تحلیل عرفانی حدیث «ما عرفناک حق معرفتک»
محورهای موضوعی :
1 - عضو هیأت علمی گروه معارف، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران . H.masoudisadr@scu.ac.ir
کلید واژه: کلیدواژه¬ها: عرفان, معرفت‌شناسی, شهود قلبی, خداشناسی, وحدت وجود, ابن‌عربی, شیخ بهایی.,
چکیده مقاله :
حدیث نبوی «ما عرفناک حق معرفتک» از چنان عمقی برخوردار است که از دیدگاه‌های متفاوتی قابل¬مطالعه است. یکی از آن‌ها جنبة معرفت‌شناسی است که بر اندیشه و رفتارهای انسان تاثیر فراوان دارد و در فلسفه و عرفان، مبنای هر مکتبی را تشکیل¬می‌دهد. در این مقاله با مطالعة اسناد این روایت، رابطه معرفت‌شناسی و خداشناسی بررسی¬می‌شود و نگاه خاص عرفانی به معرفت‌شناسی و توحیدمحوری تحلیل¬می‌شود. تفسیر این روایت از دیدگاه ابن عربی، سعدی و شیخ بهایی ارائه-می‌شود و با استفاده از روش کتابخانه‌ای با استناد به منابع دست اول، تفسیری خاص از این حدیث دنبال¬می‌شود. با تحلیل منطقی روشن¬می‌گردد که یک جنبة این حدیث اعتراف به مراتب و درجات معرفت است که معیار اصلی برای عبادت و پرستش است و اینکه هر حق‌جویی مشتاق است به مراتب بالاتری از معرفت حق دست¬یابد اگرچه شناخت ذات حق امری محال باشد، اما با سیر و سلوک معنوی می‌توان به او نزدیک شد.
The prophetic hadith "Mā Arafnāka Haqa Ma'refatek" has such a depth meaning that it can be read from different perspectives. One of them is the aspect of epistemology, which has a great impact on human thought and behavior and forms the basis of every school in philosophy and mysticism. In this article, by studying the documents of this narrative, the relationship between epistemology and theology is investigated, and the specific mystical view of epistemology and central monotheism is analyzed. The interpretation of this narration is presented from the point of view of Ibn Arabi, Saadi and Sheikh Baha'ei. And by using the library method, referring to the first-hand sources, a special interpretation of this hadith is followed. Through logical analysis, it becomes clear that one aspect of this hadith is the recognition of the levels and degrees of knowledge, which is the main criterion for worship and worship, and that every seeker of truth is eager to achieve a higher level of knowledge of truth, even though knowing the essence of truth is impossible, but you can approach him through spiritual conduct.
منابع و مآخذ:
1) ابن ابی¬جمهور احسائی، محمد(1403ق). عوالی¬اللئالی، قم: مؤسسه سیدالشهداء.
2) ابن¬شعبه حرانی، ابومحمدحسن(1376ش). تحف¬العقول، تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران: انصاریان.
3) ابن¬شهرآشوب، محمدبن علی(1369ق). متشابه القرآن و مختلفه، تهران: انتشارات علامه.
4) ابن عربی، محی¬الدین محمد(1994م). الفتوحات المکیة، تصحیح عثمان یحیی، قاهره: دارالصادر.
5) افلاطون(1367ش)، دوره کامل آثار، ج 3، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
6) امام خمینی، روح‌الله(1371ش). شرح چهل حدیث(اربعین حدیث). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار.
7) آلوسی، شهاب‌الدین محمود(1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دارالکتب.
8) بریه، امیل(1385ش)، تاريخ فلسفه قرن هفدهم، ترجمه اسماعیل سعادت،چ1، تهران هرمس.
9) حافظ، شمس‌الدین محمد(1403ش). دیوان، تصحیح قاسم غنی و محمد قزوینی، تهران: ناهید.
10) حکمت، نصراله(1384ش)، حکمت و هنر در عرفان ابن¬عربی، تهران: فرهنگستان هنر.
11) دکارت، رنه(1364ش)، اصول فلسفه، ترجمه منوچهر صانعي دره¬بیدي، تهران، انتشارات آگاه.
12) رمضانی، رضا(1381ش)، معرفت¬شناسی عرفانی، فصلنامه¬ قبسات، دوره 7، شماره 24 - شماره پیاپی 24، صص 39 - 15.
13) سعدی، مصلح بن عبدالله(1386ش). کلیات سعدی، نسخه محمدعلی فروغی، تهران: بادبادک.
14) سهروردي، شهاب¬الدین(1379ش)، مجموعه مصنفات، جلد 3، تصحیح و مقدمه سیدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
15) سیدعلی¬خان شیرازی، علی‌بن احمد(1409ق). ریاض السالکین فی شرح صحیفه سیدالساجدین، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
16) شبستری، شیخ محمود(1371ش). مجموعه آثار، تصحیح صمد موحد، تهران: طهوری.
17) شیخ¬اشراق سهروردی، شهاب‌الدین(1977م). حکمة الاشراق، تصحیح هانری کربن، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
18) شیخ بهائی، محمد(1415ق). الأربعون حدیثاً، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
19) طباطبایی، سیدمحمدحسین(1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
20) طبرسي، فضل بن حسن(1372ش)، مجمع البيان في تفسير القرآن، تحقيق و تقديم: محمّد جواد بلاغي، الطّبعة الثّالثة، طهران: منشورات ناصر خسرو.
21) کرسون، آندره(1363ش)، فلاسفه بزرگ،(دورة دو جلدی)، چاپ چهارم، ترجمه کاظم عبادي، تهران: انتشارات صفي¬علیشاه.
22) مجلسی، محمدباقر(1363ق). مرآة العقول، قم: دارالکتب الاسلامیة.
23) __________(1403ق) بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
24) مکارم¬شیرازی، ناصر(1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
25) ملاصدرا، محمدبن ابراهیم(1366ش). تفسیر القرآن¬الکریم، تصحیح محمد خواجوی، قم: بیدار.
26) مناوی، محمدبن¬علی(1356ق). فیض‌القدیر فی شرح الجامع¬الصغیر، مصر: المکتبة التجاربة الکبری.
27) مولانا، جلال‌الدین محمد(1385ش). مثنوی معنوی، تهران: علمی و فرهنگی.
28) میبدی، احمد بن محمد(1371ش)، کشف¬الاسرار و عدة¬الابرار، تهران: اميرکبير.
29) ورام، مسعود بن عیسی(1410ق). تنبیه¬الخواطر و نزهة¬النواظر، قم: مکتبه فقیه.
30) همتی،رقیه و عبداله ولی¬پور(1395)، مقاله بررسی و تحلیل تطبیقی تمثیل¬های وحدت وجود در اندیشة ابن¬عربی و بیدل¬دهلوی، پژوهشنامة عرفان،س 10، ش20، صص 280 - 257.