مبـانی عرفان و تصوف در قطعات انوری
محورهای موضوعی :زهرا عسکری 1 , تورج عقدایی 2 , حسین آریان 3 *
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران. نویسنده مسئول: arian.h@iau.ac.ir
کلید واژه: عرفان و تصوف, انوری, قطعات.,
چکیده مقاله :
اگرچه اکثر صاحب¬نظران معتقدند که میان انوری و تصوف کوچکترین رابطه¬ای نیست، اما تأثیر عام تصوف در عصر انوری از سویی و بررسی دقیق اشعار وی از دیگرسو نشان¬می¬دهد که وی نه¬تنها درغزلیات خود بلکه در برخی رباعیاتش چهره¬ای عارفانه از خود به نمایش گذاشته¬است، در قطعات نیز که درون¬مایه غالب آن¬ها مدح و هجو و هزل است، این بهره¬گیری از نمادها و نشانه¬های عرفان و تصوف مشهود است. با این که روایی مضامین صوفیانه یا عارفانه دراشعار انوری لزوماً گواه بر گرایش عارفانه و تصدیق مبانی تصوف و عرفان نیست و شعرهای قلندری و صوفیانه¬اش محصول تحولی در زندگی او نبوده اما به یقین نمی¬توان تسلط وی برعلوم دینی وتأثیرپذیری¬اش از اندیشه¬ها و مبانی عرفانی را انکارکرد. با تأمل و تعمق در مضامین قطعات انوری این نتیجه حاصل¬شد که کاربرد اصطلاحات و رموز صوفیانه و اندیشه¬ها و مضامین عرفانی در این بخش از سروده¬های وی کاملاً مشهود است و این امر ما را بر آن داشت تا در پژوهش حاضر قطعات او را از این منظر بنگریم و میزان تأثیرپذیری او را از مسأله فراگیر عرفان و تصوف با دقت بیشتری نشان¬دهیم. کلیدواژه‌ها: عرفان و تصوف، انوری، قطعات.
Although most scholars believe that there is not the least relationship between Anvari and Sufism but the general effect of Sufism in the Anvari’s era, and the careful investigation of his poems on the other hand, shows that he not only has shown mystical aspects in his poems but also some of his quatrains. Also Ghataāt in their predominant form, are exasperated eulogium and skit and facetiae, using of the symbols and signs of mysticism and Sufism is evident. Although the validity of Sufism or mystical contents in the Anvari’s poems does not necessarily indicate the mystical tendency and the confirmation of the foundations of Sufism and mysticism This was the result of reflection and contemplation on the themes of Sufism and mysticism, and mystical thoughts and themes in this part of his poems is quite evident And this led us to look at his Ghataāt in this study from this perspective and impact of general issue of mysticism and Sufism on them. Keywords: Sufism, Anvari, mysticism, Ghataāt.
منابع و مآخذ
1) انوری ابیوردی، اوحدالدین،(1364). دیوان انوری. به اهتمام محمدتقی مدرس¬رضوی. 2جلد. چ7.تهران، بنگاه ترجمه ونشر کتاب
2) ابن عربی، محمدبن علی، (1385)، فصوص الحکم، با ترجمه، مقدمه و توضیح محمدعلی و صمد موحد. تهران. کارنامه.
3) ابن طاووس، رضی¬الدین ابی القاسم علی بن موسی(1400.ه) الطرائف فی معرفه مذاهب الطوائف، ج ۱، ترجمه داود الهامی، قم. انتشارات خیام
4) زرین¬کوب، عبدالحسین، (1367) سیری در شعر فارسی . تهران. مؤسسه انتشارات نوین
5) سجادی، سیدجعفر(1383). فرهنگ اصطلاحات عرفانی. چاپ هفتم. تهران. انتتشارات طهوری
6) سجادی، سیدضیاءالدین، (1392). مقدمه¬ای بر مبانی عرفان وتصوف. تهران. سمت.
7) سبزواری، هادی بن مهدی،(1394) شرح اسماءالله الحسنی.ترجمه وتصحیح علی شیخ الاسلامی. تهران. کتاب عقیق
8) شفیعی¬کدکنی، محمدرضا ( 1386) زمینه اجتماعی شعر فارسی. تهران. نشر اختران
9) صفا،ذبیح اله، (1365) تاریخ ادبیات درایران. ج2. تهران. انتشارات فردوسی
10) عطار نیشابوری، فریدالدین، (1346) .تذکره¬الاولیا . تصحیح محمد استعلامی. چ 16، تهران، زوار.
11) قشیری، ابوالقاسم، (1390) . رساله قشیریه. ترجمه ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. مقدمه، تصحیح و تعلیقات مهدی محبتی. تهران. هرمس
12) کاشانی، عزالدین محمودبن علی، (1389) مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. به تصحیح جلال-الدین همایی. تهران. زوار
13) مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی،( 1386)بحارالانوار، مترجم محمدباقر کمره¬ای. جلد17. چ3، تهران. اسلامیه
14) مصباح یزدی، محمدتقی( 1383). به سوی او. چ3. قم. انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
15) میانجی¬همدانی، ابوالمعالی عبداله بن محمدبن علی بن الحسن، ملقب به عین¬القضات (1393). تمهیدات . ترجمه، مقدمه و توضیح عفیف عسیران، اساطیر
16) نراقی، مهدی بن ابی¬ذر،(1385).علم اخلاق اسلامی. (ترجمه کتاب جامع¬السعادات ج2) مترجم سیدجلال¬الدین، مجتبوی، چ2. تهران، نشر حکمت
17) نسفی، عزیزالدین، (1384) ،مجموعه رسائل مشهور به کتاب الانسان الکامل. با پیشگفتار هانری کربن، تصحیح و مقدمه ماریژان موله. ترجمه مقدمه سیدضیاءالدین دهشیری. تهران. طهوری
18) هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان، (1393) .کشف¬المحجوب. مقدمه محمود عابدی. چ9. تهران. سروش
19) همایی، جلال¬الدین، (1369). مولوی¬نامه. تهران. هما
20) یاحقی، محمدجعفر، (1386). فرهنگ اساطیر و داستان¬واره¬ها در ادبیات فارسی. تهران، فرهنگ معاصر
21) آملی، حسن زاده، (1397)، «شرح دفتردل». جلد اول. www.ghadeer.org