بررسی تأثیر وزن بر قالب و مبانی فکری با مقایسه اوزان قصاید ناصر خسرو و غزلیات سعدی

محورهای موضوعی : مطالعات نقد ادبی

مالک شعاعی ¹ (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران)
الهام  جوانی ² (دبیر زبان و ادبیات فارسی مقطع متوسطه، شهرستان ساوه، اراک، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/10/09 تاریخ پذیرش : 1402/12/12 تاریخ انتشار : 1403/02/30

کلید واژه: غزلیات سعدی, قصاید ناصرخسرو, وزن, قالب و محتوا.,

چکیده مقاله :

وزن، برجسته‌ترین عنصر شعر و نقطه‌ی اشتراک شاعران است. در حقیقت وزن، طبیعت و ذات شعر است و برخی چنان شیفته وزن‌اند که شعر را بدون آن تصور نمی‌کنند. به منظور بررسی تأثیر وزن بر محتوا و قالب، این پژوهش به مقایسه‌ی اوزان قصاید ناصر خسرو و غزلیات سعدی پرداخته است. در غزلیات سعدی و قصاید ناصرخسرو 18 وزن مشترک دیده می‌شود. مجموع اوزان اختصاصی سعدی 17 و مجموع اوزان مختص ناصرخسرو 6 وزن است از آن‌جا که تعداد غزلیات سعدی بیش از 2.5 برابر قصاید ناصرخسرو است رعایت نسبت (2.63) غزلیات سعدی به قصاید ناصر خسرو در اوزان اختصاصی هر دو شاعر دیده می‌شود. چنین استنباط می‌گردد تأثیر وزن و قالب بر مبانی تعلیمی و فلسفی غزل و قصیده ناچیز است و حتی می‌توان علی‌رغم ظرفیت وزن در شعر، ارتباطی بسیار ضعیف بین وزن با قالب قصیده و غزل، همچنیین وزن با محتوای غزل و قصیده یافت. بهره‌گیری کم‌تر یا بیش‌تر از هر وزن را با توجه به عوامل متنوعی که ممکن است بر این رفتار مؤثر باشد، باید تحلیل کرد.

چکیده انگلیسی:

Meter should be considered the most important element and common points of poem. In fact, meter is nature and the innate of a poem which some are so enamored with meter that cannot imagine poem without it. This study is trying to compare the frequency of meter of odes of Naser Khosrow and Saadi's Sonnets to study the effect of meter on the content and format. In Saadi's Sonnets and odes of Naser Khosrow 18 common meters can be found. The total meters related to Saadi are 17 and total meters related to Nazer Khosrow are 6 meters which regarding the frequency of (2.63) is seen in specific meters of both Saadis' sonnets and Naser Khosrow odes.The number of Saadi's Sonnets are 2.5 times more than odes of Naser Khosrow. It in spite of can be deduced that the effect of meter is very impartial on the content and the potential meter in the poem, It can be found very weak relationship between the content and format of the sonnets and odes using of these meters considering various Factors must be analyzed that may influence this relationship.

منابع و مأخذ:

تجلیل، جلیل.(1387). عروض و قافیه، تهران، انتشارات سپهر کهن، چاپ اول.
سعدی، شیخ مصلح الدین.(1374). کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران نشر محمد، چاپ نهم.
شاه حسینی، ناصرالدین.(1385). شناخت شعر، تهران، نشر هما، چاپ پنجم.
شعاعی، مالک.(1392). عروض و قافیه در شعر فارسی، ایلام، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام، چاپ اول.
شمیسا، سیروس.(1370). فرهنگ عروضی، تهران، انتشارات فردوس، چاپ دوم.
قبادیانی، ناصرخسرو.(1380). دیوان اشعار، به اهتمام سیدنصرالله تقوی، تصحیح مجتبی مینوی، تهران، انتشارات معین، چاپ دوم.
کاخی، مرتضی.(1382). صدای حیرت بیدار، گفت¬و¬گوهای اخوان ثالث، تهران، انتشارات زمستان، چاپ دوم.
همایی، جلال‌الدین، تاریخ ادبیات ایران، تهران، کتاب فروشی فروغی، چاپ سوم.
وحیدیان کامیار، تقی.(1385). قافیه و عروض دوره‌ی متوسطه، تهران، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران، چاپ دوازدهم.
همو.(1386). وزن و قافیه‌ی شعر فارسی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ پنجم.
یوسفی، غلامحسین.(1378). برگ‌هایی درآغوش باد، تهران، انتشارات علمی، چاپ سوم.