بررسی مضامین تعلیمی در مثنوی ناشناختۀ ظهیر کرمانی

محورهای موضوعی : شاهنامه

پری مالملی ¹ (عضو هیأت علمی واحد باغملک، دانشگاه آزاد اسلامی، باغملک، ایران(نویسنده مسؤول))
احمدرضا یلمه ها ² (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران)
پریسا داوری ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/01/25 تاریخ پذیرش : 1401/01/25 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: اخلاق فردی, ادبیات تعلیمی, اخلاق اجتماعی, ظهیر کرمانی,

چکیده مقاله :

مثنوی ظهیر کرمانی یکی از آثار گرانسنگ سدۀ دوازدهم هجری است که سرشار از آموزه‌های تعلیمی است و تاکنون به زیور چاپ آراسته نشده است. این منظومه سرشار از مضامین و معانی تعلیمی و حکمی است که شاعر به اقتضای زمینۀ انفعالی و ذوقی به کار برده است و هرکجا مجال یافته به پند و اندرز مخاطب پرداخته است. نگارندگان بر آن شدند تا در پژوهش حاضر براساس روش اسنادی ـ کتابخانه‌ای، برای نخستین‌بار به بن‌مایه‌ها و زمینه‌های تعلیمی و اخلاقی در این منظومة غنایی بپردازند. مهم‌ترین پرسش در پژوهش حاضر این است که آیا ردّپای افکار و عقاید مذهبی سراینده در این اثر مشهود است و آیا افزون‌بر اخلاق فردی به اخلاق اجتماعی در این اثر نیز توجه شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که سراینده در مکتب شیعه پرورش یافته است و آبشخور تفکرات وی از مکتب شیعه و آیات و احادیث اهل بیت عصمت و طهارت سرچشمه می‌گیرد؛ این تفکرات به‌روشنی در اشعار وی نمود یافته است. همچنین او افزون‌بر ابعاد اخلاق فردی، به بعد اجتماعی اخلاق نیز در این اثر توجه داشته است.

چکیده انگلیسی:

Zahir Kermani's Masnavi is one of the precious literary works of the twelfth century AH, which is full of didactic teachings that have not been published yet. This collection is replete with didactic themes and meanings that the poet has used according to his excitation and zeal. Wherever he has the opportunity, he has given advice to the audience. In the present study, the researcher decided to discuss the educational and moral themes and backgrounds in this lyrical collection for the first time by using the documentary-library method of analysis. The most important question in this research is whether the traces of the poet's religious thoughts and beliefs are evident in this work and whether in addition to individual ethics, social ethics is also considered in this work. The research results show that the poet in Shiite school of thought and the source of his thoughts derives from the Shiite school, the verses and hadiths of the Ahl al-Bayt of infallibility and purity. These thoughts are clearly reflected in his poems.  

منابع و مأخذ:

1. قرآن مجید.


2. اعتصامی، یوسف (1311)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ مجلس، جلد 2، تهران: مجلس شورای ملی.


3. بسّاک، حسن؛ بیگم سیّد عصایی، فاطمه (1396)، «مقایسۀ وامق و عذرای ظهیر کرمانی با ازهر و مزهر حکیم نزاری قهستانی»، مجلۀ پژوهش‌های ادبی و بلاغی، شمارۀ 18، 45‑53.


4. جهانبخش، جویا (1384)، راهنمای تصحیح متون، تهران: میراث مکتوب.


5. درایتی، مصطفی (1390)، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.


6. رحیمی راغب، مهین؛ قیّم، بهادر (1394)، «جایگاه علم و علم آموزی در اسلام»، جندی‌شاپور، سال اول، شمارۀ 3، 40‑48.


7. رزمجو، حسین (1374)، انواع ادبی و آثار آن، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.


8. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386)، زمینة اجتماعی شعر فارسی، تهران: اختران و زمانه.


9. شمیسا، سیروس (1389)، انواع ادبی، تهران: فردوس.


10. صبحی، صالح (1387)، نهج‌البلاغه، قم: مرکز البحوث الاسلامی.


11. صفا، ذبیح‌الله (1386)، تاریخ ادبیات ایران؛ تهران: فردوس.


12. ظهیر کرمانی، نسخۀ خطی مثنوی، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 9530.


13. مالملی، امیدوار (1397)، «مختصری از ارسال‌المثل در مثنوی تازه یافته شدۀ ظهیر کرمانی»، تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب پارسی، شمارۀ 38، 97‑120.


14. محمودی، مریم؛ رستمی، رقیّه (1398)، «دمالت و منوهر»، مطالعات شبه‌قاره، شمارۀ 37، 645‑60.


15. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1398)، «بررسی زیباشناسی منظومۀ منوهر و دمالت ظهیر کرمانی»، زیباشناسی ادبی، شمارۀ 40، 1‑22.


16. مشرف، مریم (1388)، جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: سخن.


17. یلمه‌ها، احمدرضا (1395)، «بررسی خواستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و منثور»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی دهاقان، سال هشتم، شمارۀ 29، 61‑90.