بررسی تطبیقی موانع و شواغل بن¬مایه‌های هرمسی بازگشت انسان به «وصال»در منطق¬الطیر عطار، مثنوی مولوی و رسائل‌سهروردی
محورهای موضوعی :محمود تقی¬پور بدر 1 , شهین قاسمی 2 * , فرزانه سرخی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
2 - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران. نویسنده مسئول: Sh.ghasemi@iauahvaz.ac.ir
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
کلید واژه: کلیدواژه‌ها: سهروردی, عطار, مولوی, هرمس, وصال. ,
چکیده مقاله :
عطار و مولوی از پیشگامان و مروجان سنت هرمسی در پیروی از حکمت اشراقی سهروردی به-حساب¬می¬آیند. یکی از ارزشمندترین سرمایه‌های ایران باستان با همت بزرگانی چون شیخ اشراق حیات تازه¬ای را وارد ادبیات خشک و بی¬رمق ما کرد و در دستان هنرمندانی چون عطار، مولوی... با عرفان اسلامی، خلاقیتی نو و جان¬نواز یافت. موضوع این نوشتار به روش توصیفی، تحلیلی و کتابخانه‌ای است. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی موانع و شواغل بن¬مایه‌های هرمسی بازگشت انسان به وصال در منطق¬الطیر عطار، مثنوی مولوی و رسائل سهروردی است. هرمس یکی از آیین¬های باستانی ایران است که در نگره‌های عین¬القضات صبغۀ عرفانی به خود گرفته و در حکمت شیخ اشراق به اوج بالندگی رسیده¬است. یافته¬ها در نگاه این سه عارف در مضامینی چون؛ خویشتن‌نگری، فناء فی الله، مرگ اختیاری ...مطرح¬شده¬است. امید که نتیجه چنین تحقیقی با استفاده از پندهای حکیمانه سهروردی با زبان رمز در رسائل و اشعار نغز و عارفانه عطار و مولوی در منطق¬الطیر و مثنوی و رسائل سهروردی، طریقی کارآمد و خلاق را برای رهروان رقم¬زده¬باشد. کلیدواژه‌ها: سهروردی، عطار، مولوی، هرمس، وصال.
Attar and Molavi are considered to be pioneers and promoters of the Hermetic tradition in following Sohravardi’s enlightened wisdom. One of the most valuable treasures of ancient Iran with the efforts of great people like Sheikh-e Ishraq brought new life into our tough literature and in the hands of artists like Attar and Molavi he found a new and lively creativity with Islamic mysticism. This article is done by a descriptive analytical and library method. Study of the obstacles and preoccupations of the hermetic elements of Wisal the Mantiq al-Tair Attar, Masnavi and Sohravardi’s Rasa'el. Hermes is one of the ancient rituals of Iran which has acquired a mystical color in the views of Ein al-Qozat and has reached the peak of growth in the wisdom of Sheikh-e Ishraq. The findings in the eyes of these three mystics have been presented in themes such as self-view annihilation for the sake of Allah optional death. The result of such a research is using the wise advice of Sohravardi with coded and mysterious language in the letters and the mystical poems of Attar and Molavi whose advices have been taken of Quran and the letters of Sohravardi and have created a useful and creative way for the pilgrims. Keywords: Sohravardi , Attar, Molavi, Hermes, wisal
منابع و مآخذ
1-قرآن کریم
2-ابراهیمی دینانی، غلامحسین، 1366، شعاع اندیشه و شهود در فلسفۀ سهروردی، چاپ دوم، تهران، حکمت.
3-ابن سینا، حسین بن عبدالله ،1364، رساله الاضحوبه، به تحقیق حسین خدیوجم، تهران، اطلاعات.
4-افلاطون، 1366، دورۀ کامل آثار افلاطون، جلد اول، ترجمه: محمدحسن لطفی-رضا کاویانی،چاپ دوم، تهران، خوارزمی.
5- بورکهارت، تیتوس، 1389، کیمیا علم جهان علم جان، چاپ سوم، مترجم: گلناز رعدی آذرخشی.
6- پورنامداریان، تقی، 1389، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی: تحلیلی از داستان‌های عرفانی فلسفی ابن سینا و سهروردی.ویراست هفتم، تهران، علمی-فرهنگی.
7-پیری، موسی، 1394، بررسی و تحلیل رساله¬الطیر شهاب¬الدین سهروردی، همایش دانشگاه محقق اردبیلی، پیام نور.
8- چیتیک، ویلیام، 1389، راه عرفانی عشق، چاپ پنجم، مترجم: شهاب الدین عباسی، تهران، نشر پیکان.
9- حافظ شیرازی، شمس¬الدین محمد، 1370، دیوان غزلیات، چاپ هشتم، تهران، کتابخانه صفی علیشاه.
10- حسن¬زاده، حسن، 1362، دروس معرفت نفس، جلد دوم، تهران، علمی، فرهنگی.
11- حق¬شناس، مریم، اسپرهم، داوود، 1399، «تحلیل خوانش تصویری مولوی و سهروردی از مفهوم اسارت پرندۀ روح»، ادیان و عرفان(مقاله پژوهشی)، دوره 53، شماره یکم، صص 42-23.
12- حیدری، محمود و رمضانی پارسا، داوود، 1397، «غربت عارفانه در شعر حافظ و ابن فارض»، وزارت علوم، شماره 5، صص 55-75.
13- خادمی، عین¬الله و کوکرم، فاطمه، 1393،«سیروسلوک اشراقی بر اساس قصه غربت غربی»، فصلنامه تخصصی عرفان اسلامی، سال دهم، شماره 39.
14- دیباچی، محمدعلی، 1388، « تجرد نفس از دیدگاه سهروردی»، فصلنامه اندیشه دینی، پیاپی 31، صص 78-59.
15- زمانی، عبدالکریم، 1382، بر لب دریای مثنوی معنوی، جلد دوم، تهران ، قطره.
16- زهره‌وند، سعید،1392، «غربت اندیشی صوفیانه و بازتاب آن در شعر فارسی».، پژوهش‌های ادب عرفانی(گوهر گویا)، سال هفتم،شماره دوم، پیاپی 25، صص140-.105
17سجادی، سیدجعفر، 1350، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران، طهوری.
18- سهروردی، شهاب الدین یحیی، بی تا، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، الف، ج یکم، تصحیح هنری کربین.
19---------------------،1348، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج، جلد سوم، تصحیح: سیدحسین نصر.
20- شمس‌مغربی، ملامحمد، 1385، دیوان کامل، مقدمه و شرح : دکتر ابوطالب میرعابدینی، تهران، زوّار.
21- عاملی(شیخ بهایی)، بهاءالدین محمد، 1363، کشکول، ترجمه بهمن رازانی، چاپ چهارم، تهران، ارسطو.
22- عباسی داکانی، پرویز، 1380، شرح قصۀ غربت غربی، تهران، تندیس.
23- عین¬القضات همدانی، 1389، تمهیدات، چاپ هشتم، عفیف عسیران، تهران، منوچهری.
24- فروزانفر، بدیع الزمان، 1388، کلیات شمس تبریزی، تهران، بهنود.
25- گوهرین، سیدصادق، 1368، منطق¬الطیر(مقامات الطیور)، چاپ ششم، تهران، علمی و فرهنگی.
26- محمدخانی، علی اصغر و سیّد عرب، حسن، 1386، نامۀ سهروردی(مجموعه مقالات)، چاپ دوم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات.
27- معین، محمد، 1360، فرهنگ فارسی(متوسط)، جلد دوم، تهران، سپهر.
28- ملکشاهی، حسن، 1375، ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا، ج اول، چاپ سوم، تهران، سروش.
29- مولوی، جلال الدین محمد بلخی، 1387الف، دفتر اول، مثنوی، تصحیح، محمد استعلامی، چاپ نهم، تهران ، سخن.
30- ----------------------، 1387ج، دفتر سوم، مثنوی، تصحیح، محمد استعلامی، چاپ نهم، تهران ، سخن.
31- -----------------------، 1387د، دفتر چهارم، مثنوی، تصحیح، محمد استعلامی، چاپ نهم، تهران، سخن
32- میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، بی¬تا، کشف الابرار و عده الابرار، جلد اول، به اهتمام: علی-اصغر حکمت، تهران، امیر کبیر.
33- ناتائیل براندن،1373، انسان بدون خویشتن یا روان‌شناسی از خود بیگانگی، مترجم: جمال هاشمی، حیدری.
34-نصر، سید حسین، 1389 الف، تاریخ فلسفه اسلام، ج چهارم، چ سوم، تهران، حکمت.
35-نصر، سیدحسین، 1382ب،جاویدان خرد، ج اول، به اهتمام حسن حسینی، تهران، صدا و سیما.
36-نصراصفهانی، مریم،1397، «بکش زنت را»؛ خوانشی زنانه¬نگر از رساله¬های فلسقی-تمثیلی حی بن یقظان و قصه غربت غربی»، پژوهش‌نامۀ زنان، فصل‌نامۀ علمی-پژوهشی، سال نهم، شماره چهارم، صص170-149.
37-همایی، جلال الدین، 1369، مولوی¬نامه، جلد اول، تهران، نشر هما.
38-یونگ، کارل گوستاو، 1385، مشکلات روانی انسان مدرن، ترجمه محمود بهفروزی، تهران، جامی.