رویکرد نظامی گنجوی به تمثیل حیوانات از دیدگاه ادبیات تعلیمی
محورهای موضوعی : شاهنامه
ناهید جعفری
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلام شهر تهران)
زهرا بخشی پیش کناری
2
(مدیریت دبیرستان نیکان،آموزش و پرورش اسلامشهر، استان تهران)
کلید واژه: تمثل, ادبیات تعلیمی, مخزن‌الاسرار, تمثیل حیوانات,
چکیده مقاله :
نظامی در مخزن الاسرار از میان عناصر صور خیال، از آرایۀ تمثیل بهره های فراوانی گرفته است تا بدین وسیله بتواند مفاهیم و مقاصد مورد نظر خویش را که سرشار از نکات تعلیمی و اخلاقی ناب است به بهترین شکل ممکن برای خوانندگان خود بیان کند. مخزن الاسرار نظامی از جمله آثاری است که شخصیت حیوانات در آن نقش های مختلفی را ایفا می کنند؛ حیوانات در این اثر، برخلاف باورهای عامیانه که تنها چهرۀ منفی دارند، گاه چهره ای مثبت و در برخی از اوقات نیز جنبه ای دوگانه می یابند. این پژوهش توصیفی- تحلیلی، با هدف شناخت کارکردهای تمثیلی حیوانات در مخزن‌الاسرار، انتخاب و تمثیلات حیوانی در آن بررسی شده‌اند.
.Using characters of animals have been common in stories and tales of Persian literature. These kinds of stories have written for teaching and publishing moral and mystical matters. Speakers of these kinds of stories show evil attribute of animals and their result in form of a story and sometimes point to its moral and mystical result directly. In Persian literature, especially in Iraqi period, plenty of educational and mystic books have written that use these kinds of stories. In this research, in purpose of knowing parables of these books and their speakers, two mystic books of Iraqi period have chosen, and animal symbols and characters have studied on them. These books show that these four speakers use animals for telling their aim in different ways. Furthermore, symbols of animals sometimes have used for telling bad attributes and sometimes have used as story characters instead of human.
1- قران کریم.
2- نهج‌البلاغه. (۱۳۷۹). ترجمه محمد دشتی، قم: مشهور.
3- آمدی، ابوالفتح. (1375). غررالحکم. ترجمه جواد خوانساری. قم: دار الکتاب اسلامی.
4- آیتی، عبدالمحمد. (1370). گزیده مخزن‌الاسرار. تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
5- اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1368). ماجرای پایان ناپذیر حافظ. تهران: یزدان.
6- ابن هشام، ابومحمد. (1392). السیره النبویه. ترجمه مسعود انصاری. تهران: مولی.
7- برقی، احمد بن محمد بن خالد. (1371). محاسن. ترجمه مهدی رجایی. تهران: نشر مجمع جهانی اهل بیت.
8- پادشاه (متخلص به شاد)، محمد. (1336). فرهنگ آنندراج. زیر نظر محمد دبیر سیاقی. تهران: کتابخانه خیام.
9- پورنامداریان، تقی. (1364). دیدار با سیمرغ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
10- -----------. (1390). عقل سرخ (شرح و تأویل داستانهای رمزی سهروردی). تهران: سخن.
11- تقوی، محمد.(1395). حیوانات در ادب فارسی. تهران: روزنه.
12- خرمشاهی، بها الدین.(1366). حافظ نامه. تهران: علمی و فرهنگی.
13- خواجه نصیر توسی. (1375). اخلاق ناصری. انتشارات علمیه اسلامیه.
14- دزفولی، سید صدرالدین کاشف. (1332). مصباح العارفین. تهران: کتابفروشی و چاپخانۀ صافی.
15- دهخدا، علی اکبر. (1373). لغتنامه. تهران: دانشگاه تهران.
16- دمیری، کمال‌الدّین. (1424ق). حیوة الحیوان الکبری الطبعة الثّانیّة. بیروت: دار الکُتُب العلمیّة.
17- رادفر، ابوالقاسم. (1371). بررسی و تحلیل مخزن‌الاسرار. نشریه فرهنگ، ش11، ص.ص. 148-131.
18- رازی، شمس‌الدین محمد بن قیس. (1373). المعجم فی معاییر اشعار العجم. سیروس شمیسا. تهران: فردوس.
19- زرینکوب، عبدالحسین. (1351). سر نی. تهران: علمی.
20- زمانی، کریم. (1383). میناگر عشق. تهران: نشر نی.
21- --------. (1391). شرح جامع مثنوی. تهران: اطلاعات.
22- سعدی، مشرفالدین عبدالله. (1385). گلستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
23- -------------------. (1387). بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
24- شمیسا، سیروس. (1381). بیان. تهران: فردوس.
25- شوالیه، ژان، گربران، آلن.(1378). فرهنگ نمادها.ترجمة سودابه فضایلی. تهران: جیجون.
26- صفی پوری شیرازی، عبدالرحیم بن عبدالکریم. (1390). منتهی الارب فی لغه العرب. تصحیح و تعلیق محمدحسن فؤادیان و علیرضا حاجیان نژاد. تهران: دانشگاه تهران.
27- طایفی، شیرزاد و اکبری، سعید. (1394). درآمدی انتقادی بر شیوههای بیان مفاهیم اخلاقی در حکایتهای تمثیلی و جانوری. نشریه پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان. سال 7، ش 28، ص.ص.88-55.
28- عبداللّهی، منیژه. (1381). فرهنگنامة جانوران در ادب فارسی. تهران: پژوهنده.
29- کوپر، جین. (1386). فرهنگ مصوّر نمادهای سنّتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. تهران: فرهنگ نشر نو.
30- مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی.(1386). بحارالانوار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
31- مراغی، عبد الهادی بن محمّد. (1388). منافع حیوان. تصحیح محمّد روشن. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
32- نجفی، محمد حسن. (1375). جواهر الکلام. ترجمۀ اکبر نائبزاده. تهران: خرسندی.
33- نظامی، الیاس بن یوسف. (1370). مخزن‌الاسرار. تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: علمی.
34- ----------------. (1351). کلیات خمسه حکیم نظامی گنجهای. تصحیح حسن وحید دستگردی تهران: امیرکبیر.
35- یاحقی، محمد جعفر. (1394). فرهنگ اساطیر و داستان‌وارهها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
36- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1371). کشف‌المحجوب. تصحیح ژکوفسکی. مقدّمة قاسم انصاری. تهران: طهوری.
_||_