عینالقضات و آزادی عقیده
محورهای موضوعی :علی حکیمی 1 , عبدالناصر نظریانی 2 *
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ایران. نویسنده مسئول: a.nazariani@urmia.ac.ir
کلید واژه: آزادی, آزادی اندیشه, آزادی بیان, عینالقضات, عرفا. ,
چکیده مقاله :
آزادی از جمله بخشش‌های خداوند به انسان است که در سعادت و سلامت جامعه نقشی اساسی دارد. پیامبران برای زدودن موانع درونی و بیرونیِ آزادی و نهادینه¬کردن آن در جامعه، رنج بسیارکشیده‌اند. نقشی که عرفا در پیاده¬کردن آموزه‌های پیامبران داشته‌اند، نیز ستودنی است. عینالقضات که از پیشروان عرفان ایرانی- اسلامی است، در آثار خود به آزادی و جلوه‌های گوناگون آن، چون آزادی بیان، آزادی تفکر، آزادی عقیده، آزادی مذهب و... بی¬توجه نبوده¬است. نویسندگان در این مقاله که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام¬شده¬است، تلاش¬می‌کنند تا آزادی را در دو گونة از آن، یعنی آزادی بیان و آزادی عقیده و اندیشه از نگاه عینالقضات واکاوند. آزادی بیان در دو محورِ انتقاد از حاکمان زمان و انتقاد از علمای هم¬عصر بررسی¬می‌شود. آزادی عقیده و اندیشه نیز در سه محورِ عادت¬ستیزی و نکوهش تقلید، ستایش ابلیس و آزادی مذهب مورد تجزیه و تحلیل قرارمی‌گیرد.
Freedom is one of the gifts of God to humans that plays a basic role in the health and happiness of society. Prophets have suffered much to remove the internal and external barriers of freedom and to institutionalize it in society. The role that mystics had in implementing the teachings of the prophets is admirable. Ain al-Quzat, who is among the pioneers of Iranian and Islamic mysticism, like other mystics, has not ignored freedom and its different manifestations, such as freedom of speech, freedom of thought, freedom of opinion or conscience, religious freedom and so on. The writers in this descriptive- analytical article attempt to study freedom in two categories, that is, freedom of speech and freedom of thought and notions, in the view of Ain al-Quzat. Freedom of speech is studied in the domains of criticism of the rulers of the time and criticism of contemporary scholars. Freedom of thought and belief is analyzed in three domains of fighting against habit and condemning imitation, praising Satan and freedom of speech.
منابع و مآخذ
1. قرآن کریم، (1390). ترجمۀ آیت الله علی مشکینی. چاپ چهارم. مشهد: مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران.
2. ابن¬طاووس، علی¬بن¬موسی، (1377)، اللهوف علی قتلی الطفوف، ترجمۀ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، چ1، قم: بخشایش.
3. اذکایی، پرویز، (1374)، «حکیم الاهی همدان»، معارف، شمارۀ 34 و 35، صص 120-138.
4. اسداللهی، خدابخش، (1389)، «شروط و مقدمات سلوک از دیدگاه عینالقضات همدانی»، متن شناسی ادب فارسی، شماره 6، 49-60.
5. اسدعلیزاده، اکبر، (1382)، «آزادی و اسلام»، مبلغان، شمارۀ 43. صص 89-99.
5. برلین، آیزایا، (1398)، چهارمقاله دربارۀ آزادی، ترجمۀ محمدعلی موحد، چاپ چهارم، تهران: انتشارات خوارزمی.
6. بدوی، عبدالرحمن، (1375)، تاریخ تصوف اسلامی «از آغاز تا پایان سدۀ دوم هجری»، ترجمۀ محمودرضا افتخارزاده، چاپ اول، قم: دفتر نشر معارف اسلامی.
7 پورجوادی، نصرالله، (1360)، «فلسفه مذاهب از دیدگاه عینالقضات همدانی»، نشر دانش، شماره4، صص15-21.
8. روزنتال، فرانس، (1387)، مفهوم آزادی از دیدگاه مسلمانان، ترجمۀ منصور میر احمدی، چاپ دوم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم.
9. سجادی، سید جعفر، (1389)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ نهم، تهران: انتشارات طهوری.
10. سروش، عبدالکریم، (1375)، «دین و آزادی»، کیان، شماره33، صص42-51
11. سعدی شیرازی، مصلح‌الدین، (1372)، بوستان، چاپ چهارم، تهران: انتشارات خوارزمی.
12. طباطبائی مؤتمنی، منوچهر، (1390)، آزادی عمومی و حقوق بشر، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
13. عینالقضات همدانی، ابوالمعالی، (1387)، نامه‌های عینالقضات همدانی، چاپ دوم، مقدمه و تصحیح و تعلیق علینقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: انتشارات اساطیر.
14. _____________. (1392)، تمهیدات، مقدمه و تصحیح و تحشیه و تعلیق عفیف عسیران، چ نهم، تهران: منوچهری.
15. کاشانی، عزالدین محمودبن¬علی، (1388)، مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه،ترجمۀ جلال‌الدین همایی، چ نهم، تهران: هما.
16. لویزن، لئونارد، (1389)، میراث تصوف، ترجمة مجدالدین کیوانی، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.
17. مطهرنیا، مهدی، (1384)، بنیان‌های نظری آزاداندیشی دانشگاه مولد و نهضت تولید علم، برگرفته از مجموعۀ مقالات درآمدی برآزاداندیشی و نظریه پردازی در علوم دینی، دفتر چهارم، چاپ اول، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
18. مطهری، مرتضی، (1373)، ده گفتار، چاپ نهم، تهران: انتشارات صدرا.
19. _________. (1385)، مجموعه آثار، ج24 ، چاپ چهارم، تهران: انتشارات صدرا.
20. منتسکیو، شارل دو، (2535 شاهنشاهی)، روح القوانین، ترجمه علی¬اکبر مهتدی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
21. مولوی، جلال‌الدین، (1373)، مثنوی معنوی، چاپ اول، تهران: نشر پوریا.
22. مهر الحسنی، نرگس، (1386)، «سیمای ابلیس در آثار عینالقضات همدانی»، مطالعات عرفانی، شماره 6،صص 5-34.
23. نصر، سیدحسین و جواد کارگزاری، (1384)، «آزادی به¬مثابه رهایی»، بازتاب اندیشه، شمارۀ 71، صص1232-1243
24. نهج‌البلاغه، (1373)، ترجمۀ سیدجعفر شهیدی، چاپ ششم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
25. وفائی بصیر، احمد، (1401)، عرفان نظری عینالقضات همدانی، چاپ اول، تهران: انتشارات زوّار.
26. هجویری، علی¬بن¬عثمان، (1382)، کشف المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، مقدمه قاسم انصاری، چ 9، تهران: طهوری.
27. یوسف¬ثانی، محمود و بنفشه رضایی نیارکی، (1399)، «آزادی اگزیستانسیال از منظر اروین یالوم و عین القضات همدانی»، پژوهش‌های عرفانی، شماره 6، صص 117-132.