بازتاب برخی اندرزها و اندیشه‏ های پیشینیان در منظومة برزونامۀ کهن

محورهای موضوعی : شاهنامه

سجاد رحمتیان ¹ , عصمت خوئینی ^{2 *} , عفت نقابی ³ , عسگر عسگری حسنکلو ⁴

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران
3 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران
4 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی تهران

تاریخ دریافت : 1400/07/06 تاریخ پذیرش : 1400/07/06 تاریخ انتشار : 1400/09/01

کلید واژه: اندرز, شاهنامة فردوسی, برزونامه, پند, مأخذ اندرزها,

چکیده مقاله :

برزونامه اثری حماسی است که شمس الدین محمد کوسج در قرن هشتم هجری، آن را به تقلید از شاهنامۀ فردوسی و در ادامۀ آن سرود. این منظومه به سرگذشت برزو، پسر سهراب و شرح دلاوری ها و پهلوانی های وی می پردازد. در این پژوهش ـ که به برزونامه اختصاص دارد ـ کوشیده شده است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای نشان داده شود که سرایندۀ برزونامه، علاوه بر تقلید شیوه و سبک فردوسی در حماسه سرایی، از برخی ریزه کاری های او تقلید کرده است؛ از آن جمله آوردن و نقل اندرز و پند در لابه لای مطالب مختلف است. از مهم ترین یافته های این پژوهش نیز می توان به تأثیرپذیری فراوان و توجه برانگیز برزونامه از اندرزها و پندهای شاهنامه، به ویژه بسامد بالای مضامینی مانند چگونگی رسم و آیین چرخ و اندرزهای مرتبط با آن اشاره کرد؛ اندرزهایی که خود تاحدّ بسیاری تحت تأثیر اندیشه های کهن و اندرزهای متون پهلوی قرار دارد؛ البته گاهی تأثیر اندرزهای شاعران و نویسندگانی مانند نظامی و عنصرالمعالی کیکاوس نیز دیده می شود.

چکیده انگلیسی:

  Borzunāmeh is an epic work composed in the eighth century AH by Shams al-din Mohammad kawsaj, in imitation of and as the continuation of ferdowsi's Shāhnāmeh. This poetic collection deals with the story of Borzu, Suhrab's son, and describing his heroism and bravery. An attempt has been made in the present study to show by descriptive method and library studies that Borzunāmeh's poet imitated not only Ferdowsi's method and style in epic poetry, but also some of his details such as using and quoting advice in his poetic work. One of the most significant finding of this research is the remarkable influence of the advice of Shāhnāmeh on Borzunāmeh especially in using highly frequent themes such as pointing out the way and manner of life and its related advice; a case that is greatly influenced by the ancient advice and ideas of Pahlavi texts. However, in some cases, the influences of advice of the poets and writers such as Nezami and the Onsor al-ma'ali kikavous can also be seen.    

منابع و مأخذ:

1. القرآن الکریم (1410 ق.)، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.


2. اوستا (1392)، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.


3. نهج‏البلاغه (1379)، ترجمة محمودرضا افتخارزاده، تهران: نشر روزگار.


4. آبادانی، فرهاد (1346)، «ترجمة اندرز بهزاد فرخ فیروز»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی تبریز، سال نوزدهم، شمارة 81، 36‑42.


5. فرخزادان، آذرفرنبغ؛ امیدان، آذرباد (1392)، کتاب ششم دینکرد، ترجمة فرشته آهنگری، تهران: صبا.


6. آسانا، جاماسب (1391)، متن‏های پهلوی، ترجمة سعید عریان، تهران: علمی.


7. ابن‏مسکویه رازی (1350)، جاویدان خرد، ترجمة سیّد محمدکاظم امام، تهران: چاپ بوذرجمهری.


8. ابن‏مقـفع، عبدالله (1375)، ادب الکبیر و ادب الصغیر، ترجمة محمد ـ وحید گلپایگانی، تهران: نشر بلخ.


9. الحر العاملی، شیخ محمد بن حسن [بی‏تا]، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تصحیح و تحقیق و تذییل حاج شیخ محمد رازی، ج 14، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.


10. اصلانی، نسرین (1398)، اندرزنامه‏نویسی در ایران باستان، با مقدمة زهره زرشناس، تهران: اندیشه احسان.


11. بهار، محمدتقی (1379)، فردوسی‏نامه، به کوشش محمد گلبن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.


12. تاجیک، معصومه (1390)، بازتاب اندیشه‏های زروانی در شاهنامه، تهران: نگار و نیما.


13. تفضلی، احمد (1391)، مینوی خرد، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: توس.


14. تنسر (1354)، نامة تنسر به گشنسب، تصحیح مجتبی مینوی، گردآورندة تعلیقات: مجتبی مینوی ـ محمداسماعیل رضوانی، تهران: خوارزمی.


15. ثاقب‏فر، مرتضی (1387)، شاهنامۀ فردوسی و فلسفۀ تاریخ ایران، تهران: معین ـ قطره.


16. دقیقی طوسی، ابومنصور محمد بن احمد (1373)، دیوان، به اهتمام دکتر محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.


17. رضا، فضل‏الله (1386)، پژوهشی در اندیشه‏های فردوسی، تهران: علمی و فرهنگی.


18. رضی، هاشم (1392)، آیین زروانی، تهران: بهجت.


19. رودکی، ابوعبدالله جعفر بن محمد (1383)، دیوان، شرح و توضیح منوچهر دانش‏پژوه، تهران: توس.


20. رینگرن، هلمر (1388)، تقدیرباوری در منظومه‏های حماسی فارسی، ترجمة ابوالفضل خطیبی، تهران: هرمس.


21. زرین‏کوب، عبدالحسین (1383)، نامورنامه: دربارۀ فردوسی و شاهنامه، تهران: سخن.


22. ــــــــــــــــــــ (1385)، از گذشتۀ ادبی ایران، تهران: سخن.


23. زنر، آر. سی (1388)، زروان یا معمای زردشتی‏گری، ترجمة تیمور قادری، تهران: مهتاب.


24. سعدی، مصلح‏الدین (1387 الف) بوستان، تصحیح و توضیح دکتر غلامحسین یوسفی، تهـران: خوارزمی.


25. ــــــــــــــــــ (1387 ب) گلستان، تصحیح و توضیح دکتر غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.


26. صفا، ذبیح‏الله (1363)، حماسه‏سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.


27. عباس، احسان (1348)، عهد اردشیر، ترجمة محمدعلی امام شوشتری، تهران: انجمن آثار ملی.


28. عریان، سعید (1382)، زبور پهلوی، تهران: سازمان میراث فرهنگی.


29. عنبرسوز، مریم (1390)، زن در ایران باستان، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.


30. عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر (1390)، قابوس‏نامه، تصحیح دکتر غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.


31. فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: دایرة‏المعارف بزرگ اسلامی.


32. فرنبغ دادگی (1390)، بندهشن، ترجمة مهرداد بهار، تهران: توس.


33. فروزانفر، بدیع‏الزمان (1387)، سخن و سخنوران، تهران: زوار.


34. قائمی، فرزاد (1399)، «جستجوی منابع جدیدی در رابطه با نام سراینده و تخمین زمان سرایش برزونامۀ کهن»، مجلۀ شعرپژوهی (بوستان ادب دانشگاه شیراز)، سال دوازدهم، شمارة 1، پیاپی 43، 122‑149.


35. کوسج، شمس‏الدین محمد (1387)، برزونامه (بخش کهن)، مقدمه، تحقیق و تصحیح اکبر نحوی، تهران: میراث مکتوب.


36. گزنفون (1396)، کورش‏نامه، ترجمة رضا مشایخی، تهران: علمی و فرهنگی.


37. لازار، ژیلبر (1342)، اشعار پراکندة قدیم‏ترین شعرای فارسی زبان، تهران: انجمن ایران‏شناسی فرانسه و تهران.


38. ماهیار نوابی، یحیی (1339)، «اندرز دانایان به مزدیسنان و اندرز خسرو قبادان»، مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، سال دوازدهم، شمارة 52، 127‑144.


39. ــــــــــــــــ (1387)، یادگار زریران، متن پهلوی با ترجمة فارسی و آوانویسی لاتین، تهران: اساطیر.


40. مجلسی، شیخ محمدباقر (1403 ق.)، بحارالأنوار: أخبارِ الأئمّهِ الأطهارِ، ج 68، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.


41. محبتی، مهدی (1382)، سیمرغ در جستجوی قاف: درآمدی بر سیر تحول عقلانیت در ادب فارسی، تهران: سخن.


42. مزداپور، کتایون (1369)، ترجمة شایست ناشایست، تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.


43. ــــــــــــــ (1378)، داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید گلشاه و متن‏های دیگر، تهران: آگاه.


44. مستوفی، ابوالفضل یوسف (1347)، خردنامه، به تصحیح و کوشش ادیب برومند، تهران: انجمن آثار ملی.


45. مشیری، منیژه (1393)، فراز و فرود مکتب‏های فکری در ایران باستان، تهران: خجسته.


46. مقدم، محمد (1388)، جستاری دربارة مهر و ناهید، تهران: هیرمند.


47. مینوی، مجتبی (1386)، فردوسی و شعر او، تهران: توس.


48. ناصر بن خسرو قبادیانی، ابومعین (1387)، دیوان اشعار، تصحیح مجتبی مینوی، به اهتمام نصرالله تقوی، تهران: معین.


49. نامورمطلق، بهمن (1390)، درآمدی بر بینامتنیت، تهران: سخن.


50. نظامی گنجه‏ای، الیاس بن یوسف (1389)، خمسه، براساس نسخه وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.


51. نفیسی، سعید (1341)، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، تهران: کتابخانه ابن‏سینا.


52. واحددوست، مهوش (1387)، نهادینه‏های اساطیری در شاهنامۀ فردوسی، تهران: سروش.


53. هامین آنتیلا ـ یاکو (1399)، خداینامگ: شاهنامۀ فارسی میانه، ترجمة مهناز بابایی، تهران: مروارید.