جستاری در مفاهیم عرفانی و معنایی در عناصر معماری مساجد ایرانی
محورهای موضوعی :
سولماز احمدی باروق
1
*
,
المیرا ابراهیمی
2
1 - عضو هیات علمی گروه هنر و معماری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. نویسنده مسئول: so.ahmadi@pnu.ac.ir
2 - عضو هیات علمی گروه هنر و معماری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
کلید واژه: مفاهیم عرفانی, عناصر معنایی معماری, هنر اسلامی, معماری مساجد ایرانی.,
چکیده مقاله :
دید عارفانه به موضوع آفرینش‌هنری به‌عنوان یک فعلیت هدفدار از اصلی‌ترین ویژگی‌های هنرمند ایرانی است. اگرچه هندسۀ معماری ایرانی و پیوند آن با مفاهیم عرفانی بهویژه در بناهای اصیل ایرانی درمیان ما ایرانیان بهروشنی نمایاناست، اما این مفاهیم از مباحث چالش‌برانگیز برای محققان و نظریه‌پردازان غربی بوده و برای آن¬ها ناشناخته مانده‌است. در این مقاله به‌بررسی و جستجوی شیوه‌ای مناسب برای معرفی معناهایی که ادعا‌می‌شود در نگاره‌های معماری ایرانی تجلی‌یافته‌اند، پرداخته‌ایم و مرحله به مرحله مخاطب را در مسیر استدلالی خویش پیش‌می‌بریم. براساس این شیوه ابتدا چند دیدگاه پیرامون ارتباط معنا و صورت بیان‌می‌گردد و سپس بر پایۀ شواهد تاریخی و دلایل علمی به‌بررسی عناصری از معماری سنتی ایران که در معماری مساجد به¬طور خاص مورد استفاده قرار‌گرفته‌است به‌عنوان بستر حکمت ایرانی و عرفانی اسلامی می‌پردازیم. در نهایت مفاهیم عرفانی و حکمی در عناصر و زمینه‌های موجود معرفیگردیده و معانی همراه با تحلیل‌ها با استفاده از خود صور بیان‌می‌شود. کلیدواژه‌ها: مفاهیم عرفانی، عناصر معنایی معماری، هنر اسلامی، معماری مساجد ایرانی.
The mystical view of artistic creation as a purposeful actuality is one of the main characteristics of Iranian artists. Although the geometry of Iranian architecture and its connection with mystical concepts are clearly visible among us Iranians, especially in authentic Iranian buildings, but these concepts are challenging topics for Western researchers and theorists and remain unknown to them. In this article, we have investigated and searched for a suitable way to introduce the meanings that are claimed to be manifested in Iranian architectural forms, and we will advance the audience step by step in our reasoning path. Based on this method, first, some views about the relationship between meaning and form are expressed and then, on the basis of historical evidence and scientific reasons, we examine the elements of traditional Iranian architecture that are specifically used in the architecture of mosques as the basis of Iranian wisdom and Islamic mysticism. Finally, the mystical and legal concepts are introduced in the existing elements and contexts, and the meanings along with the analysis are expressed using the images themselves. Keywords: mystical concepts, semantic elements of architecture, Islamic art, mosques of Iran.
منابع و مآخذ
1) اردلان، نادر و بختیار، لاله. (1380). حس وحدت. چاپ دوم. اصفهان: نشر خاک
2) ایازی، سیدمحمد¬علی. (1384). تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی(ره)، جلد 5، تهران: دفتر نشر و آثار امام خمینی(ره)
3) بلخاری¬قهی، حسن. (1384). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی؛ دفتر اول و دوم. جلد دوم. تهران: سوره مهر( حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی)
4) زمانپور، مجید.(1380). لطایف عرفانی برگرفته از آثار امام خمینی(ره). تهران: پازینه
5) زمرشیدی، حسین.(1374). مسجد در معماری ایران. تهران: انتشارات کیهان
6) صفائی حائری، علی. (1399). استاد و درس: ادبیات، هنر و نقد. قم: لیله القدر
7) فهری، سیداحمد. (1391). پرواز در ملکوت: شرح و تفسیر آداب الصلاه حضرت امام خمینی (ره). جلد دوم، تهران: فیض کاشانی
8) نجیب اوغلو، گل¬رو. (1379). هندسه و تزئین در معماری اسلامی؛ (طومار توپ¬قاپی ) ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: روزنه
9) کریمیان، محبوبه و محمودی کامل¬آبادی، مهدی. (1396). بررسی هندسه و معماری اسلامی و ارتباط آن با عرفان. پنجمین همایش ملی الگوی معماری و شهرسازی اسلامی. نطنز. https://civilica.com/doc/767556
10) رخشانی، زهرا و رخشانی، زهره. ( 1396). صورت و معنا در مسجد (بررسی موردی، مسجد امام اصفهان). اولین دوره کنفرانس پژوهش های معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران. https://www.sid.ir/paper/895486/fa
11) زویداویان پور، محمدرضا. ( 1395). مسجد تجلی¬گاه هنر در معماری ایرانی اسلامی. سومین کنگره علمی پژوهشی افق¬های نوین در حوزه مهندسی عمران، معماری، فرهنگ و مدیریت شهری ایران. https://elmnet.ir/article/20583400-50264
12) مجموعه مقالات : بورکهارت، تیتوس و نصر، سیدحسین و نویسندگان. (1370). جاودانگی و هنر. گردآورنده و مترجم: محمد آوینی. تهران: برگ