بررسی جایگاه تشبیه و تمثیل در اندیشه‌های تعلیمی سعدی
محورهای موضوعی : شاهنامه
کلید واژه: سعدی, تشبیه, شعر تعلیمی, تمثیل, تعلیم, ارسال‌المثل,
چکیده مقاله :
سعدی شیرازی از بزرگ‌ترین شاعران اندرزگو و حکمت‌سرای ادب فارسی است که قسمت عمده‌ای از آثار خود را به بیان اندیشه‌های تعلیمی اختصاص داده است. علاوه بر بوستان و گلستان که از آثار تعلیمی سعدی محسوب می‌شود، وی در بسیاری از غزلیات و قصاید خود هم به مسائل تعلیمی گریز می‌زند و در این راه به نحو مؤثر و کارآمدی از ابزارهای بلاغی بهره می‌برد. تشبیه از کارآمدترین ابزارهای بلاغی است که وی به مناسبت‌های مختلف و به شیوه‌های گوناگون با استفاده از آن به ابلاغ پیام اخلاقی خود می‌پردازد. کاربرد تشبیه در اشعار سعدی با ظرافت‌ها و لطایف بیانی بسیاری همراه است. سعدی تشبیه را با شگردهای بیانی مختلفی مانند ذکر مشبه‌به پیش از مشبه، استفاده از مشبه‌به‌های محسوس و ملموس برای نشان دادن محاسن فضایل و معایب رذایل اخلاقی و نیز رعایت تناسب لفظی بین مشبه و مشبه‌به وارد مرحله تازه‌ای می‌کند. بسیاری از شگردهای وی در استفاده از تشبیه و تمثیل در نوع خود کم نظیر است. در این پژوهش به منظور آشکار شدن اهمیت تشبیه و چگونگی کاربرد این صنعت ادبی در اشعار سعدی به بررسی انواع تشبیه و جایگاه خاص آن در تعلیم پرداخته، لطایف و ظرایف این تصویر هنری کاویده می‌شود.
SaadiShirazi is one of the most didacticpoets of Persian language who has assigned significant part of his works to education and morality.BesidesBoostan and Golestanthat areconsidered as his didactic works,Saadi has allotted some of his odes to expression the aphorism and maxim. He uses the rhetoric images to teaching the moral points. Simile is one of these rhetoric images which he has extremely usedit to impart his didactic views. His literary Similes have different kinds and associate with elegances and tender points in his poems. Allegory as a kind of simile is abundant in his works and he uses it in different methods.He changes the place of likened with something is likened to it in his didactic allegories. Anotherfeature of his similes is that he resembles the differentbad and good personalities of man to the sensible things to explain them for audiences.Therefore, withregard to special place of simile in Saadi’sdidactic poems, in this paper we will survey different kinds of simile in his works.
- قرآن کریم.
2- ابن اثیر .(1422هـ). المثل السائر، ج2، بیروت: المکتبه العصریه.
3- ابن جوزیه .(1410هـ). اعلام الموقعین عن رب العالمین، ج1، بیروت: دارالجلیل.
4- ارسطو .(1371). رتوریک: فن خطابه، ترجمه چرخیده ملکی، تهران: اقبال.
5- جرجانی، عبدالقاهر .(1991م). اسرار البلاغه، تعلیقات محمود محمد شاکر، قاهره: مطبعه المدنی.
6- حسن‌لی، کاووس .(1381). شیرین‌تر از قند: بازنویسی و تلخیص بوستان سعدی، تهران: مؤسسه فرهنگی اهل قلم.
7- رزمجو، حسین .(1382). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
8- زرین‌کوب، عبدالحسن .(1374). با کاروان حله، تهران: علمی.
9- سعدی، مصلح بن عبدالله .(1381). بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
10- سعدی، مصلح بن عبدالله .(1375). کلیات سعدی، تصحیح بهاء الدین خرمشاهی، تهران: ناهید.
11- سعدی، مصلح بن عبدالله .(1377). گلستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
12- شفیعی کدکنی، محمد رضا .(1370). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
13- شمیسا، سیروس .(1383). بیان و معانی، تهران: فردوس.
14- علوی مقدم، محمد و رضا اشرف‌زاده .(1384). معانی و بیان، تهران: سمت.
15- فشارکی، محمد .(1379). نقد بدیع، تهران: سمت.
16- ماسه، هانری .(1364). تحقیق دربارة سعدی، ترجمه محمد حسن مهدوی اردبیلی و غلامحسین یوسفی، تهران: توس.
17- معرفت، محمد هادی .(1386). «امثال قرآن»، مجله تخصصی الهیات و حقوق، مشهد: وابسته به دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش 26، ص 44- 17.
18- منصور مؤید، علیرضا .(1373). ارسال المثل در شاهنامه فردوسی، تهران: سروش.
19- همایی، جلال‌الدین .(1385). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.
20- یغمایی، حبیب .(1323). «گردشی در بوستان»، آموزش و پرورش، سال چهارم، ش10، ص 530- 515.
21- یلمه‌ها، احمدرضا .(1390). بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، شماره یازدهم، دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی.
22- یوسفی، غلامحسین .(1370). فرخی سیستانی: بحثی در شرح احوال و روزگار