نگاهی به زیبایی‌شناختی عرفانی انتقادی در داستان پنجم مثنوی معنوی (بر اساس نظریۀ زیبایی‌شناختی انتقادی مکتب فرانکفورت)
محورهای موضوعی : عرفان اسلامیابوالفضل غنی‌زاده 1 , حسین آریان 2
1 - استادیار دانشگاه پیام نور، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
کلید واژه: مولوی, عرفان انتقادی و زیبایی‌شناختی,
چکیده مقاله :
مکتب فرانکفورت چشمۀ فلسفی- فکری است که به وسیلۀ روشنفکران آلمانی با رویکرد انتقادی اجتماعی در قرن بیستم بنا شد. نظریۀ زیبایی‌شناختی انتقادی، مهم‌ترین و اصلی‌ترین جریان این چشمه به شمار می‌رود. طرفداران این نظریه- برخلاف شیوۀ تسلیمی و تمکینی دو مکتب جامعه‌شناختی: الف- سنتی قدیم (مادام دواستال و هیپولیت‌تن) که فقط به انعکاس مسائل اجتماعی در ادبیات بسنده داشتند. ب- سنتی جدید (جورج کوماج و لوسین گلدمن)- که از چارچوب منافع اجتماعی و ساختار واحد اجتماعی نتوانستند پا را فراتر بگذارند- اعتقاد به مبانی آگاهی‌بخشی، استقلال، انتقاد منطقی و انقلابی هنر دارند و اصالت یک اثر هنری را با این مبانی و بینش به وجود آمده از آن، ارزیابی می‌کنند. به اعتقاد نویسنده، این انتظارات هنری در ساختار فکری و مشرب عرفانی جلال‌الدین مولوی نیز جریان دارد. برای اثبات آن؛ در این نوشته ابتدا چهار مفهوم اصلی نظریۀ یادشده؛ از قبیل: جنبۀ انتقادی هنر یا اثر ادبی، منش ایدئولوژیک هنر (قوۀ سیاسی)، رویکرد انقلابی و ساختار استقلالی اثر هنری به اجمال گزارش شد و با تحلیل و بررسی تطبیقی داستان «شیرو نخجیران» مولوی با مفاهیم اصلی مکتب فرانکفورت، دانسته شد که در لایه‌های نهفتۀ سروده- بر خلاف رمز ظاهری داستان که افکار اغلب مثنوی پژوهان را به خود معطوف ساخته است- سبک عرفانی- انتقادی و انقلابی خاصّی به کار رفته است.
Frankfort school is a philosophical, intellectual source founded by German intellectuals in 20th century with a socio-critical approach. The aesthetic theory tends to be the most principal drive of this school. Unlike the proponents of the theory- the submission method of two sociology schools: (a) old traditional (Madam Duvstal and Hippolyte Taine) who just focused on social issues in the literature, and (b) newer traditional (George Koumaj and Lucien Goldman) who could not surpass the social interests and the structure of social unit- the thinkers of Frankfort school believe in the informativeness, independence, logical and revolutionary nature of art and try to evaluate the originality of an artistic work based on theses insights. This paper deals with four above-mentioned concepts, i.e. the critical aspect of art, the ideological nature of art (political component), revolutionary approach, and the independence nature of artistic work. Analysin the story of ‘Lion and forest animals’ of Moulavi, it was revealed that-unlike the surface layer in which most scholars of Masnavi deal with- in the underlying layers of the this story, there resides a special revolutionary, critical and mystical style.