مطالعة تأثیر وزن بر عاطفة عرفانی غزلیات حافظ (مطالعة موردی چهار غزل در وزن¬های پربسامد)
محورهای موضوعی :سیده¬فاطمه مدنی¬ایوری 1 , نسرين قدمگاهی ثانی 2 * , مجتبی گلی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران. نویسنده مسئول: ghadamgahi@iau.ac.ir
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
کلید واژه: کلید واژه¬ها: وزن, عاطفة عرفانی, غزل حافظ, احساس, محتوا.,
چکیده مقاله :
تناسب ذوق و قریحة شاعرانه در هارمونی احساس و عاطفه سبب تأثیر شعر در ذهن و دل مخاطبان می¬شود. حافظِ کلام وحی با انتخاب وزن¬های موزون، مفاهیم عرفانی سخن خود را در صدر می¬نشاند. وی در بحر پربسامد رمل با کلک نقاش خود در گردش پرگار حقیقت، عشق ازلی را در ذهن بشر تداعی¬می¬کند و در این تجربه خواننده را در شِکوة جدایی هم¬نوا می¬کند. بحر مجتث «که من خموشم و او در فغان و در غوغاست» فریاد دل هر انسان آشناست که شعر او را همراه با وزن در اذهان ماندگار می¬کند.در بحر مضارع با هنرمندی و ذوق موسیقیایی خود واژگانی را در زنجیرة کلام به¬کارمی¬برد که در پیوند و هماهنگ با وزن و محتواست. بحر هزج واگویه¬های دلی است که قدمت دیرینه در زبان پارسی دارد و حکایت از خون دل آهوی سرگردان در وادی عشق است؛ شیوة بیان و تکرارها از جهت عاطفی احساس همدلی و همزاد¬پنداری را در مخاطب برمی¬انگیزد. این پژوهش بر اساس روش کتابخانه¬ای-استقرایی انجام¬شده¬است. کلید واژه¬ها: وزن، عاطفة عرفانی، غزل حافظ، احساس، محتوا.
The harmony between poetic intuition and artistic sensibility shapes the emotional and affective resonance of poetry in the minds and hearts of its audience. Hafez, the bearer of divine speech, elevates mystical concepts in his discourse by selecting metrical patterns that enhance their impact. In the frequently employed “Ramal” meter, he, like a masterful painter, evokes the eternal essence of love in the human mind through the circular motion of his pen, mirroring the revolutions of the cosmic compass. In this experience, he resonates with the reader’s lament over separation. “Mujtath” meter, expressed in the verse "Though I am silent, he wails and stirs a tumult," embodies the outcry of every acquainted soul, etching his poetry into memory alongside its rhythmic cadence. In Mozar'e meter, Hafez through his artistic ingenuity and musical sensitivity, weaves words into the fabric of speech in such a way that their connection aligns seamlessly with both meter and meaning. “Hazaj” meter echoes the lamentations of a heart steeped in antiquity, deeply rooted in the Persian linguistic tradition, narrating the sorrows of the forsaken gazelle wandering in the wilderness of love. His expressive style and the repetition of phrases evoke an emotional bond and a profound sense of empathy in the audience. This research has been conducted based on a library-based inductive method. The harmony between poetic intuition and artistic sensibility shapes the emotional and affective resonance of poetry in the minds and hearts of its audience. Hafez, the bearer of divine speech, elevates mystical concepts in his discourse by selecting metrical patterns that enhance their impact. In the frequently employed “Ramal” meter, he, like a masterful painter, evokes the eternal essence of love in the human mind through the circular motion of his pen, mirroring the revolutions of the cosmic compass. In this experience, he resonates with the reader’s lament over separation. “Mujtath” meter, expressed in the verse "Though I am silent, he wails and stirs a tumult," embodies the outcry of every acquainted soul, etching his poetry into memory alongside its rhythmic cadence. In Mozar'e meter, Hafez through his artistic ingenuity and musical sensitivity, weaves words into the fabric of speech in such a way that their connection aligns seamlessly with both meter and meaning. “Hazaj” meter echoes the lamentations of a heart steeped in antiquity, deeply rooted in the Persian linguistic tradition, narrating the sorrows of the forsaken gazelle wandering in the wilderness of love. His expressive style and the repetition of phrases evoke an emotional bond and a profound sense of empathy in the audience. This research has been conducted based on a library-based inductive method. Keywords: Meter, Mystical emotion, Hafez’s Ghazals, feeling, content.
منابع و مآخذ
آذرشب، محمدعلی.(1386). بیداری احساس در آثار حافظ و سعدی. تهران: سخن.
1) استعلامی، محمد.(۱۳۸۲). درس حافظ.تهران: سخن.
2) اشرف¬زاده، رضا.(۱۳۷۷). گزیدة رباعیات عطار نیشابوری. اساطیر.
3) ---- ، ---- (۱۳۸۱). پیغام اهل راز. بخش اول. اساطیر.
4) انوشه، حسن.(1376). فرهنگ‌نامه ادبی فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
5) پرین، لارنس.(1371) شعر و عناصر شعری.ترجمه غلامرضا سلگی.تهران:سعید نو.
6) پورنامداریان، تقی.(۱۳۸۲) گمشدة لب دریا.تهران:سخن.
7) ثابت¬زاده، منصوره.(1388) .بحور و اوزان اشعار فارسی.تهران:چاپخانة دایرة سفید.
8) جاری،سمانه، نصراصفهانی، محمدرضا.(1399).«بررسی فنا و بقا از منظر سنایی بر مبنای سنت اول عرفانی..مجله علمی-پژوهشی شعرپژوهی دانشگاه شیراز. زمستان.
9) حافظ شیرازی، محمد.( 1378 ). دیوان اشعار. به کوشش غنی و قزوینی. تهران: زوّار.
10) خرمشاهی، بهاءالدین.(۱۳۶۲). ذهن و زبان حافظ. تهران: نشرنو.
11) ختمی لاهوری، ابوالحسن عبدالرحمن.(۱۳۸۱). شرح عرفانی غزل¬های حافظ.تهران: قطره.
12) جمشیدی، زهرا (۱۳۹۹). تأثیر عروض قرآن بر اوزان شعر حافظ. دو فصلنامة علمی-تخصصی زبان و ادبیات فارسی شفای دل. سال سوم، شمارة پنجم. بهار و تابستان ۱۳۹۹. صص۵۱-۳۷.
13) رزمجو، حسین.(1385) . انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی.مشهد: دانشگاه فردوسی.
14) زرقانی، سیدمهدی.( 1383 ). چشم¬انداز شعر معاصر ایران. تهران: ثالث.
15) زرین¬کوب، عبدالحسین.(1371). شعر بی دروغ ، شعر بی نقاب. تهران: علمی.
16) زمانیان، صدرالدین.(1374). بررسی اوزان شعر فارسی. تهران: فکر روز.
17) دادجو. دره.(۱۳۸۶). موسیقی شعر حافظ. تهران: زرباف اصل.
18) شفیعی¬کدکنی، محمدرضا.(1370). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
19) شمیسا، سیروس.(1369). سیر غزل در شعر فارسی. تهران: چاپخانه میخک.
20) صائب¬تبریزی، میرزا¬محمد¬علی.(1347).دیوان. جلد پنجم. به کوشش محمد قهرمان.تهران: علمی و فرهنگی.
21) صبور، داریوش.(1370). آفاق غزل فارسی. تهران: چاپخانه پیک روان.
22) صیادکوه، اکبر؛ رئیسی، آسیه.(1395). کارکردهای گستردة "واو" در گلستان سعدی، فصلنامة هنر و زبان. دورة 2.تابستان. شمارة 1.صص32-5.
23) طوسی، خواجه نصیرالدین.(1389). اساس الاقتباس. مصحح عزیزالله علیزاده. تهران: فردوس
24) غیبی، محمودرضا.(1397). جلوه¬های راز در مثنوی معنوی». «فصلنامه¬ علمی عرفانیات در ادب فارسی». دوره 9. زمستان. شماره 37. صص139-108.
25) قدامه بن جعفر.(۱۳۰۲) .نقد الشعر البدیع. قسطنطنیه.
26) کاشانی، عزالدین محمود.(1390). مصباح¬الهدایه و مفتاح¬الکفایه. تصحیح جلال¬الدین همایی. تهران: هما.
27) کرمی، محمدحسین و مرادی، محمد.(1395). بررسی میزان تأثیر محتوای اشعار بر انتخاب وزن در قصاید فارسی پیش از مغول. نشریه فنون ادبی. سال هشتم.زمستان. شماره 4. صص32-17.
28) ملاح، حسینعلی.(۱۳۷۶). حافظ و موسیقی. تهران: هنر و فرهنگ.
29) ------ ، ----- .(۱۳۶۷). پیوند موسیقی و شعر. تهران: فضا.
30) مولانا جلال¬الدین محمد بلخی.(۱۳۷۹). مثنوی معنوی. قطره.
31) نجفی لیسه¬رودی،حسن و دیگران.(۱۴۰۱). رویکرد مقایسه¬ای تمثیلی بلبل باد صبا و گل در اشعار خاقانی حافظ و بیدل دهلوی». فصلنامة تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی. دوره14. تابستان. شماره52. صص127.
32) وزیری، علینقی.(1371). زیبایی¬شناسی در هنر و طبیعت. تهران: هیرمند.
33) وحیدیان کامیار، تقی.(1389). فرهنگ اوزان شعر فارسی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
34) ---- ، -----.(۱۳۶۹). وزن و قافیة شعر فارسی. چاپ دوم: مرکز نشر دانشگاهی.
35) ------ ، -----.(۱۳۸۳) زبان چگونه شعر می¬شود.(مجموعه مقالات). مشهد: سخن-گستر.
36) ولک، رنه، و آوستین وارن.(1382). نظریة ادبیات. تهران: علمی و فرهنگی.
37) هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (۱۳۳۶). کشف¬المحجوب. تصحیح والنتین ژوفسکی تهران: امیرکبیر.
38) نوری، نازنین (۱۳۹۲). مقایسة موسیقی غزلیات وصال و فرصت¬الدولة شیرازی.
39) کاکاوند، رشید.(۱۴۰۲).سخنرانی.https://www.aparat.com/v/hix2jz2#bottom-sheet جدول شماره یک، صفحه 18