ایولوجیا و کلام برکت‌بخش: تطبیقی میان نان مقدس در الهیات بیزانسی و برکت در عرفان اسلامی
محورهای موضوعی :
1 - گروه معارف اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. t.fahiminajm@iau.ac.ir
کلید واژه: کلیدواژه‌ها: ایولوجیا, لوگوس, برکت, ابن عربی, کلیسا,
چکیده مقاله :
این مقاله با رویکردی تطبیقی به بررسی مفهوم نان مقدس در الهیات بیزانسی، تحت عنوان «ایولوجیا»، و مفهوم «برکت» در عرفان اسلامی، به‌ویژه در آثار محی‌الدین ابن عربی، می‌پردازد. هدف اصلی پژوهش، تحلیل نسبت میان ماده و کلام در این دو سنت دینی و تبیین نقش آن در شکل‌دهی به فهم دینی از عالم است. در این سنت‌ها، نان نه تنها خوراک جسمانی، بلکه ظرف تجلی کلام الهی و وسیله‌ای برای انتقال فیض قدسی محسوب می‌شود. در آیین عشای ربانی، ایولوجیا به‌عنوان حامل لوگوس، نشانه‌ی حضور واقعی مسیح در ماده تلقی می‌شود و مفهوم حلول الهی در عالم مادی را تقویت می‌کند. در عرفان اسلامی نیز نان، مظهر رحمت الهی و نفس رحمانی است که از آن، برکت، معنا و حیات معنوی ساطع می‌شود. این پژوهش با تحلیل متون اصلی بیزانسی و اسلامی و بهره‌گیری از منابع کلامی، تفسیری و عرفانی، به دنبال ارائه‌ی الگویی مشترک برای فهم نحوه‌ی قداست‌یافتن ماده از طریق کلام الهی است. روش تحقیق مبتنی بر تحلیل مفاهیم، تفسیر معنایی و تطبیق تطبیقی بوده و نتایج آن درک عمیق‌تری از پیوند ماده و کلام در سنت‌های دینی فراهم می‌آورد.
This article adopts a comparative approach to examine the concept of the holy bread in Byzantine theology, known as Eulogia, and the notion of Baraka in Islamic mysticism, particularly in the works of Muḥyī al-Dīn Ibn ʿArabī. The main objective of this study is to analyze the relationship between matter and the Word within these two religious traditions and to explain their role in shaping the religious understanding of the world. In both traditions, bread is regarded not merely as physical nourishment but as a vessel for the manifestation of the divine Word and the transmission of sacred grace. In the Eucharistic rite, Eulogia serves as the bearer of the Logos and a sign of the real presence of Christ in material existence, reinforcing the idea of divine indwelling in the world. In Islamic mysticism, bread symbolizes divine mercy (al-Raḥma) and the Breath of the Merciful (Nafas al-Raḥmānī), from which blessing, meaning, and spiritual life emanate. This research, based on an analysis of primary Byzantine and Islamic texts and theological, exegetical, and mystical sources, seeks to propose a shared model for understanding the sanctification of matter through the divine Word. The study employs conceptual analysis, hermeneutical interpretation, and comparative methodology to deepen the comprehension of the matter-Word connection in religious traditions.
منابع و مآخذ
1) قرآن کریم.
2) ابن عربی، محی‌الدین. ۱۳۷۸. فصوص الحکم. تصحیح و مقدمه: ابوالعلاء عفیفی. قاهره: دارالکتب العربی.
3) ———. ۱۴۲۴ق. الفتوحات المکیة. تحقیق: ابراهیم مدکور. قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
4) ———. ۱۳۸۱. الفتوحات المکیة (جلد دوم). بیروت: دار صادر.
5) ابوداود، سلیمان بن اشعث. ۱۴۱۰ق. السنن. تحقیق: محمد محیی‌الدین عبدالحمید. بیروت: دارالفکر.
6) رازی، نجم‌الدین. ۱۳۸۵. مرصاد العباد من المبدأ إلی المعاد. تصحیح: محمد انصاری. تهران: نشر زرین.
7) راغب اصفهانی، حسین بن محمد. ۱۴۱۲ق. المفردات فی غریب القرآن. تحقیق: صفوان عدنان داوودی. دمشق: دارالعلم.
8) سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. بی‌تا. المشارع و المطارحات. به کوشش سید حسین نصر. تهران: انجمن فلسفه ایران.
9) کبری، نجم‌الدین. ۱۳۸۴. رسالة الأصول العشرة. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
10) کلینی، محمد بن یعقوب. ۱۴۰۷ق. الکافی. تحقیق: علی‌اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
11) نصر، سید حسین. ۱۳۷۴. آیین علم در اسلام. ترجمه احمد آرام. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
12) همدانی، عین‌القضات. ۱۳۷۷. تمهیدات. به کوشش ع. دهقان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
13) ———. ۱۳۸۸. نامه‌ها. به کوشش ع. دهقان. تهران: سخن.
منابع لاتین
14) Chrysostom, J. 2013. Homilies on the Gospel of Matthew – Homily 82.
15) Corbin, H. 1978. Creative Imagination in the Sufism of Ibn ʿArabi. Princeton, NJ: Princeton University Press.
16) Damascene, J. 2003. An Exact Exposition of the Orthodox Faith (De Fide Orthodoxa), Book IV.13.
17) Kuchar, L. 1990. “The Role of Symbolism in Byzantine Christianity.” Journal of Byzantine Studies, 8 (2): 231–245.
18) Liddell, H. G., & Scott, R. 1996. A Greek-English Lexicon (Rev. & Aug. by H. S. Jones & R. McKenzie). Oxford: Clarendon Press.
19) Meyendorff, J. 1981. Byzantine Theology: Historical Trends and Doctrinal Themes. New York: St Vladimir’s Seminary Press.
20) Nasr, S. H. 2000. Science and Civilization in Islam. Cambridge, MA: Harvard University Press.
21) Schmemann, A. 1973. For the Life of the World: Sacraments and Orthodoxy. New York: St Vladimir’s Seminary Press.
22) Taft, R. 1991. “The Liturgical Reform of the Second Vatican Council.” Theological Studies, 52 (3): 425–440.
23) ———. 2003. Byzantine Liturgical Theology. Cambridge: Cambridge University Press.
24) Ware, K. 1993. The Orthodox Church. London: Penguin Books.
25) Young, F. 1990. The Use of Sacrificial Ideas in Greek Christian Writers from the New Testament to John Chrysostom. Philadelphia: The Philadelphia Patristic Foundation.
26) Zizioulas, J. D. 2006. Being as Communion: Studies in Personhood and the Church. Crestwood, NY: St Vladimir’s Seminary Press.
27) ———. 2012. The Eucharistic Communion and the World. London: T&T Clark.