می‌دهد. یاکوبسن در به کارگیری نظریه ارتباط در ادبیات، قائل به شش مؤلفه ارتباطی است: 1- پیام(اثر ادبی) 2- فرستنده پیام (نویسنده یا شاعر) 3- گیرنده پیام (مخاطب- خواننده)4- رمز (قواعد و هنجارهای زبان) 5- زمینه تماس(موقعیتهای اجتماعی و فرهنگی) 6- مجرای ارتباطی تماس(کلمات یا اصوات). بر این اساس در ادبیات تعلیمی عموماً و در قصیده مورد بررسی خصوصاً، مؤلفه سوم یعنی مخاطب، محور اصلی فرایند ارتباط به شمار می‌رود و از میان نقش های شش گانه زبان (ترغیبی، عاطفی، همدلی، ادبی، فرازبانی و ارجاعی) نقش ترغیبی به عنوان نقش عمودی و اصلی و بقیه به عنوان نقش وسیله ای و فرعی محسوب می گردد. این امر خود حاکی از آگاهی و تسلط شاعر بر فنون سخنوری و معیارهای بلاغت در زبان فارسی است.
Sanai is the founder of didactic literature and considered to be the pioneer.Most of his odes are full of didactic and philosophical concepts. Thereforelike his didactic poems they, areinterwoven with moral and religious teachings. The present research paper aims to analysis and study the six function of the language in expressing meaning. The pattern ofJacobson, the contemporary linguists in didactic literature, and one of Sanai’s odes that is full of didactic and moral teachings has been analyzed.Therefore the effect of these functions in expressing didactic teachings has been investigated.Jacobson in applying the theory of communication use six commutativecomponentsincluding1- message (literary work) 2- the message sender (author and poet) 3- message receiver (reader - the reader) 4- Code (rules and norms of language) 5- Fields contact (social and cultural situations)6-channel of communication calls (words or sounds).Accordingly, in didactic literature generally and the odes under investigation specifically, the third component; namely, reader considered the axis point of communication and among six function of the language (conative, emotive, poetic, phatic,metalinguistic and referential)conative role as a vertical and main role and others as instrumental and subsidiary role. This fact shows the mastery and awareness of poet in the art of oratory techniques and criteria of rhetoric in the Persian language.
- باقری، مهری .(1373). مقدمات زبانشناسی، تهران: دانشگاه پیام نور.
2- بهنامفر، محمّد و خلیلی، محمود .(1389). درد دین و دینورزی عاشقانه از دیدگاه سنایی، پژوهشنامه ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال هشتم، شماره پانزدهم: 52- 27.
3- جوادی آملی، عبدالله .(1388). تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.
4- حدیدی، خلیل و اسدالهی، خدابخش .(1386). علم و معرفت در آثار سنایی غزنوی، مجله علمی- پژوهشی دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان، دوره دوم، شماره 49: 74- 53.
5- سلدن، رامان .(1372). راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمه عباس مخبر، تهران: طرح نو.
6- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم .(1354). دیوان سنایی، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: انتشارات کتابخانه سنائی.
7- شفیعی کدکنی،محمّد رضا .(1370). موسیقی شعر، تهران: آگاه.
8- شهسواری، آنوشا و زاهدی، حمید .(1388). ارائه مرجعی برای کارکردهای ارتباطی زبان فارسی، فصلنامه زبان پژوهی دانشگاه الزهرا، تهران: سال اول، شماره 1: 97- 73.
9- شمیسا، سیروس .(1373). معانی و بیان، تهران: دانشگاه پیام نور.
10- صادقی، لیلا .(1389). نقشهای سکوت ارتباطی در خوانش متون ادبیات داستانی، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره نوزدهم، زمستان: 211- 187.
11- صفوی، کورش .(1383). از زبانشناسی به ادبیات، تهران: سوره مهر.
12- طالبیان، یحیی و حسینی سروری، نجمه .(1387). مدایح سبک خراسانی و گرایش به قطب مجازی زبان با استناد به شعر منوچهری، فصلنامه پژوهشهای ادبی، تهران: انجمن زبان و ادبیات فارسی، سال 5، شماره 21: 131- 113.
13- طغیانی، اسحاق و صادقیان، سمیه .(1390). هنجارگریزی در مجموعه شعر از این اوستا، ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی، شماره اول، بهار و تابستان: 79- 61.
14- طغیانی، اسحاق و حیدری، مریم .(1391). جنبههای تعلیمی مثنوی حدیقه سنائی، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان، سال چهارم، شماره پانزدهم: 24- 1.
15- گیرو، پییر .(1380). نشانهشناسی، ترجمه محمّد نبوی، تهران: آگاه.
16- لارنس ترسک، رابرت .(1380). مقدمات زبانشناسی، ترجمه فریار اخلاقی، تهران: نی.
17- محمّدی، احسان .(1380). گفتگوی تمدّنها، تهران: موسّسه فرهنگی انتشاراتی زهد.
18- محمودی، مریم .(1390). جایگاه عقل در تفکر عرفانی سنایی، فصلنامه تخصصی ادیان و عرفان، سال هفتم، شماره 28: 224- 205.
19- نبیلو، علیرضا .(1386). بررسی و مقایسه دیدگاههای ادبی سنایی و نظامی درباره شعر، شاعر و مخاطب، کاوش نامه دانشگاه یزد، سال هشتم، شماره14: 76- 43.
20- یاکوبسن، رومن .(1380). زبانشناسی و شعرشناسی، ترجمه کورش صفوی، تهران: هرمس.
21- Jakobson,Roman .(1960). “Linguistics and poetics” in A. Jaworski and N.Coupland(eds.). )1999( The Discourse Reader . London: Routledge.