کاربست اندیشه‌های اجتماعی و اندرزهای خواجه نظام‌الملک در کتاب سیاست‌نامه در عصر کنونی

محورهای موضوعی : شاهنامه

طیبه رحمانی ¹ , سهیلا موسوی سیرجانی ² , عبدالحسین فرزاد ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب(نویسنده مسؤول)
3 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی

تاریخ دریافت : 1400/02/19 تاریخ پذیرش : 1400/02/19 تاریخ انتشار : 1400/03/01

کلید واژه: تعلیم و تربیت, سیاست‌نامه, جامعۀ امروزی, هم‌زمانی,

چکیده مقاله :

ادبیات تعلیمی پیشینۀ درازمدتی در ادبیات ایران دارد. هدف از نگارش آثار تعلیمی، آموزش و تعلیم مسائل و نکات اخلاقی برای ارتقای اخلاق مخاطب است. یکی از متونی که در دستۀ ادبیات تعلیمی قرار می‌گیرد و این ویژگی بارز در آن به‌صورت روایی بروز یافته است، کتاب سیاست‌نامه اثر خواجه نظام‌الملک طوسی است. نویسنده در این کتاب، ضمن بررسی حکومت و مسائل سیاسی جامعه، پندها و نصایح اجتماعی، اخلاقی و نظامی را به دو صورت آشکار و پنهان با چیرگی مطرح می‌کند. از ویژگی‌های آشکار معنایی در سیاست‌نامه هم‌زمانی بودن آن است؛ به این معنا که گذشت زمان موجب کهنگی آن نشده و در تمام دوران کاربرد دارد؛ بر این اساس، این پژوهش که به شیوۀ توصیفی‌تحلیلی و روش کتابخانه‌ای تنظیم شده، درصدد آن است تا به بررسی کاربست اندیشه‌های اجتماعی و اندرزهای خواجه نظام‌الملک در کتاب سیاست‌نامه، در عصر کنونی بپردازد و به این پرسش‌ها پاسخ دهد که محورهای تعلیمی اندرزهای سیاست‌نامه کدام‌اند و بهره‌وری آن‌ها در جامعۀ امروزی به چه صورت است؟ نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که در جامعۀ امروزی، بهره‌وری از پندهای این کتاب می‌تواند در مسائل اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و نظامی مفید باشد و به ارتقای سطح فرهنگی جامعه کمک نماید.

چکیده انگلیسی:

Didactic literature has a long history in Iranian literature. The purpose of writing didactic works is to teach and train moral issues and points to promote the ethics of the audience. Siāsatnāmeh by Khājeh Nizām-ol-Molk Tusi is one of the texts fall into the category of didactic literature which didacticism has been reflected in the narrative form in it. In this book, while examining the government and the political issues of the society, the author exposes the social, moral and military advice both in the overt and covert forms. One of the obvious semantic features in Siāsatnāmeh is its "simultaneity"; hence, the passage of time does not lead to its obsolescence and it is applicable in different eras. throughout the era. Accordingly, this research, which uses a descriptive-analytical and library method, seeks to examine the application of social ideas and advice of Khājeh Nizām-ol-Molk in Siyāsnāmeh, in the current era to answer the following questions: what are the pivots of didacticism in giving advice in Siāsatnāmeh? and how is their productivity in today's society? The specific results of the research indicate that in today's society, utilizing the trainings of this book can be useful in moral, social, political and military issues and help promote the cultural level of society.

منابع و مأخذ:

1. نهج البلاغه (1379)، گردآوری سید رضی، ترجمۀ محمد دشتی، چ6، قم: مشرقین.

2. افتخاری، حسین (۱۳۸۷)، بررسی جلوه‌های زندگی ایرانیان در سه اثر برجستۀ سدۀ پنجم هجری، قابوس‌نامه، سیاست‌نامه، کیمیای سعادت، استاد راهنما کتایون مزداپور، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.

3. پارسا نسب، محمد (۱۳۹۰)، داستان‌های تمثیلیرمزیفارسی، تهران: چشمه.

4. تودروف، تزوتان (۱۳۸۸)، بوطیقاینثر،پژوهش‌هایی نودربارۀحکایت، ترجمۀ انوشیروان گنجی‌پور، تهران: نی.

5. سپه‌وند، اسماعیل و همکاران (۱۳۹۵)، «در شناخت آداب الملوک‌های فارسی و بررسی چند نمونۀ وزین از آن‌ها»، تاریخ نو، شمارۀ 16، 187ـ209.

6. صفا، ذبیح‌الله (۱۳۸۱)، تاریخادبیاتایران، تهران: توس.

7. طغیانی، اسحاق و نجفی، زهره (۱۳۸۷)، «جایگاه سه عنصر گفت‌وگو، کنش و پیرنگ در ساختار روایت‌های حدیقه»، پژوهش‌های ادبی، شمارۀ ۲۲، ۱۰۱ـ۱۱۹.

8. طوسی، خواجه نظام‌الملک (۱۳۶۸)، سیرالملوک (سیاست‌نامه)، به‌اهتمام هیوبرت دارک، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

9. قاسمی‌پور، قدرت (۱۳۹۱)، صورت‌گراییوساختارگراییدرادبیات، اهواز: دانشگاه شهید چمران.

10. کاظمی، محمد (۱۳۹۰)، اندرزنامه‌های سیاسی در ادب فارسی با محوریت بررسی شاه آرمانی در سه کتاب شاهنامۀ فردوسی، سیاست‌نامۀ خواجه نظام‌الملک طوسی و نصیحة الملوک غزالی، استاد راهنما کتایون مزداپور، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.

11. مارتین، والاس (۱۳۸۶)، نظریه‌های روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: هرمس.

1. 12.  محررپناه، الهام (۱۳۹۳)، جلوه‌های ادبتعلیمیدرشعرسناییغزنوی، اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد بردسیر.

13. مرسل‌پور، محسن و همکاران (۱۳۹۶)، «تأثیر اندرزهای اردشیر ساسانی بر سیاست‌نامۀ خواجه نظام‌الملک»، مطالعات ایرانی، سال شانزدهم، شمارۀ 32، 167ـ179.

14. مشرف، مریم (۱۳۸۹)، جستار‌هایی درادبیاتتعلیمیایران، تهران: سخن.