فلسفه و آموزه‌های شاد زیستن در اندیشۀ نظامی

محورهای موضوعی : شاهنامه

ابراهیم ظاهری عبدوند ¹ (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد)
جهانگیر صفری ² (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد)

تاریخ دریافت : 1398/04/20 تاریخ پذیرش : 1398/04/20 تاریخ انتشار : 1398/03/01

کلید واژه: نظامی, فضایل اخلاقی, فلسفۀ شادی, هدف زندگی,

چکیده مقاله :

شادی از مهم‌ترین حالات روحی و روانی انسان است که با توجه به اهمیتش در زندگی فردی و اجتماعی، از دیرباز مورد توجه اندیشمندان مختلف، از جمله شاعران بوده است. هدف این پژوهش نیز بررسی جایگاه شادی در زندگی، چرایی شاد زیستن، انواع شادی و راه‌های رسیدن به آن، در شعر نظامی است. از نظر نظامی، با توجه به زندگی پر از رنج و سختی و جهان ناپایدار، شاد زیستن برای ادامۀ زندگی امری اجتناب‌ناپذیر است. وی شادی‌ای را که ریشه در معنویت دارد و نتیجۀ فضایل اخلاقی است، به‌عنوان یکی از اهداف مهم در زندگی مطرح کرده است. به باور وی، شادی به دو دستۀ مطلوب و نامطلوب تقسیم می‌شود و در نتیجۀ عوامل مختلف ذهنی و عینی به دست می‌آید؛ اینکه انسان بر اساس فضایل اخلاقی عمل کند، دل‌بستۀ ثروت نباشد، دوستی و روابط اجتماعی مناسب با دیگران داشته باشد؛ حاکمان و عاملان، عدالت پیشه و به فقیران کمک کنند. همچنین داشتن خانوادۀ سالم و طبیعت زیبا می‌تواند در انسان احساس شادی را برانگیزاند. نظامی مرگ را پایان زندگی نمی‌داند و از آنجا که به اعتقاد او، این پدیده سبب وصال به معشوق ازلی می‌شود، آن را عاملی برای شادمانی می‌داند.

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم.

2. آرگایل، مایکل (1386)، روان‌شناسی شادی، ترجمۀ مسعود گوهری و دیگران، اصفهان: جهاد دانشگاهی اصفهان.

3. آیزنک، مایکل (1375)، روان‌شناسی شادی، ترجمۀ خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت، تهران: بدر.

4. آقابابایی و همکاران (1395)، «تدوین مدل علّی ذهنی بر پایۀ جهت‌گیری دینی با واسطه‌گری امیدواری، اضطراب مرگ و معنای زندگی»، پژوهشنامۀ روان‌شناسی اسلامی، سال دوم، شمارۀ ۱، 32ـ60.

5. ارسطو (1386)، اخلاق نیکو ماخوس، ترجمۀ صلاح‌الدین سلجوقی، تهران: عرفان.

6. افلاطون (1353)، جمهوری، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: چاپخانۀ خوشه.

7. اکبرزاده، فاطمه و همکاران (1392)، «بررسی تأثیر سه نوع سرمایۀ اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بر شادی جوانان»، جامعه‌شناسی کاربردی، سال 24، شمارۀ 49، 68ـ88.

8. بهنام، امیرارسلان (1396)، روان‌شناسی رنگ‌ها، تهران: چشم ساعی.

9. پسندیده، عباس (1392)، شادکامی از دیدگاه پیامبر اعظم، تهران: انتشارات کتاب.

10. ثروت، منصور (1370)، گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: امیرکبیر.

11. ثروتیان، منصور (1382)، نظامی گنجه‌ای، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

12. جوکار، بهرام و رحیمی، مهدی (1386)، «تأثیر الگوهای ارتباطی خانواده بر شادی در گروهی از دانش‌آموزان دبیرستانی شهر شیراز»، مجلۀ روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، سال سیزدهم، شمارۀ 4، 376ـ384.

13. حمیدیان، سعید (1373)، آرمانشهر زیبایی، تهران: نشر قطره.

14. خطیب، سیدمهدی (1391)، شادی و شادکامی از دیدگاه اسلام، قم: سازمان چاپ و نشر.

15. خیام نیشابوری (1373)، رباعیات، تصحیح محمدعلی فروغی و قاسم غنی، تهران: ناهید.

16. دریکوندی، هدایت‌الله (1381)، بررسی عوامل نشاط‌انگیز در دانش‌آموزان مدارس راهنمایی پسرانۀ شهر اصفهان از نظر مدیران و مربیان پرورشی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی آموزشی، دانشکدۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه اصفهان.

17. دهقانی، حمید و همکاران (1390)، «بررسی تأثیر سرمایۀ اقتصادی بر شادی جوانان»، راهبرد فرهنگ، شمارۀ ۱۲ و ۱۳، 159ـ182.

18. دیلمی، حسن بن محمد (1398)، ارشاد القلوب، بیروت: مؤسسة الاعلمی.

19. ساپینگتون، اندرو (1394)، بهداشت روانی، ترجمۀ حمیدرضا حسین شاهی براواتی، تهران: ویرایش.

20. سماک امانی، محمدرضا (1385)، شادی در اسلام، تهران: نشر آموزش کشاورزی.

21. شمس تبریزی (1377)، مقالات شمس تبریزی، تصحیح محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.

22. صفاری، محمدشفیع و شهرامی، محمدباقر (1392)، «غم و شادی عرفانی و کیفیت آن در دیوان سنایی»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال یازدهم، شمارۀ ۲۰، 160ـ189.

23. صفری، جهانگیر و ظاهری عبده‌‌وند، ابراهیم (1392)، «بررسی نقش عوامل اخلاقی و سیاسی در شاد زیستن با تکیه بر شعر کهن فارسی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شمارۀ ۱۹، 57ـ94.

24. عروج‌نیا، پروانه (1392)، «شادی در حکمت قدیم ایران و تأثیر آن در ایران اسلامی»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال نهم، شمارۀ ۱۸، 23ـ39.

25. قبادی، حسینعلی و همکاران (1391)، «پیام‌های انسانی نظامی برای دغدغه‌های انسان معاصر»، کاوش‌نامه، سال سیزدهم، شمارۀ 25، 78ـ91.

26. کیخای فرزانه، احمدرضا (1389)، «عوامل مشترک شادمانی در رباعیات خیام، مولوی و شرف‌نامه نظامی»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال هشتم، شمارۀ ۱۵، 119ـ144.

27. محمدی آسیابادی، علی و علیپور، زهرا (1388)، «شادی و خوشدلی نزد شمس»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال هفتم، شمارۀ ۱۳، 125ـ148.

28. موسوی، میرطاهر و قاسم‌زاده، داود (1397)، جامعه‌شناسی شادی: رویکرد اجتماعی و شناختی بر مطالعۀ شادی، تهران: نشر آگاه.

29. مولوی، جلال‌الدین محمد (1375)، مثنوی معنوی، مطابق نسخۀ تصحیح‌شدۀ نیکلسون، تهران: میلاد.

30. میرشاه جعفری، ابراهیم و همکاران (1381)، «شادمانی و عوامل مؤثر بر آن»، تازه‌های علوم‌شناختی، سال چهارم، شمارۀ 3، 50ـ58.

31. نصری، عبدالله (1390)، فلسفۀ آفرینش، چ۴، قم: دفتر نشر معارف.

32. نظامی، الیاس بن یوسف (1386)، هفت‌پیکر، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.

33. ــــــ (1384)، مخزن‌ الاسرار، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.

34. ــــــ (1383)، خمسۀ نظامی، تصحیح سامیه بصیر مژدهی، تهران: دوستان.

35. ــــــ (1381)، شرف‌نامه، تصحیح وحید دستگردی، تهران: نشر قطره.

36. ولیزاده، صمد (1381)، زندگی شادمانه، تهران: نگرش روز.

37. Mayers, D. (2000), "The Friends and Faith of Happy people", American Psychologist, 56-57.