کارکردهای تعلیمی و اخلاقی عناصر چندمعنایی در شعر اخوان با تکیه بر عنصر نماد

محورهای موضوعی : شاهنامه

سیده زهرا موسوی ¹ , زهرا بشیری ²

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

تاریخ دریافت : 1396/06/22 تاریخ پذیرش : 1396/06/22 تاریخ انتشار : 1396/06/01

کلید واژه: نماد, اخوان ثالث, ادبیات تعلیمی و اخلاقی, عناصر چندمعنایی,

چکیده مقاله :

ادبیات تعلیمی یکی از کهن‌ترین و پردامنه‌ترین انواع ادب فارسی است. در ادبیات کلاسیک آموزه‌ها بیشتر به صورت مستقیم و با صراحت بیان می‌شدند و آرایه‌ها و فنون ادبی ابزاری جهت تأکید و تأثیرگذاری کلام بودند. در حالی که در ادبیات معاصر از بیان صریح و مستقیم آموزه‌ها پرهیز می‌شود و اندیشه‌ها عمدتاً در لفافه‌های بیانی ارائه می‌شوند. از این رو درک بُعد تعلیمی ادبیات و به طور اخص شعر در سدۀ اخیر با گذشته متفاوت است و مفاهیم تعلیمی و اخلاقی را باید در پس‌زمینۀ شعر مشاهده کرد. برای این کار باید اسلوب عمدۀ بیان غیرمستقیم در شعر نو را در نظر داشت. نماد عمده‌ترین شگرد هنری شاعران نوپرداز در بیان معنی در شعر معاصر به شمار می‌آید. پژوهش حاضر بر آن است تا بُعد تعلیمی و اخلاقی شعر مهدی اخوان ثالث را به بحث بگذارد و چگونگی تبلور یافتن غیرمستقیم و ضمنی مضامین اخلاقی همچون: ظلم‌ستیزی، جهل ستیزی، وطن‌خواهی، اعتراض و انتقاد به وضع موجود و... را در قالب نماد در شعر او نشان دهد.

چکیده انگلیسی:

Polysemy elements are among the most practical indirect expression styles in modern poetry. These elements in traditional literature most used to express mystical contents. In the contemporary era, according to time requirements and at the same time as changes in the poetics of poetry, an explicit and direct expression which included political, social, and critical subjects have been set aside and an ambiguous language used to the expression of these teachings. So these teachings reject from the layout of the poem to the background. The symbol is the most important artistic style of modern poets in the expression of meaning. In the present study, first, we will explain didactic literature and the place of this kind of literary element in contemporary literature and poetry and then point out the role of literary techniques and Polysemy elements, in particular, symbol, in the didactic literature and finally has discussed the didactic and ethical dimensions of the poetry of Akhavan Sales. In this research, the writers try to answer this question that What is the role of the symbol in the indirect and implicit appearance of ethical and didactic topics and what functions can be considered for that. According to this, we selected and reviewed Akhavan's new poems of the four poetry series. In the end, this result was obtained that didactic concepts in the Akhavan's poetry have more political and social aspects. Akhavan profited from symbol to expressing didactic issues. The most important functions of the symbol in this poems include: Adding to the ambiguity of the poem, Creating a coherent and deep tissue, Impact on the audience, and the movement from semantic to polysemy.  

منابع و مأخذ:

1- اخوان ثالث، مهدی (1388). زمستان، تهران: زمستان.

2- ------------- (1385). آخر شاهنامه، تهران: زمستان.

3- ------------- (1387). سه کتاب، تهران: زمستان.

4- ------------- (1390). از این اوستا، تهران: زمستان.

5- پورنامداریان، تقی؛ رادفر، ابوالقاسم؛ شاکری، جلیل (1391). «بررسی و تأویل چند نماد در شعر معاصر»، ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شمارۀ اول، 48 ـ 25.

6- پورنامداریان، تقی؛ رادفر، ابوالقاسم؛ شاکری، جلیل (1387). «دگردیسی نمادها در شعر معاصر»، پژوهش زبان و ادب فارسی، شمارة 11، 167 ـ 142.

7- حاتمی، حافظ؛ میراحمدی، زهرا (1395). «رویکرد اخلاقی منظومه‌های بزمی خواجوی کرمانی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دورة 8، شمارة 30، 112 ـ 87.

8- زرقانی، سید مهدی (1388). «طرحی برای طبقه‌بندی انواع ادبی در دورۀ کلاسیک»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، دانشگاه تربیت مدرس، سال ششم، شمارة 24، 105 ـ 81.

9- شمیسا، سیروس (1387). انواع ادبی، تهران: میترا.

10- ---------- (1388). راهنمای ادبیات معاصر، تهران: میترا.

11- صهبا، فروغ؛ پریزاد، حسین (1394). «کارکردهای تعلیمی اسطوره در مثنوی مولوی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دورة 7، شمارة 28، 33 ـ 54.

12- طایفی، شیرزاد؛ اکبری، سعید (1394). «درآمدی انتقادی بر شیوه‌های بیان مفاهیم اخلاقی در حکایت‌های تمثیلی و جانوری»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دورة 7، شمارة 28، 55 ـ 88.

13- عمرانپور، محمدرضا؛ دهرامی، مهدی (1392). «مقایسۀ چگونگی انعکاس ادبیات تعلیمی در اشعار سنتی و نو نیما یوشیج»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال پنجم، شمارة 18، 122 ـ 103.

14ـ غنی زاده، ابوالفضل و حسین آریان.( 1395). نگاه زیبایی شناختی عرفانی انتقادی در داستان پنجم مثنوی معنوی، فصلنامه عرفان اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، شماره 48، 113-93.

15- کاخی، مرتضی (1371). صدای حیرت بیدار، تهران: زمستان.

16- نبی‌لو، علیرضا؛ دادخواه، فرشته (1395). «بررسی بوطیقای شعر تعلیمی در اشعار ناصرخسرو»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دورة 8، شمارة 29، 32 ـ 1.

17- وفایی، عباسعلی؛ آقابابایی، سمیه (1392). «بررسی کارکرد تمثیل در آثار ادبی تعلیمی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال پنجم، شمارة 18، 46 ـ 23.

18- یعقوبی جنبه‌سرایی، پارسا (1391). «بار تعلیمی جریان‌های شعر متعهد فارسی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال چهارم، شمارة 15، 198 ـ 177.

19- یلمه‌ها، احمدرضا؛ رجبی، مسلم (1393). «قصیدۀ مرآت‌الصفای خاقانی از دیدگاه تعلیمی»، پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، دورة 6، شمارة 24، 33 ـ 58.