ویژگی¬های عرفانی در داستان¬های غنایی شاهنامه
محورهای موضوعی :شهین رشیدبیگی 1 , مهری تلخابی 2 * , حیدر حسنلو 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران. نویسنده مسئول: mehri.talkhabi@gmail.com
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران
کلید واژه: کلیدواژه‌ها: شاهنامه, حماسه, ادبیات غنایی, عرفان, داستان عاشقانه.,
چکیده مقاله :
مضامین عرفانی در شعر غنایی و حماسی نفوذ و ظهور دارد؛ چراکه جنگ و جدال ابتدا با نفس اماره در درون انسان؛ با کشاکش بین نیروهای خیر و شر در باطن آغازمی‌گردد و سپس به میدان رزم خارجی کشیده¬می‌شود. همچنین عشق و نفرت از درون می‌جوشد تا به دوست و دشمن در بیرون برسد. شاهنامه فردوسی جامع حماسه و عشق و عرفان است. در قالب حماسه به داستان‌های غنایی و عاشقانه هم می‌پردازد و از آن‌ها نتایج معنوی عرفانی نیز می‌گیرد. این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی با تکیه بر منابع دست اول کتابخانه‌ای به بررسی و تحلیل ویژگی‌های غنایی و عرفانی در داستان‌های شاهنامه پرداخته و پس از بیان رابطۀ حماسه و عرفان، به وجوه مشرک اندیشه‌های عرفانی در ادبیات غنایی و حماسی رسیده¬است و بالأخره به داستان کیخسرو، کسری و بوذرجمهر و هفت¬خان‌ها می‌پردازد و حکایت عشق در شاهنامه را با بهره‌گیری از مضامین عرفانی در حوزۀ انسان‌سازی نشان¬می‌دهد. کلیدواژه‌ها: شاهنامه، حماسه، ادبیات غنایی، عرفان، داستان عاشقانه.
Mystical themes influence and emerge in lyrical and epic poetry because the war and the conflict are first with the soul inside the human being. It starts with the struggle between the forces of good and evil in the interior and then it is dragged to the external battlefield. Also, love and hate boil from inside to reach friends and enemies outside. Ferdowsi's Shahnameh is a comprehensive epic, love and mysticism. In the form of epics, he deals with lyrical and romantic stories and derives spiritual and mystical results from them. This article investigates and analyzes the lyrical and mystical features of the stories in Shahnameh in a descriptive-analytical way, relying on first-hand library sources, and after explaining the relationship between epic and mysticism, it reaches the polytheistic aspects of mystical thoughts in lyrical and epic literature, and finally, it deals with the story of Keykhosro, Kasra, Buzarjamehr, and Haft Hhans. It studies the feature of love stories in Shahnameh by using mystical themes in the field of human development. Keywords: Shahnameh, epic, lyrical literature, mysticism, love story
منابع و مآخذ
1) اسلامی¬ندوشن، محمدعلی (1369)، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه؛ تهران: مؤسسه دستان.
2) آیدنلو، سجاد (1388). از اسطوره تا حماسه: هفت گفتار در شاهنامه¬پژوهی، مشهد، جهاد دانشگاهی.
3) بصیری، علی¬اکبر، خواجوی، محمد (1386). اشارات سلوکی در هفت¬خان رستم، انتشارات مولی، چاپ اول.
4) پورنامداریان، تقی (1367ش.) رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
5) ------------ (1380ش.) در سایۀ آفتاب، تهران: نشر سخن.
6) تدین، مهدی (1391). شعر غنایی و عرفان، نشریه مطالعات زبان و ادبیات غنایی، شماره 4، 60-41
7) ثاقب¬فر، مرتضی (1387). شاهنامه فردوسی و فلسفه تاریخ ایران، تهران: قطره، چ دوم.
8) جوادی¬آملی، عبدالله (1372ش.) عرفان و حماسه، تهران، نشر رجاء.
9) رازی؛ نجم الدین (1371ش) مرصاد العباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
10) رزمگیر، روشنک (1400). شهریاران کیانی از شاهنامه تا دیوان حافظ، پژوهشنامه اورمزد، شماره 56.
11) ستاری، جلال (1373ش) مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: نشر مرکز.
12) سرامی، قدمعلی (1393). از رنگ گل تا رنج خار: شکل¬شناسی داستان¬های شاهنامه، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
13) شالیان، زرار (1377ش.) گنجینه‌های حماسه‌های جهان؛ ترجمه علی¬اصغر سعیدی، تهران: نشر چشمه.
14) شفیعی¬کدکنی، محمدرضا (1373ش.) پیشگفتار و تقریظ درباره شرح جامع مثنوی تهران: انتشارات اطلاعات.
15) شمسیا، سیروس (1370ش) انواع ادبی، تهران: نشر باغ آیینه.
16) صادقی، قطب¬الدین (1402). اراده معطوف به قدرت اسفندیار، پاژ، شماره 52.
17) صفا، ذبیح¬الله (1339ش.) حماسه¬سرایی در ایران؛ تهران: نشر ابن سینا.
18) صلیبا، جمیل (1366 ش) فرهنگ فلسفی، ترجمه منوچهر دره¬بیدی، تهران: حکمت.
19) طباطبایی، جواد (1367 ش.) درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
20) عطار، فریدالدین (1368 ش.) الهی¬نامه، تصحیح هلموت ریتر، تهران: نشر توس.
21) فردوسی، ابوالقاسم، (1384ش.) شاهنامه به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
22) قائم¬پناه، یدالله (1390). عرفان در شاهنامه، تهران: حکایتی دیگر، چاپ اول.
23) کزازی، جلال¬الدین (1393). رویا، حماسه، اسطوره، تهران: نشر مرکز، چاپ هفتم.
24) ------------ (1370ش.) رویا، حماسه اسطوره، تهران: نشر مرکز.
25) مرتضوی، منوچهر، (1372ش) فردوسی و شاهنامه، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
26) موسوی، صفیه، مدرسی، فاطمه (1397). مقایسه دو شخصیت عرفانی در شاهنامه و مهابهاراتا، فصلنامه بهارستان سخن، سال 15، شماره 42
27) مولوی، جلال¬الدین محمد (1370ش) مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسن، تهران: نشر مولی.
28) ناظری، نعمت¬الله (1386). پند و حکمت فردوسی در داستان¬هایش، تهران: جاودان خرد، چاپ دوم.
29) نبی¬لو، علیرضا (1390). بررسی و تحلیل ساختار روایی هفت¬خان رستم، پژوهش¬های ادب عرفانی، دوره 5، شماره 4
30) واحددوست، مهوش(1399). نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه، تهران: سروش، چ سوم.
31) هاشمی¬اصفهانی، ماندانا (1385). تجلی عرفان در داستان¬های شاخص شاهنامه، تهران: زوار، چاپ اول.
32) الیاقی، سمیه (1399): تحلیل و مقایسه مؤلفه¬های روایی بخش¬های غنایی و حماسی با محوریت داستان¬های رودابه و سودابه، زبان و ادبیات فارسی- ادبیات روایی، دانشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند.