جایگاه خبر و انشای طلبی در انتقال اندیشه های تعلیمی خسرو و شیرین نظامی

محورهای موضوعی : شاهنامه

سیده مریم روضاتیان ¹ , فرزانه امیرپور ² , حسین آقاحسینی ³

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
3 - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

تاریخ دریافت : 1395/07/29 تاریخ پذیرش : 1395/07/29 تاریخ انتشار : 1395/06/11

کلید واژه: نظامی, ادبیات تعلیمی, علم معانی, ادبیات غنایی, خسرو و شیرین,

چکیده مقاله :

حکیم نظامی از بزرگ‌ترین شاعران ادب فارسی است که در آثار خود به اندیشه‌های تعلیمی توجه ویژه دارد. او در غنایی‌ترین اثر خود یعنی منظومه خسرو و شیرین نیز بسیار به مسائل تعلیمی و اخلاقی اشاره می‌کند و در این راه به نحو مؤثری از ابزارهای بلاغی و به‌ویژه علم معانی بهره‌ می‌برد. این شاعر بزرگ با استفاده از علم معانی و ابزارهای مناسب آن مانند جملات خبری، امری و پرسشی به شیوه‌ای مؤثر، موفق به انتقال مفاهیم اخلاقی و تعلیم آن‌ها به مخاطب خود شده‌است و در عین حال از این طریق حضور مخاطب در متن را نیز برجسته‌تر نشان داده‌است. در این پژوهش به بررسی این دسته از جملات و معانی ثانویه آن‌ها پرداخته شده، لطایف و ظرایف سه مبحث از علم معانی یعنی جملات خبری، امری، پرسشی و نقش و تأثیر آن‌ها در انتقال مؤثر اندیشه‌های تعلیمی شاعر در یک متن غنائی تبیین شده‌است.

چکیده انگلیسی:

Hakim Nezami is one the greatest poets of Persian literature that has paid attention to didactic thoughts in his works. In the most lyrical work; namely, Khosrow and Shirin he has frequently referred to moral and educational issues. Therefore, he has benefited from the means of rhetoric devices especially semantics effectively. This great poet by use of rhetoric devices and its appropriate tools like declarative, imperative, and interrogative sentences in an effective way has managed to convey moral concepts and teach them to his readers.  Furthermore, in this way the role of readers become more dominant in the texts. The present paper tries to investigate this subject and its effect on conveying educational thoughts of poet in a lyrical text. 

منابع و مأخذ:

1- ارسطو.(1371). ریطوریقا (فن خطابه). ترجمه پرخیده ملکی. تهران: اقبال.

2- آقا حسینی، حســین و براتی، محمود. (1390). اهمیت پرســش در متون عرفانی. مجله کاوش نامه. سال 12. شماره 22. ص.ص: 160 – 131.

3- تفتازانی، سعدالدین مسعود.(بی‌تا). مختصرالمعانی فی تلخیص المفتاح. قم: مصطفوی.

4- تقوی، نصرالله.(1363). هنجار گفتار در فن معانی و بیان و بدیع فارسی. اصفهان: فرهنگسرای اصفهان.

5- رجایی، محمدخلیل.(1359). معالم ‌البلاغه. شیراز: دانشگاه شیراز.

6- رزمجو، حسین.(1382). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی. مشهد: آستان قدس رضوی.

7- رضانژاد، عبدالحسین. (1367). اصول علم بلاغت در زبان فارسی. قم: الزهرا.

8- رنجبر، احمد. (1385). معانی. تهران: اساطیر.

9- ریاحی، لیلی.(1358). قهرمانان خسرو و شیرین. تهران: امیرکبیر.

10- شفیعی کدکنی، محمدرضا.(1372). انواع ادبی. مجله رشد آموزش زبان و ادب فارسی. شماره 32 ص.ص: 9 – 4.

11- شمیسا، سیروس. (1379). بیان و معانی. تهران: فردوس.

12- شهابی، علی‌اکبر. (1334). نظامی شاعر داستان‌سرا. تهران: ابن سینا.

13- صادقیان، محمدعلی. (1371). طراز سخن در معانی و بیان. یزد: ریحانه‌ الرسول.

14- کزازی، میرجلال الدین.(1385). معانی زیباشناسی سخن پارسی. تهران: کتاب ماد.

15- محمودی، مریم.(1393). بررسی اغراض بلاغی خبر و انشا در سبک تعلیمی ناصرخسرو (با تکیه بر دیوان قصاید). فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال هفتم. شماره دوم. شماره پیاپی 24. ص.ص. 266-251.

16- میرباقری فرد، علی اصـغر و محمدی، معصـومه.(1389). بررسی و تحلیل نقش پرسش در آثار عین القضات همدانی. مجله پژوهش‌های ادبی. سـال 7. شماره 29 و 30. ص.ص. 166-149.

17- نظامی، الیاس بن یوسف.(1391). خسرو و شیرین. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.

18- هاشمی، احمد.(1388). جواهر البلاغه. ترجمه حسن عرفان. قم: بلاغت.

19- همایی، جلال‌الدین.(1374). معانی و بیان. به کوشش ماهدخت بانو همایی. تهران: هما.

20- یلمه­ها، احمدرضا.(1390). بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی دهاقان. سال 3. شماره 11. ص.ص. 177-153.

1. Aristotle. (1371). Rhetorica. Tehran: Iqbal.


2. Agha Husseini, Hussein& Barati, Mahmood. (1390). The Importance of Question in Mystical Texts. Kavesh Name, 22, pp. 131-160.


3. Taftazani, Sa'd al-Din Masoud. Mokhtasar al-Ma'ani fi Talkhis al-Miftah. Qom: Mostafavi.


4. Taghavi, Nasrullah. (1363). The criterion of discourse in Persian Semantics, Expression, and Literariness, Isfahan: Farhangsara-ye- Isfahan.


5. Rajayee, Mohammad Khalil. (1359). Ma'alem al-Balagha. Shiraz: University of Shiraz.


6. Razmjoo, Hussein. (1382). Literary Kinds and Its Impacts on Persian. Mashhad: Qods-e-Razavi.


7. Reza Nejad, Abdul Hussein. (1367). Principles of Rhetorics in Persian. Qom: al-Zahra.  


8. Ranjbar, Ahmad. (1385). Semantics. Tehran: Asatir.  


9. Riahi, Leili. (1372). Heroes of Khosrow and Shirin. Tehran: Amir Kabir.


10. Shafee'ee Kadkani, Mohammad Reza. (1372). Literary Kinds and The Persian Poetry. The Progress of Persian Literature Education, 32, pp.4-9.


11. Shamisa, Siroos. (1379). Expression and Semantics. Tehran: Ferdows.


12. Shahabi, Ali Akbar. (1334). Nezami: The Storyteller Poet. Tehran: Ibn Sina.


13. Sadeghian, Mohammad Ali. (1371). The standard of Speech in Semantics and Expression. Yazd: Reyhana al-Rasool.


14. Kazzazi, Mir Jalal al-Din. (1385). The Meaning of Aesthetics in Persian. Thran: Ketab-e-Mad.


15. Mahmoodi, Maryam. (1393). Analysis of Rhetorical Functions of Announcement and Composition in Pedagogical Style of Naser Khosrow, Bahar-e-Adab, 2, pp. 251-266.


16. Mirbagheri fard, Ali Asghar& Mohammadi, Masoumeh. (1389). Study and Analysis of the role of Question in the Works of 'Ayn al-Qozat of Hamedan, Literary Investigations, 29,30, pp. 149-166.


17.  Nezami. (1391). Khosrow and Shirin. Qatreh.


18.  Hashemi, Ahmad. (1388). Javaher al-Balagha. Qom: Balaghat.


19. Homayee, Jalal al-Din. (1366). Semantics and Expression. Tehran: Homa.


20. Yalmeha, Ahmad Reza. (1390). Comparative Study of the Poetry of Ferdowsi and Hafez. The Bulletin for Pedagogical Literature at Azad University of Dehaqan, 11, pp.153-175.