معرفی نسخه‌ای خطی‌ و مصوّر از مثنوی سوز و گداز نوعی خبوشانی محفوظ در موزة هنر والترز

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

ناهید امیری ¹ (دانشجوی دکتری گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه خوارزمی(نویسنده مسؤول))
سعید فرمانی ² (کارشناس ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان)
بابک نبئی ³ (کارشناس گروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگر فرهنگستان هنر)

تاریخ دریافت : 1401/05/25 تاریخ پذیرش : 1401/05/25 تاریخ انتشار : 1400/12/01

کلید واژه: سوز و گداز, نوعی‌ خبوشانی, نسخه خطی تصویری, موزه هنر والترز, ادبیات و هنر,

چکیده مقاله :

این پژوهش می‌کوشد به روش کتابخانه‌ای به معرفی نسخة خطی مصوّر سوز و گداز نوعی خبوشانی موجود در موزة هنر والترز بپردازد. مثنوی سوز و گداز اثر نوعی خبوشانی یکی از مقبول‌ترین منظومه‌های قرن‌های دهم و یازدهم هجری در هند است که بر وزن خسرو و شیرین نظامی سروده شده است. این اثر به‌دلیل درون‌مایة خاصش ازجمله آثاری است که کاتبان و نگارگران در اواسط قرن یازدهم هجری به آن توجه داشته‌اند. درون‌مایه و محتوای داستان به اجرای آیین ستی یا ساتی در هند می‌پردازد. شخصیت‌های اصلی داستانْ زن و مردی هندو هستند که مرد پیش از اجرای آیین عروسی درمی‌گذرد. عروس تصمیم می‌گیرد طبق آیین ستی، خود را همراه مرد به آتش بیفکند. گویا این حرکت عروس که برخاسته از آیین‌های باستانی و سنّت فرهنگی بوده، نشانة وفاداری تعبیر می‌شده است. تاکنون هفت نسخة خطی تصویری از این اثر ارزشمند شناسایی شده است که تنها یکی از این نسخه‌ها نام کاتب، نام نگارگر و تاریخ کتابت دارد. نگاره‌های این نسخه منسوب به محمدعلی نقاش مشهدی است و کتابت آن را ابن‌سیّد مرادالحسینی در سال 1068ق. به انجام رسانده ‌است. این نسخة نفیس درحال حاضر در موزة هنر والترز در شهر بالتیمور ایالت مریلند امریکا نگهداری می‌شود.

منابع و مأخذ:

 

1. آژند، یعقوب (1385)، «ققنوس‌وار در آتش: تفحصی درباب مثنوی سوز و گداز و دیوارنگاره‌ای در چهل‌ستون»، گلستان‌ هنر، ش 5، 118‑122.


2. ب‍دوان‍ی‌، ع‍ب‍دال‍ق‍ادر م‍ل‍وک‍ش‍اه (1379)، منتخب‌التواریخ، تصحیح مولوی احمدعلی صاحب، با مقدمه و اضافات توفیق سبحانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.


3. درایتی، مصطفی (1393)، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران.


4. ش‍اه‌ح‍س‍ی‍ن‌ ب‍ن‌ غ‍ی‍اث‌ال‍دی‍ن‌ م‍ح‍م‍د (بی‌تا)، تذکره خیر البیان، شاه‌حسین کیانی سیستانی (بهاری)، نسخة خطی، به شمارة 923 کتابخانة مجلس شورای اسلامی.


5. ص‍ب‍ا، م‍ح‍م‍دم‍ظف‍ر حسین (1343)، تذکره روز روشن، تصحیح محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران: کتابخانة رازی.


6. ف‍خ‍رال‍زم‍ان‍ی‌، ع‍ب‍دال‍ن‍ب‍ی ب‍ن‌ خ‍ل‍ف (1340)، تذکره میخانه، تصحیح احمد گلچین‌معانی، تهران: اقبال.


7. کریم‌زاده، محمدعلی (1369)، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، ج 2، لندن: ساتراپ.


8. گلچین‌معانی، احمد (1369)، کاروان هند، ج 2، م‍ش‍ه‍د: آس‍ت‍ان‌ ق‍دس‌ رض‍وی‌، م‍ؤس‍س‍ه‌ چ‍اپ‌ و ان‍ت‍ش‍ارات‌.


9. نوعی خبوشانی، محمدرضا (1374)، دیوان مولانا نوعی خبوشانی، گردآوری و تصحیح امیرحسین ذاکرزاده، تهران: ما.


10. نوعی خبوشانی، محمدرضا (1384)، سوز و گداز (مصور) براساس نسخة کتابخانه ملی فرانسه؛ خوشنویس: ابوتراب اصفهانی؛ به کوشش محمدحسن سمسار، تهران: زریران.


11. ن‍ه‍اون‍دی‌، ع‍ب‍دال‍ب‍اق‍ی (1924)، مآثر رحیمی، تصحیح محمد هدایت حسین، کلکته: بپتس مشن.


12. وال‍ه‌ داغ‍س‍ت‍ان‍ی‌، ع‍ل‍ی‍ق‍ل‍ی‌ ب‍ن‌ م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی (1384)، ریاض‌الشعرا، تصحیح محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.


13. British Library, London, BL Or. 2839. Titley, Persian Manuscripts, no. 299


14. Farhad, Massumeh (2001). Searching for the New: Later Safavid Painting and the Suz u Gawdaz (Burning and Melting) by Naw`i Khabushani. Journal of the Walters Art Museum , 51: 115-130.


15. Bloom, Janatan and Blair, Sheila (Ed.) (2009). Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture. Oxford: Oxford University.


16. Chagnon, Micheal (2015). The Illustrated manuscript tradition in Iran, 1040s/1630s-1070s/1660s: Patronage, Production, and Poetics in The Age of the Fresh Style. PhD thesis, New York University.


17. Milstein, Rachel and Brosh, Na'ama (1984). Islamic painting in the Israel Museum. Jerusalem: The Museum, 1984.


18. Robinson, B.W (1958). Descriptive catalogue of the persian paintings in Bodleian Library. oxford: Clarendon Press.


19. Robinson, B.W. (1962). The Chester Beatty Library. A Catalogue of the Persian Manuscripts and Miniatures,( v.3 Dublin: Hudges figgis.


20. Sūz va gudāz is in Bibliotheque nationale de France, Departement des manuscrits, Supplement Persan 769.


21. Sūz va gudāz: Album-mounted folio from a Suz u Gudaz of Khabushaniz: The Bride Throws Herself on Her Husband's Funeral Pyre is in the collection of Museum of Fine Arts, Boston , no.64.48.


22. Sūz va gudāz is in Walters Art Museum,burning and melting W.649, on line description © 2011 Walters Art Museum.


23. Sūz va gudāz is in Christie's London, lot93, availlable at https://www. christies. com/lotfinder/Lot/the-bride-prepares-herself-for-the-wedding-6099352-details.aspx