تبیین تفاوت منزلت انسانی زن و جایگاه و حقوق اجتماعی وی در تفسیر عرفانی- فلسفی
محورهای موضوعی :راضیه معافی 1 , مسعود احمدی افزادی 2 * , سیدحسن حسینی 3 , غلامرضا اعوانی 4
1 - دانشجوی دکتری گروه ادیان و عرفان،دانشکده حقوق و الهیات، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
2 - استادیار دانشکده الهیات، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران. نویسنده مسئول: masoodahmadi110@hotmail.com
3 - استاد گروه آموزش فلسفه علم، دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ایران.
4 - استاد موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران.
کلید واژه: زن, ارزش انسانی, حقوق اجتماعی, روش تفسیری, علامه طباطبایی ,
چکیده مقاله :
جنبش زنان در دوره معاصر از مرزهای غربی آن فراتر رفته و تمامی جوامع را تحت¬تأثیر قرارداده¬است. متفکران و اندیشمندان اسلامی مواجهه‌های متفاوت و گاهی متعارض در برابر آن داشته‌اند. برخی از نواندیشان با اصل قراردادن دستاوردهای فمینیسم، کوشیدند تا تفسیری تقلیل‌گرایانه از دین به¬دست¬داده و مطابق با دیدگاه¬های فمینیسم، فهمی از دین درباره زن به¬دست¬دهند. برخی دیگر با اصل قراردادن شریعت، به مخالفت با جریان جنبش زنان دست¬زده و بنیان¬های آن را در ناسازگاری با دین مورد فهم قراردادند. راه سومی در میان متفکرانی چون طباطبایی، مطهری و جوادی آملی با بهره¬بردن از میراث عرفان اسلامی ظهورکرد که در آن ضمن اعتنا به مقام و ارزش انسانی زن، تفسیری بدیع از تمایز ساحت انسانی و اجتماعی زن ارائه¬داده و کوشیدند تا معضل ناسازگاری دین و مسئله زن را پاسخ¬دهند. حسب آموزه‌های دینی، زن بر اساس رویکرد تفسیری طباطبایی از ارزش انسانی برابری با مرد برخوردار بوده و بلکه در منظری بنیادین که بازتابی از دستاوردهای تفسیر عرفانی است زن هم واجد حیث فاعلیتی است و هم دارای ساحت پذیرندگی است در حالی¬که مرد تنها وجه فاعلیت دارد. طباطبایی حیث انسانی را ذاتی و اصل قرارداده و وجه اجتماعی را امری ثانوی و بالعرض دانسته¬است. در این مقاله درصدد هستیم تا اولاً شالوده دیدگاه طباطبایی درباره زن را بازخوانی¬کرده، سپس تفسیر وی از منزلت انسانی زن بر مبنای بنیان¬های دینی- فلسفی را تبیین¬کرده و سرانجام دستاوردهای تمایز دو ساحت انسانی و اجتماعی زن برای پاسخ به ناسازگاری را مورد بررسی قراردهیم. کلیدواژه‌ها: زن، ارزش انسانی، حقوق اجتماعی، روش تفسیری، علامه طباطبایی
The women’s movement has transcended its Western borders and has influenced entire societies. Islamic thinkers and scholars have had different and, in some cases, contradicting interactions with it. Some intellectuals attempted to present a reductional interpretation of religion, utilizing the achievements of feminism, and to provide an understanding of religion regarding women under feminist ideology. Relying on tradition, others have objected to the women’s movement and studied the contradiction between its foundations and religion. A third method emerged among thinkers such as Tabataba'i, Motahari, and Javadi Amoli, who brought forth a novel interpretation of women’s human dignity and social status. They, alongside heeding women’s human values and standing, endeavored to respond to the incompatibility between religion and women. Considering the religious instructions and Tabataba'i’s interpretational attitude, women are of equal human value compared to men; from a fundamental point of view, which reflects the accomplishments of mystical interpretation, women possess both subjective and receptive value, while men have only the former. Tabataba'i has established human value as something intrinsic and crucial while considering the social aspect as secondary and dependent. This article aims to review and re-evaluate Tabataba'i’s attitudes toward women. Firstly, we will explain his interpretation of women’s human dignity based on religious-philosophical foundations. Subsequently, we will analyze the accomplishments of the distinction between women’s human and social status to address the discordance. Keywords: woman, human dignity, social rights, interpretational method, Allameh Tabataba'i.
منابع و مآخذ
1) قرآن کریم
2) اناجیل اربعه،1397؛ عهد جدید ، پیروز سیار .
3) ابن سینا، 1401ق.، رساله فی علم الاخلاق، تحقیق و ترجمه شیخ یوسف احدی، موسسه فرهنگی هنری ادبی فقه جواهری، قم.
4) ابن عربی، محی‌الدین (بی‌تا)، الفتوحات المکیّه، بیروت، دار الصادر.
5) --------------، (1370)؛فصوص الحکم، تهران، انتشارات الزهراء.
6) آشتیانی، سید جلال(1370)شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
7) بدران، مارگوت (1395) «فمینیسم و قرآن»، در دایرة‌المعارف قرآن، به‌کوشش مک اولیف و همکاران، ترجمه حسین خندق‌آبادی و همکاران، تهران: حکمت، ج4، ص317ـ315.
8) پارسا، فروغ (1394) «قرائت زن‌گرایانه از قرآن»، پژوهش‌نامه زنان، سال ششم، شماره چهارم
9) پورحسن، قاسم، 1400، ابن سینا و خرد ایرانی؛ واکاوی سرچشمه‌های حکمت مشرقی، ج نخست، صراط، تهران.
10) توحیدی، نیره،1997، فمینیسم،دموکراسی و اسلام‌گرایی، لوس آنجلس، کتاب‌سرا،1997
11) حسن زاده آملی،حسن(1362)،رساله وحدت از دیدگاه عارف و حکیم،تهران، انتشارات فجر.
12) حسن‌نیا، علی و همکاران (1398) «تحلیل انتقادی نظریه فمینیسم قرآنی مارگوت بدران در دایرة‌المعارف قرآن»، مجله سفینه، شماره 64.
13) -------------- (1398) «نقد نظریه «الهیات فمینیستی در قرآن» از دیدگاه قرآن و روایات»، فلسفه دین، دوره 16، شماره 4.
14) حقی برسوی، اسماعیل ، تفسیر روح البیان، 1405ق.، ج2، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
15) حلوائی نیاسر، منیره؛ ناصحی، محمد (1395) «تاریخچه فمینیسم و مقایسه کارکردهای خانواده از دیدگاه اسلام و فمینیسم»، مقالات چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی.
16) جوادی آملی، عبدالله، 1398، زن در آیینه جلال و جمال، مرکز نشر إسراء ،قم .
17) خوارزمی،تاج الدین حسین(1368)؛شرح فصوص الحکم، تصحیح نجیب مایل هروی،چاپ دوم، تهران،. مولی.
18) زمخشری، تفسیر الکشاف، ج1، 1397 ق.، بیروت، دارالفکر
19) سروش، عبدالکریم، 1378، قبض و بسط حقوق زنان، شماره 46، مجله کیان.
20) ----------- (1378) «قبض و بسط حقوق زنان»، مجله زنان، شماره 59.
21) شجریان، مهدی(1399)؛« جنس برتر از منظر ملاصدرا»، دو فصلنامه علمی هستی و شناخت،، دانشگاه مفید، قم، سال هفتم، شماره 1، شماره پیاپی 13.
22) شرفی، عبدالمجید، عصری سازی اندیشه دینی، 1382، ترجمه محمد امجد، نشر ناقد.
23) شووان، فریتیوف (1388)، کاست‌ها و نژادها، ترجمه بابک عالیخانی و کامران ساسانی، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
24) طباطبایی، تفسیر المیزان، 1374، ترجمه محمد باقر موسوی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ج4.
25) عباسی، مهرداد؛ موسوی، متینه‌السادات (1394) «قرائتی نو از قرآن با رهیافتی زن‌محور؛ بررسی دیدگاه‌های آمنه ودود در کتاب قرآن و زن»، پژوهش‌نامه زنان، سال ششم، شماره سوم.
26) عفیفی، ابوالعلاء محمد بن علی، 1370،فصوص الحکم(تعلیقات)، انتشارات الزهراء، چاپ دوم، تهران.
27) فخر رازی، محمد بن عمر، المحصول فی علم اصول الدین،1420 ق.، ج1،المکتبه العصری، لبنان، بیروت، چ دوم..
28) قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، 1415 ق.، ج2، بیروت، دارالفکر، جزء چهارم.
29) قونوی، صدر‌الدین(1381)؛اعجاز البیان فی تفسیر ام القرآن، مقدمه و تصحیح جلال¬الدین آشتیانی،قم، بوستان کتاب.
30) قیصری، شرح فصوص الحکم، 1416ق.، تحقیق دارالاعتصام، منشورات انوار الهدی.
31) کرمی، محمدتقی؛ محبوبی شریعت‌پناهی،نسیم‌السادات (1392) «فمینیسم اسلامی؛ مفاهیم و امکان‌ها»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 59.
32) مجتهد شبستری، محمد، 1378، زنان، کتاب و سنت، مجله زنان، شماره .57
33) ------------- 1378، بستر معنوی و عقلانی علم فقه، مجله کیان، شماره 46.
34) مشیرزاده، حمیرا، 1388، از جنبش تا نظریه اجتماعی: تاریخ دو قرن فمینیسم، نشر شیرازه، چاپ چهارم، تهران.
35) مطهری، 1378، نظام حقوق زن در اسلام، صدرا، تهران.
36) 36.Clifford, A, 2001, Introducting Feminist Theology, Maryknoll, New York, Orbis Books.