تافونیها (زایش، تکوین، پراکندگی محیطی آن)
محورهای موضوعی : جغرافیای طبیعی
مجتبی خلیلی زاده
1
(گروه فنی مهندسی، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان)
کلید واژه: تکوین, زایش, تافونی, پراکندگی محیطی, هوازدگی شیمیایی,
چکیده مقاله :
سنگ در بسیاری از جنبه های فعالیت انسان اهمیت بنیادی دارد. چنانچه سنگها در شرایط متفاوتی نسبت به محیط فعلی تشکیل شده باشند، در معرض فرآیندهای طبیعی هوازدگی قرار می گیرند و اشکالی را ایجاد می کنند که موضوع بحث ژئومورفولوژیستها از نظر نحوه تشکیل و شرایط مؤثر در ایجاد و چگونگی توسعه آنها می باشد. در ژئومورفولوژی، تافونیها یکی از اشکال بسیار شگفت انگیز هوازدگی شیمیایی و نمکی هستند که بر روی رخنمونهای سنگی ایجاد می شوند. این اشکال غار مانند در ساختمانهای مختلفی چون ماسه سنگ، گرانیت ، دولوریت، سنگ آهک، ریولیت و کنگولومراهای دگرگونی یافت می شوند. همچنین آنها در اقلیمهای مختلفی چون مناطق قطبی، نواحی ساحلی، مناطق نیمه خشک و حتی در مریخ نیز مشاهده شده اند. علی رغم گستردگی پراکنش تافونی، این مساله را باید در نظر گرفت که آنها عموماً در سنگهای بلورین و دانه ای یافت شده و از لحاظ محیطی نیز در محیطهای که مرطوب شورهستند، ایجاد می شوند. از آنجا که برخی از اشکال تافونی بسیار قدیمی هستند، بخصوص آنهایی که ابعاد بسیار بزرگ و گسترده ای دارند، معمولا به عنوان شواهد اقلیمی دوره های گذشته مطرح هستند لذا با مطالعه آنها می توان به شرایط هوازدگی و اقلیمی آن دوران پی برد. با توجه به پراکنش این پدیده، هنوز نحوه تشکیل تافونیها و فرآیندهای مؤثر در آن مورد بحث می باشد و نظریات گوناگونی در رابطه با پیدایش آن مطرح شده است. از آنجا که این پدیده در تمامی اقلیمها مشاهده شده است، لذا در منابع بسیاری به آن اشاره شده است از جمله منابع ساحلی، بیابانی و... . همچنین از آنجا که این پدیده یکی از اشکال هوازدگی است و بر روی سازه های دریایی و شهری مشاهده گردیده است، لذا در اینگونه آثار بعضاً بدون آنکه اشاره ای به نام تافونی شود، مورد مطالعه قرار گرفته اند. در ایران نیز این پدیده در مناطق بسیاری مشاهده گردیده است، از جمله ابتدای جاده ابیانه، منطقه لارستان، زاهدان، در مسیر جاده قم، کوههای بینالود، دامنه های جنوبی زاگرس و ... که عموماً شامل نواحی سرد و مجاوریخچالی، ساحلی و بیابانی می باشند. مطالعاتی که بر روی آنها صورت گرفته اکثراً بصورت موردی یا در غالب فرسایش در زمین شناسی و در آثار برخی از ژئومورفولوژیستها نظیر زمردیان و احمدی اشاره مختصری به نحوه تشکیل آنها شده است. در این مطالعه سعی گردیده تا ضمن بررسی ادبیات جهانی و ایران در رابطه با تشکیل تافونی، علل ایجاد و پراکندگی آن و نیز یافته های جدید در ارتباط با این پدیده، مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.
Rock in many aspects of human activity has fundamental importance. If the rocks in different conditions than the current environment to be formed, are posses to natural weathering processes and forms shapes that are interesting subject to geomorphologists to be used effectively in creating the conditions and how they are developed. In geomorphology, Tafony has a surprising form by the chemical and salt weathering that are created on rocky outcrops. These quasi-cave shapes can be found in different structures such as sandstone, granite, dolomite, limestone, rhyolite and metamorphosed conglomerate. They also have been observed in different climates such as Polar Regions, coastal, semi-arid areas and even on Mars. Despite extensive distribution of Tafony, this issue must consider that they are generally found in rock crystal and grain and also, are created in terms of environmental in humid and salty environments. Since some forms of Tafony are very old, especially those that are very large and wide, often as evidence of past climatic periods are raised so they can study as the evidence of the weather and climatic conditions of that era. Considering the distribution of this phenomenon, how Tafony formed and their effective processes is still discussed and there are different opinions about its genesis. Since we can find this phenomenon in all climates, it is mentioned in many resources, including coastal, deserts texts, and since this phenomenon is one of the forms of weathering and could be seen on marine and urban structures, so in some of these works without reference to the name of Tafony, have been studied. In Iran, this phenomenon has been observed in many areas, including Abyaneh road, Larestan, alongside Qom road, Binaloud mountains, southern slopes of the Zagros and ... that generally includes sub glacial, cold, coastal and desert areas, amny studies have been done on them as often or in case of dominant erosion in geology and works of geomorphologists such as Zomorodian and Ahmadi with some brief reference to their formation. In this study we try to evaluate the Iranian and global literature in relation to Tafony genesis, its causes and distribution and new findings in relation to this phenomenon is discussed to be exposed.
_||_