سیمای نمادین اندام معشوق در عرفان اسلامی (با تکیه بر عاشقانه‌های نظامی)
محورهای موضوعی :اکرم محمدی 1 , حسن شعبانی آزاد 2 * , حسن اسماعیلی 3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد گچساران، دانشگاه آزاد اسلامی، گچساران، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گچساران، دانشگاه آزاد اسلامی، گچساران، ایران. نویسنده مسئول: hasan.shabaniazad@gmail.com
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گچساران، دانشگاه آزاد اسلامی، گچساران، ایران.
کلید واژه: عرفان اسلامی, نمودهای عشق, اندام معشوق, محبوب زمینی و آسمانی, نمادپردازی.,
چکیده مقاله :
محبوب حقیقی و معشوق آسمانی در عرفان، حق تعالی است که قابل¬وصف نیست اما برای ابراز عاشقی و شیفتگی خود به او، چاره‌ای جز بهره‌گیری از وصف‌های معشوق زمینی نیست. به این ترتیب سیما و اندام محبوب زمینی در ابیات عرفانی نیز راه¬یافته‌اند. تصویر نمادین از صورت و سیرت معشوق، از وجوه مشترک بین عشق زمینی و آسمانی است که با هنرمندی نظامی در منظومه‌های عاشقانه رسمیت¬می‌یابد و با حافظ به کمال می‌رسد. این مقاله با روش تحلیل منطقی و توصیفی و با استناد به منابع اولیه، به این مطلب اذعان¬دارد که سیمای نمادین اندام معشوق واسطۀ ابتکاری برای ترکیب عشق الهی و انسانی بوده¬است و بخش مهمی از این ابتکار را نظامی گنجوی رقم¬زده¬است. نماد کامل معشوق، زن با همۀ ویژگی‌های دلبرانۀ اوست که واسطۀ بین زمین و آسمان می‌شود، در عرفان «زن سوفیایی» نام¬می‌گیرد و رخ و خّد و خال و ابرو هریک نمادی برای شورانگیزی و درک عشق الهی می‌گردند. کلیدواژهها: عرفان اسلامی، نمودهای عشق، اندام معشوق، محبوب زمینی و آسمانی، نمادپردازی.
In Islamic mysticism, the True Beloved and the celestial lover are representations of the Divine Essence, which is beyond human description. Yet, to express their love and yearning for this transcendental entity, mystics have no choice but to use the imagery associated with earthly beloveds. Consequently, the features and form of the earthly beloved permeate mystical poetry. Symbolic depictions of the beloved’s appearance and character form a bridge between earthly and celestial love. This motif is artistically formalized in Nizami’s romantic poems and reaches its zenith in the works of Hafez. Using logical and descriptive analysis, supported by primary sources, this article asserts that the symbolic imagery of the beloved’s body serves as an innovative medium for intertwining divine and human love. Nizami Ganjavi significantly contributed to this literary invention. In this symbolic paradigm, the idealized beloved is represented as a woman with all her enchanting attributes, acting as an intermediary between the earthly and the celestial realms. In mysticism, this is referred to as the "Sophianic Woman," where every feature—face, cheeks, mole, and eyebrows—becomes a symbol for divine allure and the comprehension of heavenly love. Keywords: Islamic Mysticism, Manifestations of Love, Beloved’s Body, Earthly and Celestial Beloved, Symbolic Romanticism.
منابع و مآخذ
1) ابن عربی، محیی الدین؛ (1386 ش) فصوص¬الحکم، تهران: نشر کارنامه.
2) اوستین، ار.ج (1384ش) میراث تصوف، زن سوفیایی، ویراسته لئونارد لویزن، ترجمه: مجدالدین کیوانی؛ تهران: نشر مرکز.
3) باخرزی، ابوالمفاخریحیی (1358ش) اورادالاحباب، به کوشش: ایرج افشار، تهران: بنیاد افشار.
4) بقلی شیرازی، شیخ روزبهان (1399ش) کشف¬الاسرار و مکاشفات الانوار، ترجمه: محمد خواجوی، تهران: نشر مولی.
5) برتلس، ی (1356ش9. تصوف و ادبیات تصوف؛، ترجمه: سیروس ایزدی، تهران: امیرکبیر.
6) حافظ، شمس¬الدین محمد(1378ش) دیوان حافظ، تصحیح: رشید عیوضی، تهران: امیرکبیر.
7) خواجوی¬کرمانی، کمال¬الدین محمود (1369 ش) دیوان اشعار، تصحیح: احمد سهیلی خوانساری، تهران: نشر پاژنگ.
8) زرین¬کوب؛ عبدالحسین (1373 ش)از کوچۀ رندان، تهران نشر سخن.
9) --------------- (1394ش) پیر گنچه در جستجوی ناکجاآباد، تهران: نشر سخن.
10) دیلمی، علی بن محمد (1390ش) الف الفت و لام معطوف، ترجمه: قاسم انصاری، قزوین: سایه¬گستر.
11) سنایی غزنوی (1363 ش) دیوان اشعار، تصحیح: مدرس رضوی، تهران: نشر طهوری.
12) شبستری؛ محمود (1368ش) گلشن راز، تصحیح: صمد موحد،تهران: نشر طهوری.
13) فروغی بسطامی، میرزا عباس (1376ش) دیوان فروغی، پژوهش: حمیدرضا قلیچ‌خانی، تهران، نشر روزبه.
14) عراقی فخرالدین ابراهیم (1373ش) دیوان عراقی، تهران: نشر نگاه.
15) عین¬القضات، عبدالله بن محمد (1373ش). تمهیدات، تصحیح: عفیف عسیران؛ تهران: منوچهری.
16) سعدی، مصلح الدین (1320ش) کلیات سعدی، تهران، چاپخانه بروخیم.
17) کاشانی، عبدالرزاق (1372ش) اصطلاحات تصوف، تهران: انتشارات مولی.
18) کبری، نجم الدین، (1993 ش) فوائح الجمال و فواتح الجلال، تصحیح: یوسف زیدان، قاهره: دارالکتاب.
19) لاهیجی محمد (1337ش) مفاتیح الاعجاز، مقدمه: کیوان سمیعی، تهران: کتابفروشی محمود.
20) مولوی، جلال¬الدین محمد (1372ش) کلیات شمس، تصحیح: بدیع¬الزمان فروزانفر، تهران: نشر امیرکبیر.
21) مجاهد، احود (1388ش) شروح سوانح العشاق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
22) نظامی، الیاس بن یوسف، (1380ش) دیوان قصاید و غزلیات، به اهتمام: سعید نفیسی، تهران: نشر فروغی.
23) ------------- (1317ش) کلیات نظامی، تصحیح: حسن وحیددستگردی، تهران؛ علمی.
24) یمانی، محمد (1318ش) ایثار الحق علی الخلق، لبنان بیروت: دارالکتاب.
25) میبدی، احمد ین محمد، (1371ش) کشف الاسرار و عدۀ الابرار، به اهتمام: علی¬اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
26) مولوی، جلال الدین محمد (1397ش) مثنوی معنوی، تصحیح: نیکلسن، تهران: نشر هرمس.