بررسی عرفان معناگرا در غزلیات شمس برپایه نظریه بوطیقای معناگرای روون تسور
محورهای موضوعی :
تینا نصیری
1
,
جواد طاهری
2
*
,
لیدا نامدار
3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد خدابنده، دانشگاه آزاد اسلامی، خدابنده، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران.نویسنده مسئول: j.taheri22h@gmail.com
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خدابنده، دانشگاه آزاد اسلامی، خدابنده، ایران.
کلید واژه: کلیدواژه¬ها: مولوی, غزلیات شمس, عرفان معناگرا, رووِن تسور, کلان‌مفهوم, وجوه ادبیت.,
چکیده مقاله :
عرفان معناگرا و صورتگرا به مانند دو رویکرد عرفانی، دارای مؤلّفه¬هایی هستند که بسامد وجود هریک از آن‌ها در متون عرفانی روشنگر معناگرا یا صورتگرا بودن آن اثر است. ویژگی بنیادین معناگرایی، دیدگاه‌های برجستة شاعر دربارة یک یا چند موضوع با ارزش عرفانی است به‌گونه‌ای که، جانب معنا برتری می‌یاید؛ درحالی‌که، اساس در صورتگرایی پرداختن به وجوه ادبیت است. رووِن تسور، اندیشمند برجستة رومانیایی، در کنار این دو رویکرد، گونة سومی را با نام بوطیقای معناگرا معرفی¬نموده که آمیزه‌ای از دو گونه پیشین و دربرگیرنده دو مؤلفه اصلی کلان‌مفهوم و وجوه ادبیت است. در باور وی شاعرانی که به این سبک دست¬یافته¬اند به برترین درگاه شاعری رسیده¬اند. پژوهش پیش¬رو که با هدف بهره¬مندی ازگنجایش نظریه بوطیقای معناگرای تسور در واکاوی متون عرفانی و به¬گونه بارزتر در بازبینی غزلیات شمس و به¬دست¬دادن درک و دریافت¬های تازه‌تری از متون عرفانی است؛ به شیوه تحلیلی انجام¬شده¬است. یافته‌ها¬نشان¬می‌دهند کلان‌مفاهیم حرکت حبی و دیالکتیک اضداد برجسته‌ترین اندیشه محوری چشمگیر مولانا بوده که از بسامد بالایی برخوردارند و او برای بخشیدنِ وجوه ادبیت به شعر، سوی استعاره¬ها و تشبیه های گنگ و پیچیده نرفته بلکه، از انواع هنجارگریزی (زبانی، لغوی و نحوی) و آفرینش موسیقی درونی از راه سجع و جناس، تشخیص‌های منسجم و ابهام‌های لایه¬ای به¬عنوان چهار مایه پربسامد در ادبی¬ساختن مفاهیم همسانش بهره¬برده-است. بنابراین، ابهام چندلایه و تشخیص انسجامی برجسته¬ترین ابزار مولانا برای پدیداری وجوه ادبیت می‌باشند. کلیدواژه¬ها: مولوی، غزلیات شمس، عرفان معناگرا، رووِن تسور، کلان‌مفهوم، وجوه ادبیت.
Formalistic and semantic mysticism include components that the frequency of them in a mystical text can lead that text to be considered as formalistic or semantic one. The basic features of semantics are precious views of a poet concerning some important subjects of mysticism in a way that the content is shown more important whereas the basics of formalism is paying attention to figures of speech and rhetoric. Reuven Tsur, the eminent Romanian thinker has a theory named semantic poetics that is a combination of the two mentioned approaches. He believes the poets who have obtained this style, achieved the peak of poetry. Divan-i Shams as one of the greatest mystical works in the history of Persian literature, has been created based on this structure. This study is going to consider shams sonnets based on Tsur’s theory. According to results, the maestro concepts of motion of love and unity of opposites are of high frequency in this work and multi-layer ambiguity and cohesive personifications are the most important devices in the competent hands of Molana for creating rhetorical aspects. Keywords: Moulavi, Divan-i Shams, semantic mysticism, Reuven Tsur, rhetorical aspects.
منابع و مآخذ
1) آشتیانی، جلال الدین.(1378). شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
2) ابن فناری، شمس الدین محمد حمزه.(1400). مصباح الانس، ترجمة محمد خواجوی با عنوان: پیوند استدلال و شهود در کشف اسرار وجود، تهران: مولی.
3) ابن عربی، محی¬الدین.(1400). ترجمه و متن فصوص¬الحکم، ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی.
4) ایگدر، محمود.(1402). شرح حال و آرای فلسفی ابن سینا، تهران: نشر اساتید.
5) پایریز زنجانی، فائزه.(1389). شرح یک¬صد غزل اول دیوان شمس تبریزی، تهران: سوره مهر.
6) ثروتیان، بهروز.(1386). شرح و نقد غزلیات شمس، تهران: امیرکبیر.
7) تایلور، سی.سی.(1401). تاریخ فلسفه راتلِج، ترجمه حسن مرتضوی، جلد اول، تهران: چشمه.
8) جلال¬الدین محمد مولوی.(1388). کلیات شمس تبریزی، از روی نسخه تصحیح¬شده بدیع الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
9) -----------------.(1389). کلیات شمس تبریزی (نسخه قونیه)، تصحیح توفیق سبحانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، دو جلدی.
10) حقیقت، عبدالرفیع.(1383). مکتب¬های عرفانی در دوران اسلامی، تهران: کومش.
11) حیدری، مهدی.(1396). «جریان عرفان صورتگرا و وسعت مشرب در ادبیات فارسی»، سومین همایش شرق¬شناسی، صلح و دیپلماسی فرهنگی.
12) ________.(1398). جریان¬شناسی عرفان ابن¬عربی در ادب فارسی، با مقدمه سیدحسین نصر، تهران: مولی.
13) چیتیک، ویلیام.(1396). اصول و مبانی عرفان مولوی؛ ترجمه جلیل پروین، تهران: بصیرت.
14) دشتی، علی.(1398). سیری در دیوان شمس، تهران: زوار، چاپ هفتم.
15) رحمانی، اکرم، اقدامی، رضا.(1396). بررسی مقایسه یی¬اندیشه دل در اشعار مولانا و سهراب سپهری، سومین همایش متن¬پژوهی ادبی.
16) شیمل، آن ماری.(1401). شکوه شمس، ترجمه حسن لاهوتی، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ نهم.
17) رودگر، محمدجواد.(1401). عرفان اجتماعی، ماهیت، مبانی و کارکردها، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم.
18) زرین¬کوب، عبدالحسین.(1366). جستجو در تصوف ایران، تهران: هما.
19) زمانی، کریم.(1401). شرح دیوان شمس تبریزی، تهران: علمی، دو جلدی.
20) شعیری، حمیدرضا.(1391). مبانی معناشناسی نوین، تهران: سمت.
21) شفیعی¬کدکنی، محمدرضا.(1386). غزلیات شمس تبریزی، تهران: سخن، دو جلدی.
22) _______________ .(1391). رستاخیز کلمات،تهران:سخن.
23) عمید زنجانی، عباسعلی.(1366). پژوهشی در پیدایش و تحولات تصوف و عرفان، تهران: امیرکبیر.
24) فرشاد، محسن.(1391). اندیشه¬های کوانتومی مولانا، (پیوند علم و عرفان)، تهران: علم.
25) فروغی¬پویا، اعظم.(1399). مفاهیم مشترک عرفانی در فیه¬مافیه و غزلیات شمس، تهران: کلک زرین.
26) Themerson, Stephen. (1975). On semantic poetry, Brydon publications.
27) Reuven, Tsur.(2003). On the shore of nothingness, imprint academic.