تجلّی تعالیم فلسفی- عرفانی فلوطین در الهی¬نامۀ عطار نیشابوری

محورهای موضوعی :

سهیلا زینلی ¹ , حسین آریان ^{2 *} , نزهت نوحی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.
3 - استادیار گروه زبان وادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاداسلامی، زنجان، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/02/11 تاریخ پذیرش : 1401/04/27 تاریخ انتشار : 1403/11/29

کلید واژه: فلسفۀ نوافلاطونی, فلوطین, عرفان اسلامی, عطار نیشابوری, مثنوی الهی¬نامه.,

چکیده مقاله :

فلوطین معروف¬ترین فیلسوف عارف مسلک فلسفۀ ¬نوافلاطونی است که در نزد حکما و فلاسفه¬ اسلامی به شیخ¬الیونانی شهرت دارد. این نظام فلسفی از طریق نشر و ترجمۀ آثار نوافلاطونیان به-خصوص آموزه¬های فلوطین، وارد دنیای اسلام شد و در فلسفه و عرفان اسلامی و ایرانی نفوذیافت. در این میان، تعالیم نوافلاطونی در آثار واصلان و جویندگان معرفت، چون: سنایی، ¬عطار، مولوی و ... بیشتر نمودیافته¬است. عطار نیشابوری که تصویرگر اندیشه¬ها و مفاهیم دلکش و نغز عرفانی است، از زبان شعر بهره¬می¬جوید تا با بیان حکایت¬های تمثیلی و رمزی، تعالیم عارفانۀ خویش را به مخاطبان عرضه¬دارد. مثنوی الهی¬نامه، جهان¬بینی شاعر را به¬نمایش¬می¬گذارد و انعکاس سیر درونی او است. او در این اثر به¬صورت ماهرانه اندیشه¬های تعالی¬گرایانۀ خود را با رویکردی غایت¬شناسانه بیان¬می¬کند و اصول بنیادین وجود و معرفت¬شناسی را با اشاراتی به نظریۀ فلوطین تبیین و تشریح می¬کند. ازاین¬رو، نگارنده مقاله تلاش¬دارد تا با روش تحلیلی توصیفی، به بازتاب اندیشه¬های فلسفی- عرفانی فلوطین در این منظومه¬ بپردازد و هدف آن، به¬تصویرکشیدن وجوه اشتراکات تعالیم عرفانی و ذوقی فلوطین و عطار در بیان موضوعات اساسی چون احد، عقل و روح است.

چکیده انگلیسی:

Plotin is the most famous mystic philosopher of Neo-Platonist philosophy, who is known as Sheikh Al-yunani among Islamic sages and philosophers. This philosophical system entered the Islamic world through the publication and translation of the works of the Neoplatonists, especially the teachings of Plotinus, and gained influence in Islamic and Iranian philosophy and mysticis. In the meantime, Neoplatonic teachings have been shown in the works of scholars and seekers of knowledge, such as: Sana'ei, Attar, Molavi, etc. Attar Nishabouri, who portrays charming and mystical thoughts and concepts, uses the language of poetry to present his mystical teachings to the audience by telling allegorical and mystical stories. Elahinamah displays the worldview of the poet and is a reflection of his inner journey. In this work, he skillfully expresses his transcendental thoughts with a teleological approach and explains and describes the fundamental principles of existence and epistemology with references to Plotin's theory. Therefore, in this article, the author tries to reflect the philosophical-mystical thoughts of Plotinus in this system with a descriptive analytical method, and its purpose is to portray the commonalities of the mystical teachings and taste of Plotinus and Attar in expressing the basic issues like Ahad, wisdom and spirit.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ
1. قرآن کریم، (1384)، مترجم مهدی الهی قمشه¬ای، چاپ دوم، قم: انتشارات حلم.
2. اروین، ترنس، (1380)، تاریخ فلسفۀ غرب، تفکر در عهد باستان، مترجم محمد سعید حنایی، تهران: قصیده¬سرا.
3. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1389)، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج1، تهران: طرح نو.
4. اقبال لاهوری، محمد، (1354)، سیر فلسفه در ایران، ترجمۀ ا.ح. آریان¬پور، تهران: مؤسسۀ فرهنگی.
5. بریه، امیل، (1395)، تاریخ فلسفه، ج 2، مترجم علی مراد داودی، چاپ سوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
6. پورجوادی، نصرالله، (1378)، درآمدی به فلسفۀ افلوطین، چاپ سوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
7. پورنامداریان، تقی، (1375)، دیدار با سیمرغ، هفت مقاله در عرفان و شعر و در اندیشۀ عطار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
8. حسن¬لی، کاووس، (1384)، سادۀ بسیار نقش، تهران: علمی فرهنگی.
9. راسل، برتراند، (1365)، تاریخ فلسفۀ غرب، مترجم نجف دریابندری، ج1، تهران: پرواز.
10. ریتر، هلموت، (1388)، دریای جان (سیری در آراء و احوال شیخ فریدالدین عطار نیشابوری)، ج اول، ترجمۀ عباس زریاب¬خویی و مهرآفاق بایبوردی، چاپ سوم، تهران: انتشارات بین¬المللی¬الهدی.
11. رحمانی، غلامرضا، (1387)، فلسفۀ عرفانی افلوطین، تهران: سفینه.
12. سجادی، سیدجعفر، (1386)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ هشتم، تهران: طهوری.
13. ــــــــــ ،(1338)، فرهنگ لغات و اصطلاحات فلسفی، به اهتمام حسام¬الدین قهاری، تهران: سعدی.
14. شریف، میان محمد، (1389)، تاریخ فلسفه در اسلام، چاپ دوم، تهران: مرکز دانشگاهی.
15. صابری نجف آبادی، ملیحه، (1389)، کلیات تاریخ فلسفه به زبان ساده، تهران: سمت.
16. صارمی، سهیلا، (1386)، فرهنگ مصطلحات عرفانی و مفاهیم برجسته در زبان عطار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
17. ضیاء نور، فضل¬الله، (1369)، وحدت وجود، تهران: زوار.
18. عطار نیشابوری، فریدالدین محمد بن ابراهیم، (1394)، اسرار¬نامه، با مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی¬کدکنی، چاپ دوم، تهران: سخن،.
19. ــــــــــــــــــــــــــــ ، الهی¬نامه، با مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی¬کدکنی، چاپ دوم، تهران، سخن.
20. غنی، قاسم، (1383)، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، چاپ نهم، تهران، زوار.
21. کاپلستون، فردریک چارلز، (1396)، تاریخ فلسفه (یونان و روم)، مترجم سیدجلال¬الدین مجتبوی، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
22. فخری، ماجد، (1389)، سیر فلسفه در جهان اسلام، چاپ سوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
23. فروزانفر، بدیع¬الزمان، (1370)، احادیث مثنوی، چاپ پنجم، تهران: امیر کبیر.
24. فروغی، محمدعلی، (1388)، سیر حکمت در اروپا، چاپ پنجم، تهران: زوار.
25. فلوطین، (1389)، دورۀ آثار فلوطین «تاسوعات»، مترجم محمدحسن لطفی، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
26. نصر و لیمن، حسین و الیور، (1389)، تاریخ فلسفۀ اسلامی، ج 1، چاپ سوم، تهران: حکمت.
27. ورنر، شارل، (1373)، حکمت یونان، ترجمۀ بزرگ نادرزاده، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
28. هالینگ دیل، ر.ج، (1395)، تاریخ فلسفۀ غرب، مترجم عبدالحسین آذرنگ، چ یازدهم، تهران: ققنوس.
29. یاسپرس، کارل، (1388)، فلوطین، مترجم محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
30. یثربی، سیدیحیی، (1387)، فلسفۀ عرفان، قم، بوستان کتاب، چاپ ششم.
31. دایرة¬المعارف بزرگ اسلامی، (1382)، زیر نظر کاظم بجنوردی، ج9، تهران.