سیر آفاقی در سلوک عارفانۀ عطّار
محورهای موضوعی : عرفان اسلامی
رضا حیدری نوری
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.)
کلید واژه: عطّار, حقّ, عرفان, سیر آفاق, سیر أنفس, تصوّف,
چکیده مقاله :
عرفان اسلامی که مُلهم از آموزه‌های وحیانی است، به استناد آیۀ شریفۀ «سَنُریهم آیاتِنا فی الآفاقِ و فی أَنفسِهم حَتّی یتَبیّنَ أَنّه الحقُّ» (فصّلت/53)، سلوک اهل طریقت را شامل سیر آفاقی و سیر أنفسی محسوب می‌دارد. عطّار که در شاهکارهای منثور و منظوم عرفانی خود، به تبیین نحوۀ سلوک عارفانه پرداخته است، به سیر آفاقی عنایتی ویژه داشته و سالک طریقت را بدان توجّه داده است. در اندیشۀ عارفانه عطّار، سیر آفاقی بر سیر أنفسی تقدّم دارد. او به مصداق «المجاز قنطرة الحقیقة»، مشاهدۀ مظاهر عالم را، که مظهر اسماء و صفات حق محسوب می‌شوند، لازمۀ سلوک صوفیانه می‌داند و درک کیفیّت ارتباط موجودات با یکدیگر و با خالق هستی را باعث مشاهدۀ جلوه و جمال حق در عناصر خلقت می‌شمارد. سیر آفاقی عطّار، از مرحلۀ مادّه و طبیعت، تا مرحلۀ روح و جان و تا عالم ملکوت ادامه می‌یابد. او با نگاه نافذ خویش، حجاب های گوناگون را از چهرۀ مظاهر هستی بر می‌دارد و به باطن آن ها راه یافته، و حقیقتی واحد را در وجود ممکنات عالم، ساری و جاری می‌بیند و در سایۀ نظریۀ وحدت شهودی خود، به مبدأ حقیقی جهان- که نهایت آمال اهل عرفان است- متّصل می‌گردد.
Islamic mysticism that is inspired by revelation teachings, according to the Quranic verse quoted "We will soon show them Our signs in the Universe and in their own souls, until it will become quite clear to them that it is the truth." (Fussilat (41): 53), the spiritual journey of a Sufi involves traversing heavens and souls. Attar in his mystical masterpieces of prose and verse has explained how to have mystical journey, especially traversing heavens, and how to catch Suffi's attention toward that. In Attar's mystical thought, traversing heavens comes before spiritual journey. Even with "Fact is an arch of metaphor" observing the manifestations of the universe – that is symbol of names and attributes of Allah – is essential for mystical conduct, and understanding the quality of creatures' relationship with each other and the creator of universe, results in observation of the Almighty's manifestation and elegance in created components. Attar's process of traversing heavens ranges from the stage of material and natural life to the stage of soul and spirit up to world of heaven. He removes various veils from the manifestations of the universe by his penetrating look and achieving the conscience of it, seeing the unity fact in the possible existence of the universe, and through the unity of witness's theory he become connected with the really exact source of the universe – that is the ultimate wishes of a Sufi.