بررسی کارکرد تعلیمی فانتزی در داستان‌های کودکان و نوجوانان
محورهای موضوعی : شاهنامه
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک
کلید واژه: تعلیم و تربیت, ادبیات کودک و نوجوان, داستان‌های فانتزی,
چکیده مقاله :
به‌دلیل اهمیت فراوان مسئلۀ تعلیم و تربیت، آثار تعلیمی فراوانی برای کودکان و نوجوانان نوشته شده است. اصولاً آثار ادبی کودکان ماهیتی آموزشی دارند و هستۀ مرکزی ادبیات کودک را در نزد همۀ ملل، تعلیم تشکیل می‌دهد. یکی از مهم‌ترین کارکردهای فانتزی در داستان‌های کودکان و نوجوانان، کارکرد تعلیمی و تربیتی آن است؛ با وجود این، تأثیر داستان‌های فانتزی در تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان از نظر آموزش و پرورش و مؤلفان مغفول مانده است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی‌تحلیلی در پی آن است بعد از تبیین نقش تعلیمی و تربیتی داستان‌های فانتزی به این پرسش پاسخ دهد که مهم‌ترین مفاهیم تعلیمات اجتماعی و اخلاقی داستان‌های فانتزی مدرن در داستان‌های حوزۀ کودکان و نوجوانان کدام است. بدین منظور کارکردهای اجتماعی و اخلاقی داستان‌های فانتزی در هیجده داستان فانتزی که درون‌مایه‌هایی اجتماعی، محیط‌زیستی و عشق و دوستی دارند، بررسی شد. تنهایی، سنت‌ها و باورهای خرافی، جدایی والدین و پیامدهای آن‌ها، آموزش مهارت‌های حل مشکلات، دوست‌یابی، نحوۀ استفاده از تکنولوژی‌های جدید، پیدا کردن خودِ واقعی، عشق به همۀ موجودات هستی و تأکید بر خِرد جمعی مهم‌ترین آموزه‌های اجتماعی و مفاهیمی چون لزوم اعتماد به بزرگ‌ترهای خانواده، توجه به امدادهای خداوند، مبارزه با پلیدی و زشتی و ایثار و فداکاری در راه رسیدن به هدف والا مهم‌ترین آموزه‌های اخلاقی و تربیتی است که فانتزی‌نویسان معاصر بر آن تأکید دارند.
Due to the importance of educational issues, many works have been written for children and teenagers. Basically, children's literary works have an educational nature and the core of children's literature in all nations is education. One of the most important functions of fantasy in children and teenagers' stories is its educational function. This research uses a descriptive-analytical method in order to explain the educational role of fantasy stories. It also examines the social and moral functions of fantasy stories in eighteen fantasy stories containing social, environmental, love, and friendship themes. In addition to the mentioned themes, loneliness, superstitions and beliefs, parental separation and their consequences, problem solving skills training, making friends, how to use new technologies, finding one's true self, having compassion for all the beings in the universe, emphasizing the collective wisdom, the need to trust on the elders of the family, pay attention to God's help, fight against abomination, and self-sacrifice on the way to reach the lofty goal are among the most important moral and educational teachings that contemporary fantasy writers emphasize one.
1. آب‌پرور، مسعود (1372)، «پیرامون فانتزی و مختصات آن»، مجله کلمه، شمارۀ ۹ و ۱۰، 58ـ65.
2. آرین، آرمان (1386)، سه‌گانه پارسیان و من، تهران: موج.
3. احمدی، احمدرضا (1394)، اسب و سیب و بهار، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
4. پورخالقی چترودی، مهدخت و جلالی، مریم (1389)، «فانتزی و شیوه‌های فانتزی سازی شاهنامه در ادبیات کودک و نوجوان»، مجله علمی‌پژوهشی مطالعات ادبیات کودک، سال اول، شمارۀ ۱، 55ـ73.
5. تالکین، جِی.آر.آر. (1377)، درخت و برگ، ترجمۀ مراد فرهادپور، خرمشهر: طرح نو.
6. تالکین، جی.آر.آر. (1385)، «فانتزی و کودکان»، ترجمۀ غلامرضا صراف، کتاب ماه کودک و نوجوان، شماره 104ـ106، 126ـ۱۳۷.
7. توزنده‌جانی، جعفر (1393)، کرمی که هیولا شد، چ۲، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
8. جعفری، لاله (1392)، ناروال؛ نهنگ تک‌شاخ، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
9. حدادی، هدا (1391)، دلقک، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
10. حسام‌پور، سعید و دیگران (1387)، سهم ادبیات پایداری در کتاب‌های درسی، نامۀ پایداری به‌اهتمام احمد امیری خراسانی، تهران: بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس.
11. حسن‌زاده، فرهاد (1397)، کلاغ کامپیوتر، چ۴، تهران: سوره مهر.
12. خانیان، جمشید (1386)، ناهی، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
13. ــــــ (1388)، غوص عمیق، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
14. رضی، احمد (1391)، «کارکردهای تعلیمی ادبیات فارسی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال چهاردهم، شمارۀ ۱۵، 97ـ۱۲۰.
15. صادق‌زاده، محمد (1392)، «بررسی اشعار تعلیمی کودک و نوجوان در ادبیات معاصر»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شمارۀ 17، 157ـ۱۹۰.
16. طاقدیس، سوسن (1386)، یکی بود، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
17. فرجام، فریده (1347)، گل‌بلور و خورشید، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
18. فیض‌نژاد، محبوبه (1389)، «فانتزی در ادبیات کودکان»، مجله پیش‌دبستانی، دورۀ اول، شمارۀ ۳ (پیاپی ۶)، ۱ـ۴.
19. قاسم‌نیا، شکوه (1393)، هلی فسقلی در سرزمین غول‌ها، تهران: پیدایش.
20. قزل ایلاغ، ثریا (1385)، ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن، تهران: سمت.
21. کلهر، فریبا (1390)، بازگشت هُرداد، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
22. ــــ (1393)، من همانم من همانم، چ۲، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
23. گودرزنیا، محدثه (1394)، شاهزاده خانومی در مترو، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
24. محجوب، نلی (1380)، «فانتزی واکنشی در برابر دنیای مدرن»، گفت‌وگو با محمدهادی محمدی، شرق، سال سوم، شمارۀ 580.
25. محمدی، محمد (1398)، فانتزی در ادبیات کودکان، تهران: روزگار.
26. محمدی، محمد و قایینی، زهره (1380)، تاریخ ادبیات کودکان و نوجوانان، تهران: چیستا.
27. موسوی مصطفی و جمالی، عاطفه (1388)، «فانتزی؛ چیستی و تاریخچه آن در ادبیات جهان و ایران»، ادب فارسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)، دورۀ اول، شمارۀ ۲، 61ـ74.
28. وزیری‌مهر، سهیلا و همکاران (1398)، «جلوه تربیتی ادبیات تعلیمی انقلاب و جنگ در آثار منتخب کودک دهه شصت»، پژوهش‌های اخلاقی، سال نهم، شمارۀ 4، 107ـ۱۲۶.
29. یلمه‌ها، احمدرضا (1395)، «بررسی خاستگاه تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال هشتم، شمارۀ 29، 61ـ۹۰.
30. یوسفی، محمدرضا (1381)، آرزوی پیران، تهران: شباویز.
31. ـــــــ (1393)، وقت قصه مرا صدا کن، چ۲، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
32. Hillman, Judit (2003), Discovering children's Literature, Third Edition, Merrill, Ohio, 156.
33. Jackson, Rosemary (1981), Fantasy the Literature of Subversion, London and New York, koutledge, p: 8.
34. Karlin, A. (1994), "Picture Story books touse in the secondary classroom", Journal of reading, No. 38, 158-160.
35. Nodelman, Pery and Mavis Reimer (2003), The Pleasure of children's Literature. Allyn & baran, bocon, p: 80.
36. Timmerman, Jon (1990), Other worlds the fantasy Genre, Bowling Green Univeresity, Ohio, p: 60.
37. Todorof, Tzvetan (1973), The Fantastic A Structural Approach to a Literary Genre, The Press of Case Western Reserve University, Cleveland, London, p: 24.
_||_